Лойиҳа

 

 

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ
ҚОНУНИ 

Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодексини
тасдиқлаш тўғрисида

 

1-модда. Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодекси тасдиқлансин.

2-модда. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси:

ҳукумат қарорларини Кодексга мувофиқлаштирсин;

давлат бошқаруви органлари Кодексга зид бўлган ўз норматив-ҳуқуқий ҳужжатларини қайта кўриб чиқишлари ва бекор қилишларини таъминласин.

3-модда. Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ва бошқа манфаатдор ташкилотлар билан биргаликда Кодекснинг ижросини, ижрочиларга етказилишини ҳамда унинг моҳияти ва аҳамияти тушунтирилишини таъминласин.

4-модда. Ушбу Қонун 2021 йил 1 январдан эътиборан кучга киради.

 

Ўзбекистон Республикаси Президенти

Ш. Мирзиёев

 

***

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ

МЕҲНАТ КОДЕКСИ

(Янги таҳририда)

 

УМУМИЙ ҚИСМ

 

I БЎЛИМ.
УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

 

1-боб. Асосий қоидалар

 

1-модда. Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ушбу Кодекс ва бошқа қонун ҳужжатларидан иборатдир.

Агар Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномасида Ўзбекистон Республикасининг меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида назарда тутилганидан бошқача қоидалар белгиланган бўлса, халқаро шартнома қоидалари қўлланилади.

 

2-модда. Меҳнат тўғрисидаги қонунчиликнинг мақсади ва асосий вазифалари

Меҳнат тўғрисидаги қонунчиликнинг мақсади – ходимлар, иш берувчилар ва давлат манфаатларини, улар билан бевосита боғлиқ бўлган якка меҳнат ва ижтимоий муносабатларда мувозанат ва мувофиқликни таъминлаш асосида тартибга солишдан иборат.

Меҳнат тўғрисидаги қонунчиликнинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат:

ходимларнинг меҳнат ҳуқуқи ва эркинлиги, шунингдек, меҳнат қилиш ҳуқуқи, эркин иш танлаш, адолатли ва хавфсиз меҳнат шароитлари
ва ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқларига оид давлат кафолатларини ўрнатиш;

иш берувчиларнинг кадрларни танлаш, жойлаштириш ва самарали меҳнат жараёнини ташкил этиш бўйича ҳуқуқлари амалга оширилишини таъминлаш;

меҳнат соҳасида ижтимоий шерикликни рағбатлантириш
ва ривожлантириш;

ходимлар ва иш берувчиларнинг ҳуқуқлари ва манфаатлари самарали ҳимоя қилинишини таъминлаш;

меҳнат бозорининг самарали ишлашини таъминлаш.

 

3-модда. Меҳнат тўғрисидаги қонунчиликнинг амал қилиш доираси

Меҳнат тўғрисидаги қонунчилик қуйидагиларни тартибга солади:

ходимлар ва иш берувчилар ўртасидаги якка тартибдаги меҳнат муносабатлари;

якка тартибдаги меҳнат муносабатлари билан бевосита боғлиқ бўлган ижтимоий муносабатларни.

Якка тартибдаги меҳнат муносабатлари билан бевосита боғлиқ бўлган ижтимоий муносабатларга қуйидагилар киради:

ходимнинг айни иш берувчи билан меҳнат муносабатлари;

ходимни айни иш берувчи билан касбга тайёрлаш, қайта тайёрлаш

ва малакасини ошириш бўйича муносабатлари;

меҳнат соҳасидаги ижтимоий шериклик жараёнида юзага келадиган жамоавий меҳнат муносабатлари;

меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари, меҳнат муҳофазаси қоидалари ва бошқа меҳнат ҳуқуқлари бўйича муносабатларни ўз ичига олган норматив ҳужжатларга риоя этилишини текшириш ва назорат қилиш;

меҳнат низоларини кўриб чиқиш бўйича муносабатлар.

Агар Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларида ёки халқаро шартномаларида бошқача тартиб назарда тутилмаган бўлса, Ўзбекистон Республикасида белгиланган меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари қоидалари чет эл фуқаролари, фуқаролиги бўлмаган шахслар, чет эл фуқаролари ёхуд фуқаролиги бўлмаган шахслар томонидан таъсис этилган ёки ташкил этилган ташкилотлар, халқаро ташкилотлар ва чет эл юридик шахслари иштирокидаги ташкилотларга ҳам татбиқ этилади.

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари меъёрларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларнинг амал қилиши давлат хизматчиларига, шунингдек, қонунда назарда тутилган хусусиятларга эга муқобил хизматни ўтаётган шахсларга нисбатан қўлланилади.

Шартнома асосида ҳарбий хизматни ўтаётганларга, шунингдек, ички ишлар органларида, давлат хавфсизлик хизматида хизмат ўтаётган ҳарбий хизматчилар ва бошқа уларга тенглаштирилган шахслар учун меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари махсус қонун ҳужжатларига зид бўлмаган доирада қўлланилади.

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари прокуратура органлари ходимларига нисбатан “Прокуратура тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига зид бўлмаган доирада қўлланилади.

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари қутқарув хизмати қутқарувчилари меҳнат муносабатларининг қутқарув хизмати тўғрисидаги махсус қонун ҳужжатлари билан тартибга солинмаган қисмларини тартибга солади.

Суд ҳукми билан содир этган жинояти учун жазони ўтаётган шахсларнинг меҳнат муносабатлари меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига кўра, Ўзбекистон Республикаси Жиноят-ижроия кодексида назарда тутилган имтиёзлар ва чекловлар билан бирга тартибга солинади.

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари меъёрларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар қуйидаги шахсларга нисбатан (агар улар ушбу Кодексда белгиланган тартибда бир вақтнинг ўзида иш берувчи ёки уларнинг вакиллари сифатида иштирок этмаса) қўлланилмайди:

чақирув асосида муддатли ҳарбий хизматни ўтаётган ҳарбий хизматчиларга;

кузатув кенгаши аъзолари, ташкилотларнинг тафтиш комиссиялари аъзолари (тафтишчилари)нинг ушбу ташкилотда тегишли функцияларни бажаришлари муносабати билан;

фуқаролик-ҳуқуқий шартномалар асосида ишлар (хизматлар) кўрсатувчи шахслар;

қонун ҳужжатларида белгиланган бошқа шахслар.

Агар муносабатлар, шахсий меҳнатдан фойдаланиш билан боғлиқ бўлиб, фуқаролик-ҳуқуқий шартнома асосида юзага келган бўлса, бироқ кейинчалик ушбу Кодексда ёки бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда меҳнат муносабатлари деб тан олинган бўлса, бундай муносабатларга меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари нормалари ва меҳнат нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар қўлланилади.

 

4-модда. Якка тартибдаги меҳнат ва улар билан бевосита боғлиқ бўлган ижтимоий муносабатларни ҳуқуқий тартибга солишнинг асосий тамойиллари

Якка тартибдаги меҳнат ва у билан бевосита боғлиқ бўлган ижтимоий муносабатларни ҳуқуқий тартибга солишнинг асосий тамойиллари қуйидагилардан иборат:

ходимлар меҳнат ҳуқуқларининг тенглиги ҳамда меҳнат ва бандлик соҳасидаги камситишларнинг тақиқланиши;

айрим тоифадаги ходимлар меҳнатини ҳуқуқий тартибга солишда асосланган фарқларни ўрнатиш;

меҳнат эркинлиги ва мажбурий меҳнатни тақиқлаш;

меҳнат соҳасидаги ижтимоий шериклик;

меҳнат ҳуқуқлари ва меҳнат мажбуриятлари бажарилишини таъминлаш кафолати;

ходимнинг ҳуқуқий ҳолати ёмонлашувига йўл қўймаслик.

 

5-модда. Ходимлар меҳнат ҳуқуқларининг тенглиги ҳамда бандлик ва меҳнат соҳасидаги камситишларнинг тақиқланиши

Ҳар ким меҳнат ҳуқуқларини амалга оширишда ва ҳимоя қилишда тенг имкониятларга эга.

Меҳнат ва касбий фаолиятда камситиш тақиқланади. Меҳнат ва касбий фаолият соҳасида жинси, ёши, ирқи, миллати, тили, ижтимоий келиб чиқиши, мулкий ҳолати ва мансаб мавқеи, динга бўлган муносабати, эътиқоди, жамоат бирлашмаларига мансублиги, шунингдек, ходимларнинг ишчанлик қобилиятларига ва улар меҳнатининг натижаларига алоқадор бўлмаган бошқа жиҳатларига қараб ҳар қандай тўғридан-тўғри чеклашлар ёки имтиёзлар белгилаш камситиш деб ҳисобланади.

Меҳнат ва (ёки) касбий фаолият соҳасида ўзини камситилган деб ҳисоблаган шахс камситиш факти бўйича белгиланган тартибда шикоят қилиши мумкин. Камситилган шахснинг камситишни бартараф этиш, бузилган ҳуқуқларини тиклаш ва унга етказилган моддий ва маънавий зарарни қоплаш тўғрисидаги даъволари қаноатлантирилади. Камситилган шахсга етказилган моддий ва маънавий зарарни қоплаш тўғрисидаги низолар суд тартибида ҳал этилади, камситувчи хусусиятга эга ҳаракатларда айбдор бўлган шахслар белгиланган тартибда жавобгарликка тортилади.

 

6-модда. Aйрим тоифадаги ходимлар меҳнатини ҳуқуқий тартибга солишда асосланган фарқларни ўрнатиш

Меҳнат ва касбий фаолиятнинг муайян турига хос бўлган талаблар ёки юқорироқ ижтимоий ҳимояга муҳтож бўлган шахслар (оилавий мажбурияти бўлган шахслар, вояга етмаганлар, ногиронлиги бўлган шахслар ва бошқалар) тўғрисида алоҳида ғамхўрлик билан боғлиқ асосли фарқлашлар, истиснолар, имтиёзлар камситиш деб ҳисобланмайди.

Aйрим тоифадаги ходимлар меҳнатини ҳуқуқий тартибга солишдаги асосланган фарқлар ходимнинг иш берувчи билан меҳнат муносабатларининг хусусияти, меҳнат фаолиятини амалга ошириш жойи, ходим меҳнатининг шартлари ва хусусияти, иш берувчининг ҳолати, айрим тармоқлар ва касбларнинг ўзига хос хусусиятлари, организмнинг психофизиологик хусусиятлари, оилавий мажбуриятлар ва бошқа холисона ҳолатлар туфайли бўлиши мумкин.

 

7-модда. Меҳнат эркинлиги ва мажбурий меҳнатнинг тақиқланиши

Меҳнат эркинлиги ҳар кимнинг ўз меҳнат қобилиятидан келиб чиқиб, уларни қонун билан тақиқланмаган ҳар қандай шаклда амалга ошириш, меҳнат фаолиятининг ташкилий-ҳуқуқий шаклларини, фаолият турини, касб ва мутахассисликни, иш жойини ва меҳнат шароитларини эркин танлаш ҳуқуқини англатади.

Меҳнат муносабатлари билан боғлиқ меҳнат эркинлиги, меҳнат шартномаси эркинлигида намоён бўлади, бу қуйидагиларни англатади:

ходимлар ва иш берувчиларнинг меҳнат шартномасини тузишдаги эркинлигини, ходимни ва иш берувчини меҳнат шартномаси тузишга мажбурлашга йўл қўйилмаслигини. Aгар иш берувчининг шартнома тузиш мажбурияти ушбу Кодексда, қонунда ёки ихтиёрий мажбуриятда назарда тутилган бўлса, иш берувчи ходим билан меҳнат шартномасини тузишга мажбурлигини;

меҳнат шартномасининг шартномавий (зарурий ва қўшимча) шартларини томонларнинг келишувига кўра белгилашни;

иш берувчи ва ходим ўртасидаги келишувга кўра меҳнат шартномасини ўзгартириш имкониятини;

ҳар қандай меҳнат шартномасини томонларнинг розилиги билан исталган вақтда бекор қилиш имкониятини;

ушбу Кодексда белгиланган тартибда, ходимнинг ўз ташаббуси билан меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳуқуқи;

меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилиш учун ушбу Кодексда белгиланган асослар мавжуд бўлса, ходим билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳуқуқи;

ушбу Кодексда белгиланган ҳолларда меҳнат шартномасида уни бекор қилишнинг қўшимча асосларини назарда тутиш имконияти.

Мажбурий меҳнат тақиқланади.

Ҳар қандай жисмоний шахсдан, ўз ихтиёри билан ўз хизматини таклиф қилмаганлиги учун жазолаш таҳдиди остида талаб қилинадиган ҳар қандай иш ёки хизмат мажбурий меҳнат деб эътироф этилади. Жазолаш таҳдиди остида деганда, жисмоний шахсга, унинг ихтиёрий розилиги бўлмаган меҳнат фаолиятини амалга оширишга мажбур қиладиган ҳар қандай моддий, жисмоний ёки руҳий таъсир чораларини қўллаш ёки таҳдид қилиш тушунилади.

Мажбурий меҳнат қуйидагиларни ўз ичига олмайди:

ҳарбий хизмат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари асосида ҳарбий хусусиятдаги ишларни ёки муқобил хизмат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари асосида амалга ошириладиган ишларни бажаришни;

фавқулодда ёки ҳарбий ҳолат жорий қилиниши муносабати билан бажарилиши белгиланган ишларни;

суд ҳукмининг қонуний кучга кириши муносабати билан суд ҳукмининг қонун ҳужжатларига мувофиқ ижро этилиши учун масъул бўлган давлат органи назорати остида бажарилган ишларни.

 

8-модда. Меҳнат соҳасидаги ижтимоий шериклик

Меҳнат соҳасида ижтимоий шериклик ходимлар ва иш берувчилар манфаатларини мувофиқлаштириш механизмлари ва институтлари тизими орқали тенг ҳамкорликдаги муросага эришиш учун ходимлар, уларнинг вакиллари, иш берувчилар, уларнинг вакиллари, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг ўзаро муносабатидан иборат.

Меҳнат соҳасидаги ижтимоий шериклик қуйидагиларни назарда тутади:

меҳнат муносабатлари ва улар билан бевосита боғлиқ бўлган бошқа муносабатларни тартибга солиш бўйича ходимлар ва иш берувчиларнинг манфаатларини мувофиқлаштириш мақсадида икки томонлама (ходимлар, уларнинг вакиллари ва иш берувчилар, уларнинг вакиллари ўртасида)
ва уч томонлама (ходимлар, иш берувчилар ва давлат ижро ҳокимияти органлари ўртасида) меҳнат соҳасида ҳамкорликни амалга ошириш учун зарур шарт-шароитлар яратишни;

ходимлар ва иш берувчилар вакилларининг ўз манфаатларини ифода этиш ва ҳимоя қилиш учун жамоавий музокаралар ўтказиш ҳуқуқини кафолатлашни;

ходимлар ва иш берувчилар вакилларининг жамоавий музокаралар ўтказиши, жамоавий битимлар ва жамоавий шартномалар тузиш ҳуқуқини мустаҳкамлашни;

иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда қандай локал ҳужжатлар қабул қилиниши мумкинлигини белгилашни;

меҳнат низоларини ҳал қилишда ходимлар ва иш берувчиларнинг вакиллари иштирокини таъминлашни;

ходимлар ва иш берувчиларнинг меҳнат соҳасидаги манфаатлари мувозанатини таъминлашга қаратилган бошқа чора-тадбирларни белгилашни.

 

9-модда. Меҳнат ҳуқуқлари ва меҳнат мажбуриятлари бажарилишини таъминлаш кафолати

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари қуйидагиларни таъминлайдиган воситалар ва усулларни белгилайди:

ходимлар ва иш берувчиларнинг меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида ва бошқа меҳнат ҳуқуқлари бўйича муносабатларни ўз ичига олган норматив ҳужжатларда ҳамда меҳнат шартномасида белгиланган ҳуқуқларини амалга оширишни;

ходимлар ва иш берувчиларнинг меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида ва бошқа меҳнат ҳуқуқлари бўйича муносабатларни ўз ичига олган норматив ҳужжатларда ҳамда меҳнат шартномасида белгиланган мажбуриятларини бажарилишини;

ходимлар ва иш берувчиларнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва бузилган ҳуқуқларни тиклашни;

иш берувчининг меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларини, ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини бузганлиги учун жавобгарлиги, шунингдек, ходимнинг меҳнат мажбуриятларини бузганлиги учун жавобгарлигини.

 

10-модда. Ходимнинг ҳуқуқий ҳолати ёмонлашишига йўл қўймаслик

Ҳар қандай норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг юқори юридик кучга эга бўлган норматив-ҳуқуқий ҳужжат билан нисбати ходимнинг ҳолати ёмонлашувига олиб келмаслиги керак.

Ҳеч бир локал ҳужжат, шу жумладан, иш берувчининг якка хусусиятдаги ҳуқуқий ҳужжати норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга, шунингдек, жамоа келишувларига нисбатан ходимнинг ҳолатини ёмонлаштириши мумкин эмас.

 

11-модда. Ушбу Кодексда назарда тутилган муддатларни ҳисоблаш

Ушбу Кодексда, жамоа келишувларида, жамоа шартномаларида ёки меҳнат шартномаларида ўрнатилган муддатлар, календарь сана билан, муайян вақтнинг тугаши, йиллар, ойлар, ҳафталар, кунлар ёки соатларда ёхуд содир бўлиши лозим бўлган воқеа-ҳодисанинг юз бериши билан белгиланади.

Ушбу Кодекс меҳнат ҳуқуқлари ва бурчларининг юзага келиши ёки бекор бўлиши билан боғлиқ муддатнинг ўтиши унинг бошланиши белгиланган календарь куннинг эртасидан эътиборан бошланади.

Йиллар, ойлар, ҳафталар билан ҳисобланадиган муддатлар сўнгги йилнинг, ойнинг, ҳафтанинг тегишли кунида тугайди. Календарь бўйича ҳисобланадиган ҳафталар ёки кунлар муддатига ишланмайдиган кунлар ҳам қўшилади. Агар, ойлар билан ҳисобланадиган даврнинг охирги куни, муддат бошланган ойга нисбатан кунлари кўп ёки камроқ бўлган ойга тўғри келса, ойнинг охирги куни муддат тугаган кун ҳисобланади.

Шунингдек, йиллар, ойлар, ҳафталар ёки кунларда ҳисобланган муддат оралиғига ишланмайдиган кунлар ҳам киритилади.

Башарти муддатнинг сўнгги куни ишланмайдиган кунга тўғри келса, ундан кейинги биринчи иш куни муддат тугайдиган кун деб ҳисобланади.

 

2-боб. Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари, меҳнат ҳуқуқи
нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар, иш берувчининг якка хусусиятдаги ҳуқуқий ҳужжатлари

 

12-модда. Меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган норматив ҳужжатлар

Меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган норматив ҳужжатлар:

жамоа келишувлари;

жамоа шартномалари;

касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда иш берувчи томонидан қабул қилинган локал ҳужжатлар;

иш берувчи томонидан унинг ваколатлари доирасида якка тартибда қабул қилинган локал ҳужжатлардан иборат.

 

13-модда. Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган норматив ҳужжатларнинг ўзаро нисбати

Меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланганига нисбатан ходимлар учун қўшимча меҳнат ҳуқуқлари ва кафолатлар назарда тутилиши мумкин.

Меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига нисбатан ходимнинг аҳволини ёмонлаштирувчи қоидаларни киритишга йўл қўйилмайди.

14-модда. Жамоа келишувлари ва локал ҳужжатларнинг ўзаро нисбати

Локал ҳужжатларда ушбу ташкилотда тузилган жамоа келишувларига нисбатан ходимлар учун қўшимча меҳнат ҳуқуқлари ва кафолатлари назарда тутилиши мумкин.

Локал ҳужжатларга жамоа келишувларига нисбатан ходимларнинг аҳволини ёмонлаштирувчи қоидаларни киритишга йўл қўйилмайди.

 

15-модда. Локал ҳужжатларнинг ўзаро нисбати

Иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда қабул қилинган, шунингдек, иш берувчи томонидан якка тартибда қабул қилинган локал ҳужжатлар жамоа шартномаларига нисбатан ходимнинг аҳволини ёмонлаштирувчи нормаларни ўз ичига олмаслиги лозим.

Иш берувчи томонидан якка тартибда қабул қилинган локал ҳужжатлар иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда қабул қилинган локал ҳужжатларга нисбатан ходимнинг аҳволини ёмонлаштирувчи қоидаларни ўз ичига олмаслиги лозим.

Aгар меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари, жамоа шартномалари, жамоа келишувлари ёки иш берувчи томонидан қабул қилинган меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа локал ҳужжатларда касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишилган ҳолда, ушбу ёки бошқа масалани иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки бошқа вакил билан келишган ҳолда ҳал қилиниши кераклиги назарда тутилган бўлса, ушбу талабга риоя қилиш иш берувчи учун мажбурийдир.

Касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи ушбу модданинг учинчи қисмида кўрсатилган ҳолатлар бўйича иш берувчининг ёзма мурожаатини олган кундан бошлаб йигирма кун ичида қабул қилинган қарор тўғрисида иш берувчини ёзма равишда хабардор қилиши шарт. Aгар ушбу муддат тугаган вақтда, масъул шахсларнинг хизмат сафарида бўлганлиги, уларнинг хасталиги ёки меҳнат таътили туфайли йўқлиги каби узрли сабаблар билан иш берувчининг мурожаати жавобсиз қолган бўлса, иш берувчи ушбу масалани касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органининг розилигисиз ҳал қилишга ҳақлидир.

Ташкилотда касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи тузилмаган бўлса, иш берувчи қонун ҳужжатларига мувофиқ касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишилиши керак бўлган масалаларни ҳал қилиш нияти тўғрисида ходимларни ёзма равишда хабардор қилиши шарт. Aгар ходимлар томонидан маълумот олинган кундан бошлаб икки ҳафта муддатда касаба уюшмасини ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органини тузиш тўғрисида қарор қабул қилиш учун меҳнат жамоасининг умумий йиғилиши (конференцияси) ўтказилмаса, иш берувчи ушбу масалаларни мустақил равишда ҳал қилишга ҳақлидир.

16-модда. Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари, меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар ва меҳнат шартномасининг ўзаро нисбати

Ходим билан тузилган меҳнат шартномасида меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланганига нисбатан ходим учун қўшимча ҳуқуқ ва кафолатлар назарда тутилиши мумкин.

Меҳнат шартномасига меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда белгиланганига нисбатан ходимнинг аҳволини ёмонлаштирувчи шартларнинг киритилишига йўл қўйилмайди.

 

17-модда. Меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар ва меҳнат шартномаси қоидаларининг ҳақиқий эмаслиги

Ушбу Кодекснинг 13-моддаси иккинчи қисми, 14-моддаси иккинчи қисми ва 15-моддаси иккинчи қисми талабларига риоя қилмаслик тегишли ҳужжатлардаги ходимлар аҳволини ёмонлаштирувчи қоидаларнинг ҳақиқий эмаслигига олиб келади.

Ушбу Кодекснинг 16-моддаси иккинчи қисми талабларига риоя қилмаслик ходимнинг аҳволини ёмонлаштирувчи меҳнат шартномаси шартлари ҳақиқий эмаслигига олиб келади.

Меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларнинг ва меҳнат шартномаларин51-инг ҳақиқий эмас деб топилган қоидалари қўлланилмайди. Бундай қоидалар ва шартлар улар қабул қилинган пайтдан бошлаб ҳақиқий эмас деб ҳисобланади.

Меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларнинг ёки меҳнат шартномасининг ҳақиқий эмас деб топилган алоҳида шартлари тегишли ҳужжатнинг ёки меҳнат шартномасининг бутунлай ҳақиқий эмаслигига олиб келмайди.

 

18-модда. Иш берувчининг якка тартибдаги ҳуқуқий ҳужжатлари

Иш берувчилар қонунчиликда белгиланган тартибда ўз ваколатлари доирасида муайян ходимга (ходимларга) ёки жамоага йўналтирилган ва бир марта қўлланиши (бошқа ишга ўтказиш, меҳнат шароитларини ўзгартириш, меҳнат шартномасини бекор қилиш, ходимга меҳнат таътили бериш, ходимга нисбатан интизомий жазо қўллаш, ходимларни рағбатлантириш ва ҳ.к.) учун мўлжалланган ички якка тартибдаги ҳуқуқий ҳужжатлар – қарорлар, буйруқлар, фармойишлар (кейинги ўринларда – буйруқлар) қабул қилишлари мумкин.

Фақат раҳбар томонидан якка тартибда қабул қилинадиган ҳуқуқий ҳужжатлар буйруқ ёки фармойиш шаклида қабул қилинади. Коллегиал ижроия органи томонидан қабул қилинадиган якка тартибдаги ҳуқуқий ҳужжатлар қарорлар шаклида чиқарилади.

Aгар иш берувчи томонидан якка тартибда қабул қилинган ҳуқуқий ҳужжатлар ходимлар учун меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда белгиланганига нисбатан камроқ қулайликларни ўз ичига олган бўлса, бундай ҳужжатлар ёки унинг тегишли қисмлари ҳақиқий эмас деб ҳисобланади.

 

3-боб. Якка тартибдаги меҳнат муносабатлари тушунчаси,
юзага келиши асослари ва субъектлари

1-§. Якка тартибдаги меҳнат муносабатлари
тушунчаси ва субьектлари

 

19-модда. Якка тартибдаги меҳнат муносабатлари тушунчаси

Якка тартибдаги меҳнат муносабатлари ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишувга асосан меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари
ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда ёки меҳнат шартномасида назарда тутилган ҳақ тўланадиган меҳнат функцияларини, иш берувчи томонидан меҳнат шароитлари таъминланган ҳолда шахсан бажарилиши учун ходимнинг ички меҳнат тартиб-қоидаларига риоя этиши билан боғлиқ муносабатлардир.

Аслида ходим ва иш берувчи ўртасидаги меҳнат муносабатларини тартибга солувчи фуқаролик-ҳуқуқий шартномаларни тузишга йўл қўйилмайди.

 

20-модда. Якка тартибдаги меҳнат муносабатларининг субъектлари

Якка тартибдаги меҳнат муносабатларининг субъектлари ходим ва иш берувчилар ҳисобланади.

Ушбу Кодексда белгиланган ёшга тўлган ва иш берувчи билан меҳнат шартномаси тузган, меҳнат ҳуқуқи лаёқати ва меҳнат лаёқатига эга бўлган Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар ходим бўлиши мумкин.

Қуйидагилар иш берувчи бўлиши мумкин:

мулкий ва идоравий мансублигидан қатъи назар ташкилотлар;

ишга ёллаш ҳуқуқига эга бўлган ташкилотларнинг алоҳида таркибий бўлинмалари;

жисмоний шахслар.

Жисмоний шахслар қуйидаги ҳолларда иш берувчи бўлиши мумкин:

агар улар белгиланган тартибда, юридик шахс ташкил этмасдан фаолият олиб борувчи якка тартибдаги тадбиркор бўлиб рўйхатдан ўтган бўлса;

агар улар уй ишчилари ёки ёрдамчиларни шахсий парвариш
ёки уй хўжалиги юритишда кўмаклашиш учун ёллаган бўлса.

 

21-модда. Ходимнинг меҳнат ҳуқуқи лаёқати ва меҳнат лаёқати

Меҳнат ҳуқуқига ва мажбуриятларига эга бўлиш (меҳнат ҳуқуқи лаёқати)  ва фуқаронинг ўз хатти-ҳаракатлари орқали меҳнат ҳуқуқларини амалга ошириш, ўзи учун меҳнат мажбуриятлари олиш ва уларни бажариш қобилияти (меҳнат лаёқати) Ўзбекистон Республикасининг барча фуқаролари учун бир хилда тан олинади. Чет эл фуқаролари, фуқаролиги бўлмаган шахслар, агар қонун ҳужжатларида бошқача ҳолат кўрсатилмаган бўлса, Ўзбекистон Республикаси фуқаролари каби ҳуқуқ ва лаёқатга эга бўлади.

Меҳнат ҳуқуқи лаёқати ва меҳнат лаёқати фуқаронинг ўн олти ёшга тўлиши билан бир вақтда юзага келади, ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.

 

22-модда. Ходимнинг ҳуқуқлари

Ходим қуйидаги ҳуқуқларга эга:

ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда
ва шартларда меҳнат шартномаси тузиш, ўзгартириш ва бекор қилиш;

иш берувчи томонидан меҳнат шартномасида назарда тутилган
иш билан таъминланиш;

давлат меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига мувофиқ иш жойига
эга бўлиш;

шахсий малакаси, ишнинг мураккаблиги, бажарилган ишларнинг ҳажми ва сифатига мувофиқ ўз вақтида ва тўлиқ ҳажмдаги иш ҳақи олиш;

муддатлари чегараси белгиланган иш вақтини ўрнатиш, айрим тоифадаги ходимлар ва касблар учун иш вақтини қисқартириш, ҳар ҳафталик дам олиш кунлари, байрам кунлари, шунингдек ҳақ тўланадиган йиллик таътиллар бериш орқали таъминланадиган дам олиш;

хавфсизлик ва гигиена талабларига жавоб берадиган меҳнат шароитлари, шунингдек, иш жойларининг меҳнат шароитлари ва меҳнат муҳофазаси талаблари тўғрисида тўлиқ ва ишончли маълумотлар олиш;

ушбу Кодексга ва бошқа қонун ҳужжатларига, меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган норматив ҳужжатларга, меҳнат шартномасига мувофиқ касбга тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш;

касаба уюшмаларига ва ўзининг меҳнат ҳуқуқларини, эркинликларини ва манфаатларини ифода этувчи бошқа ташкилотларга бирлашиш;

ўз вакиллари орқали, жамоа келишувлари ва шартномалари, шунингдек уларнинг шартларининг бажарилиши тўғрисидаги маълумотларни олиш;

ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда, ўз меҳнат мажбуриятларини бажариши билан боғлиқ ҳолда етказилган моддий ва маънавий зарарнинг ўрнини қоплаш;

ўз меҳнат ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини қонун билан тақиқланмаган барча воситалар билан ҳимоя қилиш;

меҳнат низоларини ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ҳал қилиш.

Ходим меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлиши мумкин.

 

23-модда. Ходимнинг мажбуриятлари

Ходим:

меҳнат шартномасида унга юкланган меҳнат мажбуриятларини виждонан бажаришга;

ички меҳнат қоидаларига риоя қилишга;

меҳнат интизомига риоя қилишга;

белгиланган меҳнат шартларига риоя қилишга;

меҳнат муҳофазаси ва меҳнат хавфсизлиги талабларига риоя қилишга;

техник интизомга, техника хавфсизлиги қоидаларига ва ишлаб чиқаришдаги санитария қоидаларига амал қилишга;

иш берувчи ва бошқа ходимларнинг мол-мулкига (шу жумладан, иш берувчида бўлган учинчи шахсларнинг мулкига, агар иш берувчи ушбу мулкнинг сақланиши учун жавобгар бўлса) эҳтиёткорона муносабатда бўлишга;

ушбу Кодексда белгиланган тартибда ва ҳажмда иш берувчига етказилган зарарни қоплашга;

меҳнат мажбуриятларини бажариш муносабати билан ўзига маълум бўлган давлат, хизмат, тижорат сирини ёки қонун билан қўриқланадиган бошқа сирларни ташкил этувчи маълумотларни ошкор қилмасликка;

иш берувчининг мол-мулки (шу жумладан, иш берувчида бўлган учинчи шахсларнинг мулкига, агар иш берувчи ушбу мулкнинг сақланиши учун жавобгар бўлса) бут сақланишига, одамларнинг ҳаёти ва соғлиғига таҳдид соладиган вазият юзага келганлиги тўғрисида иш берувчини ёки бевосита раҳбарини дарҳол хабардор қилишга;

бошқа ходимларнинг меҳнат мажбуриятларини бажаришига тўсқинлик қилувчи ҳаракатлар қилмасликка мажбур.

Ходим ушбу Кодекс ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олувчи бошқа норматив ҳужжатларга мувофиқ бошқа мажбуриятларга ҳам эга бўлиши мумкин.

 

24-модда. Иш берувчининг меҳнат ҳуқуқи ва меҳнат лаёқати

Иш берувчи ташкилотларнинг меҳнат ҳуқуқи ва лаёқати улар белгиланган тартибда давлат рўйхатидан ўтказилган пайтдан эътиборан юзага келади.

Юридик шахс мақомига эга бўлмаган, аммо қонунга ёки Ўзбекистон Республикаси Президенти қарорларига мувофиқ ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган ташкилотлар ва уларнинг таркибий бўлинмалари (филиал, ваколатхона ва бошқалар)нинг меҳнат ҳуқуқи лаёқати ва лаёқатсизлиги уларнинг фаолиятини тартибга солувчи ҳужжатлар тасдиқланган пайтдан эътиборан юзага келади.

Иш берувчи жисмоний шахснинг меҳнат ҳуқуқи ва меҳнат лаёқати жисмоний шахс–фуқаронинг муомала лаёқатига эга бўлган вақтдан юзага келади.

Меҳнат ҳуқуқи ва меҳнат лаёқати қуйидаги жисмоний шахсларга нисбатан тан олинади:

белгиланган тартибда рўйхатдан ўтган якка тартибдаги тадбиркорлар ва тадбиркорлик фаолиятини юридик шахс ташкил этмаган ҳолда амалга оширувчилар;

қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларда белгиланган фаолиятни амалга ошириш мақсадида ходимлар билан меҳнат муносабатларига киришган, қонун ҳужжатларига мувофиқ давлат рўйхатидан ўтказилиши ва (ёки) профессионал фаолиятни амалга ошириш учун лицензияланиши лозим бўлган касбий фаолият. қонун ҳужжатларининг талабларини бузган ҳолда давлат рўйхатидан ўтказилмасдан ва (ёки) лицензиясиз фаолият олиб борган шахсларнинг ушбу фаолиятни амалга ошириш учун ходимлар билан меҳнат муносабатларига киришиши, ушбу Кодексда белгиланган иш берувчининг мажбуриятларидан озод этмайди;

шахсан хизмат кўрсатиш ва уй хўжалигини юритишда ёрдам бериш мақсадида ходимлар билан меҳнат муносабатларига кириш (кейинги ўринларда иш берувчилар – якка тартибдаги тадбиркор бўлмаган жисмоний шахслар).

Ушбу Кодекснинг мақсадлари учун иш берувчилар – якка тартибдаги тадбиркорлар тушунчаси ушбу модда иккинчи қисмининг иккинчи ва учинчи хатбошиларида кўрсатилган иш берувчиларга нисбатан татбиқ этилади.

Ўн саккиз ёшга тўлган шахслар, агар улар тўлиқ фуқаролик ҳуқуқ лаёқатига эга бўлсалар, шунингдек, ушбу ёшга етмаган шахслар тўла фуқаролик ҳуқуқ лаёқатига эга бўлган кундан бошлаб иш берувчилар сифатида меҳнат шартномалари тузиш ҳуқуқига эга.

Иш берувчининг ҳуқуқлари ва мажбуриятларини қуйидагилар амалга ошириши мумкин:

юридик шахс (ташкилот)нинг бошқарув органи ёки у ваколат берган шахслар, қонун ҳужжатларига мувофиқ бунга ваколатли бўлган бошқа шахслар, юридик шахс (ташкилот)нинг таъсис ҳужжатлари ва локал норматив ҳужжатларга мувофиқ бунга ваколат берилган бошқа шахслар;

юридик шахс мақомига эга бўлмаган, аммо қонунга ёки Ўзбекистон Республикаси Президенти қарорларига мувофиқ ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган ташкилотлар ва уларнинг таркибий бўлинмалари;

иш берувчи бўлган жисмоний шахслар.

Иш берувчи – юридик шахснинг меҳнат муносабатларидан келиб чиқадиган мажбуриятлари учун, мол-мулк эгаси бўлган юридик шахснинг муассиси (иштирокчиси) юридик шахснинг мол-мулки эгаси, муассис (қатнашчи)нинг қўшимча мажбуриятлари бўйича жавобгар бўлган тақдирда субсидиар жавобгар бўладилар.

 

 

25-модда. Иш берувчининг ҳуқуқлари

Иш берувчи қуйидаги ҳуқуқларга эга:

ушбу Кодексда, бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ва шартларда ходимлар билан меҳнат шартномаларини тузиш, ўзгартириш ва бекор қилиш;

жамоа битимлари ташаббускори бўлиш ва жамоа шартномаларини тузиш;

ходимларни виждонан самарали меҳнати учун рағбатлантириш;

ходимлардан меҳнат мажбуриятларини бажаришни ва иш берувчининг ва бошқа ходимларнинг мулкига (шу жумладан, иш берувчида бўлган учинчи шахсларнинг мулкига, агар иш берувчи ушбу мулкнинг сақланиши учун жавобгар бўлса) эҳтиёткорона муносабатда бўлишни, ички меҳнат қоидаларига риоя қилинишини талаб қилиш;

ушбу Кодексда белгиланган тартибда ходимларни интизомий жавобгарликка тортиш;

иш берувчига бевосита етказилган, шунингдек бошқа шахсларга етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш натижасида иш берувчига етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш учун ходимларни моддий жавобгарликка тортиш;

локал норматив ҳужжатларни қабул қилиш (якка тартибдаги тадбиркор бўлмаган иш берувчи жисмоний шахслар бундан мустасно);

иш берувчи ўз манфаатларини ҳимоя қилиш учун иш берувчилар уюшмаларини тузиш, уларга аъзо бўлиш.

Иш берувчи меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга кўра бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлиши мумкин.

 

26-модда. Иш берувчининг мажбуриятлари

Иш берувчи қуйидагиларга мажбур:

меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар, меҳнат шартномалари шартларига амал қилиш;

ходимларни меҳнат шартномасида назарда тутилган иш билан таъминлаш;

ходимларни ёллашда, меҳнат жараёнида ва меҳнат шартномасини бекор қилишда, ушбу Кодекснинг 5-моддасида белгиланган меҳнат муносабатлари ва меҳнат жараёнида камситмаслик талаблари бузилишига йўл қўймаслик;

мажбурий меҳнат ва болалар меҳнатига йўл қўймаслик;

меҳнатни муҳофаза қилиш нормалари талабларига жавоб берадиган хавфсизлик ва меҳнат шароитларини таъминлаш;

ходимларни меҳнат вазифаларини бажариш учун зарур бўлган асбоб-ускуналар, асбоблар, техник ҳужжатлар ва бошқа воситалар билан таъминлаш;

ходимларнинг бир хил қийматдаги меҳнати учун бир хилда ҳақ тўланишини таъминлаш;

ушбу Кодекс, жамоа шартномаси, ички меҳнат қоидалари, бошқа локал ҳужжатлар, меҳнат шартномаларига мувофиқ белгиланган муддатларда ходимларга ҳисобланган иш ҳақини тўлиқ ҳажмда тўлаш;

жамоа музокаралари ўтказиш, шунингдек, ушбу Кодексда белгиланган тартибда жамоа шартномаси тузиш;

ходимларнинг вакилларига жамоа шартномаси ва жамоа битимларини тузиш ва уларнинг бажарилишини назорат қилиш учун зарур бўлган тўлиқ
ва ишончли маълумотларни тақдим этиш;

ходимларни бирлашиш ҳуқуқи тўғрисида хабардор қилиш;

ходимларни уларнинг меҳнат фаолияти билан бевосита боғлиқ бўлган, қабул қилинган локал норматив ҳужжатлар билан таништириш;

давлат меҳнат инспекторларининг, шунингдек, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларнинг бажарилишини назорат қилиш ва текшириш ваколатига эга бўлган бошқа давлат органлари мансабдор шахсларининг кўрсатмаларини ўз вақтида бажариш, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларни бузганлик учун жарималарни тўлаш;

тегишли касаба уюшмаси органларининг, ходимлар томонидан сайланган бошқа вакиллар томонидан аниқланган меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар бўйича тақдимномаларни кўриб чиқиш, аниқланган қоидабузарликларни бартараф этиш бўйича чора-тадбирлар кўриш
ва кўрилган чоралар тўғрисида ушбу органлар ва вакилларга ҳисоб бериш;

ходимларнинг меҳнат мажбуриятларини бажариш билан боғлиқ маиший эҳтиёжларини таъминлаш;

қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ходимларнинг мажбурий суғурталанишини амалга ошириш;

ходимларга меҳнат мажбуриятларини бажариши муносабати билан етказилган зарарни, шунингдек, моддий зарарни ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ҳамда шартларда қоплаш;

меҳнат шартномаларини, шунингдек, уларга киритилган ўзгартириш
ва қўшимчаларнинг рўйхатга олинишини таъминлаш.

Меҳнат шартномаси, унга киритилган ўзгартириш ва қўшимчаларни рўйхатга олиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Президенти ёки Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси (бундан буён матнда Вазирлар Маҳкамаси деб юритилади) томонидан белгиланади.

Иш берувчи меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга асосан бошқа мажбуриятларга ҳам эга бўлиши мумкин.

 

 

2-§. Якка тартибдаги меҳнат муносабатларининг
юзага келиш асослари

 

27-модда. Якка тартибдаги меҳнат муносабатларининг юзага келиши

Ходим ва иш берувчи ўртасидаги меҳнат муносабатлари ушбу Кодексга мувофиқ улар томонидан тузилган меҳнат шартномаси асосида юзага келади.

Қонун ҳужжатларида ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар ёки ташкилотнинг уставида (низомида) белгиланган ҳолларда ва тартибда меҳнат муносабатлари меҳнат шартномаси асосида қуйидаги ҳолларда юзага келади:

лавозимга сайланганда;

тегишли лавозимни эгаллаш учун танловдан ўтганда;

лавозимга тайинланганда ёки тасдиқланганда;

меҳнат қилиш ҳуқуқи тасдиқланганда;

ота-онанинг иккаласи ёки ота-онанинг ўрнини босувчи шахснинг розилиги бўлганда (васий, ҳомий);

ижтимоий ҳимояга муҳтож, иш топишда қийналаётган ва меҳнат бозорида тенг шароитларда рақобатлаша олмайдиган шахсларни ишга жойлаштириш учун мўлжалланган белгиланган тартибда захираланган иш ўринлари ҳисобидан ишга жойлаштириш бўйича меҳнат органларининг қонуний йўлланмаси асосида;

иш берувчига меҳнат шартномасини тузиш мажбуриятини юкловчи суд қарори асосида.

Шахсий меҳнатдан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган фуқаролик-ҳуқуқий шартнома асосида юзага келадиган меҳнат муносабатларининг тан олиниши.

Ходим ва иш берувчи ўртасидаги меҳнат муносабатлари иш берувчи ёки унинг ваколатли вакилининг кўрсатмаси ёки топшириғига кўра ходимнинг белгиланган тартибда меҳнат шартномаси тузмасдан туриб ишга қўйилиши асосида ҳам юзага келади.

 

28-модда. Меҳнат шартномаси асосида лавозимга сайлаш ёки танловдан ўтиш натижасида юзага келадиган меҳнат муносабатлари

Меҳнат муносабатлари, агар лавозимга сайланиш ходимдан маълум бир меҳнат вазифасини бажаришни талаб қилса, лавозимга сайлаш натижасида меҳнат шартномаси асосида юзага келади.

Агар меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда ёки ташкилот уставида (низомида) меҳнат шартномаси асосида, танлов натижасига кўра эгалланиши белгиланган лавозимлар рўйхати ва ушбу лавозимларга танлов ўтказиш тартиби белгиланган бўлса, танловдан ўтиш натижасидаги меҳнат муносабатлари юзага келади.

 

29-модда. Меҳнат шартномаси асосида лавозимга тайинлаш ёки тасдиқлаш натижасида юзага келадиган меҳнат муносабатлари

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар ёки ташкилот уставида (низомида) назарда тутилган ҳолларда меҳнат шартномаси асосида лавозимга тайинлаш ёки тасдиқлаш натижасида пайдо бўладиган меҳнат муносабатлари юзага келади.

 

30-модда. Ваколатли давлат органининг йўлланмаси билан меҳнат шартномаси асосида ишга қабул қилишда юзага келадиган меҳнат муносабатлари

“Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига мувофиқ ижтимоий муҳофазага муҳтож, иш топишда қийналаётган ва меҳнат бозорида тенг шартларда рақобатлаша олмайдиган шахсларнинг меҳнат муносабатлари меҳнат органи томонидан захираланган иш жойларига меҳнат шартномаси асосида ишга қабул қилиш йўлланмаси бўйича юзага келади.

 

31-модда. Меҳнат шартномаси асосида меҳнат қилиш ҳуқуқи тасдиқланиши натижасида юзага келадиган меҳнат муносабатлари

Меҳнат фаолиятини амалга ошириш учун белгиланган тартибда Ўзбекистон Республикасига келган чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар билан меҳнат муносабатлари ваколатли давлат органи томонидан Ўзбекистон Республикаси ҳудудида меҳнат фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқи тасдиқномаси олиниши ва қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа талабларнинг бажарилиши натижасида тузилган меҳнат шартномаси асосида юзага келади.

 

32-модда. Ота-онанинг иккаласи ёки ота-онанинг ўрнини босувчи шахснинг (васий, ҳомий) розилиги билан меҳнат шартномаси асосида юзага келадиган меҳнат муносабатлари

Ўн олти ёшга тўлмаган шахслар билан меҳнат муносабатлари ушбу Кодексга мувофиқ белгиланган ёшга тўлгунга қадар ота-онанинг ёки уларнинг ўрнини босувчи шахснинг (васий, ҳомий) ёзма розилиги билан рухсат берилган ҳолларда меҳнат шартномаси асосида юзага келади.

 

33-модда. Ишга қабул қилиш тўғрисида мажбурият юкловчи суд қарори ёки бошқа ваколатли органнинг ҳужжати асосида юзага келадиган меҳнат муносабатлари

Иш берувчининг ишга қабул қилишни қонунга хилоф равишда рад этган шахслар билан суд қарори ёки бошқа ваколатли органнинг ҳужжатига биноан тузилган меҳнат шартномаси асосида меҳнат муносабатлари юзага келади.

 

34-модда. Фуқаролик-ҳуқуқий шартномалар асосида шахсий меҳнатдан фойдаланилиши билан юзага келадиган муносабатларнинг меҳнат муносабатлари деб эътироф этилиши муносабати билан юзага келадиган меҳнат муносабатлари

Ушбу Кодекснинг 20-моддасида назарда тутилган муносабатларни тартибга солувчи жисмоний шахслар билан фуқаролик-ҳуқуқий хусусиятдаги шартномалар тузиш, суд ёки ваколатли орган томонидан ушбу муносабатларнинг меҳнат муносабатлари деб тан олинишига олиб келади. Бундай ҳолларда фуқаролик-ҳуқуқий шартнома имзоланган кун меҳнат шартномаси тузилган кун деб ҳисобланади, тарафларнинг муносабатлари эса жисмоний шахс шартномада кўрсатилган иш фаолиятини бошлаган кундан якка тартибдаги меҳнат муносабатлари деб ҳисобланади.

 

II БЎЛИМ.

МЕҲНАТ СОҲАСИДАГИ ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИК

4-боб. Умумий қоидалар

 

35-модда. Меҳнат соҳасидаги ижтимоий шериклик тушунчаси

Меҳнат соҳасидаги ижтимоий шериклик – ходимлар ва уларнинг вакилларининг иш берувчилар ва уларнинг вакиллари ва ижро этувчи давлат ҳокимияти органларининг муносабатлари (кейинги ўринларда ижтимоий шериклик) асосида қурилади.

Ижтимоий шериклик ходимлар (ходимлар вакиллари), иш берувчилар (иш берувчиларнинг вакиллари), ижро этувчи ҳокимият органлари ўртасидаги меҳнат ва у билан бевосита боғлиқ бўлган иш берувчилар ва ходимлар манфаатларини мувофиқлаштиришдаги ҳамкорликни таъминлашга қаратилган тизимни назарда тутади.

 

36-модда. Ижтимоий шериклик даражалари

Ижтимоий шериклик бошланғич (ташкилотда ёки иш берувчида – якка тартибда), ҳудудий, тармоқ ва республика даражаларида амалга оширилади.

 

37-модда. Меҳнат жамоаси

Меҳнат жамоасини ушбу иш берувчида меҳнат шартномаси асосида меҳнат фаолиятини олиб бораётган барча ходимлар ташкил этади.

Меҳнат жамоаси ижтимоий шериклик соҳасидаги ваколатларини умумий йиғилиш (конференция) орқали амалга оширади.

Меҳнат жамоасининг умумий йиғилиши агар ушбу иш берувчида меҳнат шартномаси асосида меҳнат фаолиятини олиб бораётган ходимларнинг ярмидан кўпи иштирок этган бўлса, ваколатли ҳисобланади.

Меҳнат жамоасининг конференцияси агар ташкилотнинг ташкилий бўлинмалари вакилларининг камида учдан икки қисми иштирок этган бўлса, ваколатли ҳисобланади.

Меҳнат жамоаси умумий йиғилиши (конференцияси)нинг қарори, агар йиғилиш (конференция)да қатнашган ходимларнинг эллик фоизидан кўпроғи овоз берган бўлса, ваколатли ҳисобланади.

Меҳнат жамоасининг умумий йиғилиши (конференцияси):

касаба уюшмаси ёки меҳнат жамоасининг манфаатларини ифода этиш ваколатига эга бўлган ходимларнинг бошқа вакиллик органини белгилайди;

жамоа шартномасини тасдиқлаш ёки рад этиш тўғрисида қарор қабул қилади;

касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи аъзоларига ходимлар номидан иш берувчи билан жамоа шартномасини тузиш ваколатини беради;

тегишли ходимлар ва иш берувчига тааллуқли бўлган жамоа шартномаси, шунингдек, жамоа битимларининг бажарилишини назорат қилади;

иш берувчи томонидан жамоа шартномаси, жамоа битими бажарилиши самарадорлигини баҳолайди;

қонун ҳужжатларига ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга мувофиқ бошқа ваколатларни амалга оширади.

 

38-модда. Ходимларнинг бирлашиш ҳуқуқи

Ходимлар, ўз ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳеч қандай фарққа қарамасдан ифода этиш ва ҳимоя қилиш учун ихтиёрий равишда ўзлари хоҳлаган ҳолда ва олдиндан рухсатсиз касаба уюшмаларини тузиш ҳуқуқига, шунингдек, уюшмаларга ёки бошқа ходимлар уюшмаларига фақат уларнинг низомларига риоя қилиш шарти билан кириш ҳуқуқига эгадирлар.

Ходимлар ташкилотларда, унинг таркибий бўлинмаларида, шунингдек, якка тартибдаги иш берувчида ёлланиб ишлаётган камида уч нафар ходимнинг ташаббуси билан касаба уюшмаларини тузиш ҳуқуқига эгадирлар.

Ижтимоий шерикликнинг тегишли даражаларида касаба уюшмалари мавжуд бўлмаган тақдирда, ходимлар ўзларининг манфаатларини ифода этиш ва ҳимоя қилиш учун бошқа бирлашмалар тузиш ҳуқуқига эгадирлар.

Касаба уюшмаларига ёки ходимларнинг бошқа бирлашмаларига аъзо бўлиш ёки аъзо бўлмаслик фуқароларнинг меҳнат ва бошқа ижтимоий-иқтисодий, сиёсий, шахсий ҳуқуқлари ва қонун билан кафолатланган эркинликларини чеклашга олиб келмайди.

Касаба уюшмаларининг ёки ходимларнинг бошқа бирлашмаларининг барча аъзолари ушбу Кодекс, бошқа қонун ҳужжатлари, касаба уюшмалари ва бошқа ходимлар уюшмаларининг уставлари ёки локал ҳужжатлар билан белгиланган ҳуқуқлари ва мажбуриятлари бўйича тенгдирлар.

Ишга қабул қилишда ходим учун мумкин бўлган имтиёз
ва преференцияларни, шу жумладан нафақалар, устамалар, лавозимга кўтариш, шунингдек, меҳнат шартномасини бекор қилиш, муайян касаба уюшмаси ёки бошқа ходимлар уюшмаси аъзолигига кириш ёки ундан чиқиш шартларини қўйиш тақиқланади.

Ходимнинг касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа бирлашмаларга қўшилмаслик тўғрисидаги ёзма ёки оғзаки мажбуриятлари ҳақиқий эмас
деб ҳисобланади.

Касаба уюшмалари ёки ходимларнинг бошқа бирлашмаларига мансублиги ёки тегишли эмаслиги сабабли камситилган деб ҳисоблаган шахс камситиш факти бўйича белгиланган тартибда шикоят қилиши мумкин. Камситилган шахснинг камситишни бартараф этиш, бузилган ҳуқуқини тиклаш ва унга етказилган моддий ва маънавий зарарни қоплаш тўғрисидаги даъволари қаноатлантирилиши лозим. Камситилган шахсга етказилган моддий ва маънавий зарарни қоплаш тўғрисидаги низолар суд тартибида ҳал қилинади.

Ходимларнинг бирлашиш ҳуқуқини амалга оширишга, шунингдек, касаба уюшмаларига ёки ходимларнинг бошқа бирлашмаларига киришига мажбурлашга йўл қўйилмайди.

Касаба уюшмалари, ходимларнинг бошқа бирлашмалари, касбий хусусиятлар, принципларни ҳисобга олган ҳолда тармоқ, ҳудудий, республика ёки бошқа бирлашмалар асосида уюшмалар тузиш ҳуқуқига эгадирлар.

 

39-модда. Иш берувчиларнинг бирлашишга бўлган ҳуқуқи

Иш берувчилар ўз ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ифода этиш ҳамда ҳимоя қилиш, олдиндан рухсат олмасдан ўз ихтиёрига кўра ижтимоий шерикликни амалга ошириш учун иш берувчилар уюшмаларини тузиш, шунингдек, уставларида белгиланган тартибда иш берувчилар бирлашмаларига кириш ҳуқуқига эгадирлар.

Иш берувчилар уюшмаси иш берувчилар, юридик ва (ёки) жисмоний шахслар ва (ёки) иш берувчилар бирлашмаларининг ихтиёрий аъзолигига асосланган нодавлат нотижорат ташкилотдир.

Иш берувчиларнинг бирлашишга бўлган ҳуқуқини амалга оширишга, шунингдек, уларни иш берувчиларнинг бу ёки бошқа бирлашмаларига қўшилишга мажбурлашга йўл қўйилмайди.

 

40-модда. Ижтимоий шериклик тарафлари

Бошланғич даражадаги ижтимоий шериклик икки томонлама хусусиятга эга. Ижтимоий шерикликнинг бошланғич даражасида меҳнат жамоаси ва иш берувчи тарафлар ҳисобланади.

Тармоқ ва ҳудудий даражадаги ижтимоий шериклик икки томонлама ёки уч томонлама хусусиятга эга. Тармоқ ва ҳудудий даражадаги икки томонлама ижтимоий шериклик иштирокчилари тегишли ходимлар ва иш берувчилар бирлашмаларидир. Ҳудудий миқёсдаги уч томонлама ижтимоий шерикликда ходимлар ва иш берувчиларнинг ҳудудий бирлашмалари таклифига биноан маҳаллий ижро етувчи ҳокимият органлари иштирок этадилар. Тармоқ даражасидаги уч томонлама ижтимоий шерикликда ходимлар ва иш берувчиларнинг бирлашмалари таклифига биноан тегишли соҳадаги давлат органлари қатнашадилар. Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги (кейинги ўринларда Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги) тармоқ даражасидаги уч томонлама ижтимоий шерикликда иш берувчи тегишли соҳадаги давлат органлари бўлган ҳолларда қатнашади.

Республика миқёсидаги ижтимоий шериклик уч томонлама хусусиятга эга. Ходимлар ва иш берувчиларнинг республика бирлашмалари ва Вазирлар Маҳкамаси республика даражасидаги ижтимоий шерикликнинг тарафлари ҳисобланади.

Давлат органлари иш берувчи бўлган ҳолларда, иш берувчиларнинг вакили бўлиб ижтимоий шерикликнинг тарафи ҳисобланади.

 

41-модда. Меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган ижтимоий шериклик ҳужжатлари

Меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган ижтимоий шериклик ҳужжатлари қуйидагилардан иборат:

жамоа шартномалари;

жамоа битимлари;

иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишилган ҳолда қабул қилинган норматив хусусиятдаги бошқа локал ҳужжатлар.

 

42-модда. Меҳнат муносабатлари соҳасидаги ижтимоий шериклик шакллари

Меҳнат муносабатлари соҳасидаги ижтимоий шериклик қуйидаги шаклларда амалга оширилади:

жамоа шартномалари, жамоа келишувлари лойиҳаларини тайёрлаш бўйича жамоавий музокаралар;

жамоа шартномалари ва жамоа келишувларини тузиш;

иш берувчи томонидан локал ҳужжатларни касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда қабул қилиш;

ижтимоий шериклик тарафлари томонидан жамоа шартномаси, жамоа келишувлари ва бошқа ижтимоий ҳужжатларнинг қоидалари ижроси устидан назоратни амалга ошириш;

ходимларнинг, уларнинг вакилларининг ижтимоий шериклик даражасига мувофиқ ташкилот, ҳудудлар, тармоқлар, республикани ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш масалаларини кўриб чиқишда иштирок этиш;

иш берувчининг касаба уюшмаси ёки бошқа ходимларнинг вакиллик органини олдиндан розилиги билан меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва ижтимоий шериклик ҳужжатларида назарда тутилган меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг айрим қоидаларини қўллаши;

ижтимоий шериклик тарафлари томонидан меҳнат муносабатлари
ва у билан бевосита боғлиқ бўлган бошқа муносабатларни тартибга солиш, ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини кафолатлаш ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларни такомиллаштириш бўйича ўзаро маслаҳатлашувлар (музокаралар) ўтказиш;

ходимлар, улар вакилларининг ташкилот бошқарувида иштирок этиши;

меҳнат низоларини ҳал қилишда ходимлар ва иш берувчилар вакилларининг иштироки.

Меҳнат муносабатлари соҳасидаги ижтимоий шериклик қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа шаклларда ҳам амалга оширилиши мумкин.

 

5-боб. Ходимлар ва иш берувчиларнинг ижтимоий шерикликдаги вакиллиги

43-модда. Ходимларнинг бошланғич даражадаги вакиллари

Ташкилотда ёки иш берувчи якка шахсда ходимларнинг манфаатларини ифода этиш ва ҳимоя қилиш, агар касаба уюшмаси уставига мувофиқ касаба уюшмасини тузиш учун етарли ходимлар мавжуд бўлмаса, касаба уюшмаси ёки касаба уюшмаси ташкилотчиси томонидан амалга оширилади. Aгар касаба уюшмасининг бошланғич даражасида касаба уюшмаси бўлмаса, ходимларнинг манфаатларини ифодалаш ва ҳимоя қилиш ходимлар томонидан сайланадиган бошқа вакиллик органи томонидан амалга оширилади, сайлов тартиби, ваколат муддати ва меҳнат таркиби меҳнат жамоасининг йиғилиши (конференцияси) томонидан белгиланади.

Бир вакиллик органи ҳам ходимларнинг, ҳам иш берувчиларнинг манфаатларини ифода этиш ва ҳимоя қилишни амалга ошира олмайди.

 

44-модда. Ходимларнинг ҳудудий, тармоқ ва республика миқёсидаги вакиллари

Ҳудудий, тармоқ ва республика миқёсида ходимларнинг манфаатларини ифода этиш ва ҳимоя қилиш тегишли равишда касаба уюшмаларининг ҳудудий, тармоқ ва республика бирлашмалари томонидан амалга оширилади. Тегишли касаба уюшмалари бўлмаган тақдирда, ходимлар манфаатларини ходимларнинг бошқа вакиллик органлари ифода этадилар ва ҳимоя қиладилар.

 

 

45-модда. Ходимлар вакилларининг ҳуқуқлари

Ходимларнинг вакиллари қуйидаги ҳуқуқларга эга:

жамоа шартномалари, жамоа келишувлари тузиш ва уларнинг бажарилишини назорат қилиш;

ижтимоий шерикликнинг турли даражаларида ижтимоий-иқтисодий ривожланиш масалаларини ҳал қилишда иштирок этиш;

ташкилотнинг локал норматив ҳужжатларини ишлаб чиқишда, шунингдек, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда назарда тутилган ҳолларда иш берувчининг тегишли локал ҳужжатни қабул қилишига розилигини ёки қаршилигини билдириш учун қатнашиш;

ходимларнинг вакиллари билан келишган ҳолда қабул қилинган локал норматив ҳужжатларга ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назоратини амалга ошириш;

иш берувчиларга ва уларнинг вакилларига меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари тўғрисида норматив ҳужжатлар тайёрлаш бўйича таклифлар киритиш;

ваколатли давлат органларига белгиланган тартибда ходимларни оммавий равишда ишдан озод этишни тўхтатиб туриш тўғрисида таклифлар киритиш;

меҳнат масалалари, ташкилотнинг фаолияти, бошқа ижтимоий-иқтисодий масалалар бўйича зарур маълумотларни олиш;

белгиланган тартибда иш жойларига тўсқинликсиз ташриф буюриш, иш берувчилардан, уларнинг вакилларидан жамоатчилик назоратини амалга ошириш учун зарур маълумотларни олиш;

меҳнат низоларини кўриб чиқувчи органларда ходимларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш;

иш берувчи ва у ваколат берган шахсларнинг қарорлари устидан, агар улар меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ёки бошқа норматив ҳужжатларга зид бўлса ёки ходимларнинг ҳуқуқларини бошқача тарзда бузса, судга шикоят қилиш;

қонун-ҳужжатларига зид бўлмаган, ижтимоий-меҳнат муносабатлари соҳасида ходимларнинг манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган бошқа ҳаракатларни амалга ошириш.

Ходимлар вакилларининг ўз ҳуқуқларидан фойдаланиши ташкилотлар ва якка тартибдаги тадбиркорларнинг иш самарадорлигини пасайтирмаслиги, уларнинг белгиланган тартиби ва ишлаш режимини бузмаслиги керак.

 

46-модда. Ходимлар вакиллик органларига сайланган шахсларнинг меҳнат кафолатлари

Ходимларнинг вакиллик органларига сайланган шахсларни иш берувчи томонидан вакиллик фаолиятини амалга ошириш ва ходимларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш билан боғлиқ бўлган бирон-бир шаклдаги таъқиб қилинишдан ҳимоя қилиш кафолатланади.

Вакиллик органлари таркибига сайланган ва ишлаб чиқаришдаги ишидан озод этилмаган ходимларга интизомий жазо беришга, улар билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга, шунингдек, вакиллик органлари таркибига сайланган ходимлар билан меҳнатга оид муносабатларни уларнинг сайлаб қўйиладиган лавозимдаги ваколати тугаганидан кейин икки йил давомида иш берувчининг ташаббуси билан ушбу ходим фаолият олиб бораётган вакиллик органининг олдиндан розилигини олмай туриб бекор қилишга йўл қўйилмайди.

Тегишли вакиллик органлари таркибига раҳбар сифатида сайланган
ва ишлаб чиқаришдаги ишидан озод этилмаган ходимга интизомий жазо беришга, у билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга, шунингдек ходим билан меҳнатга оид муносабатларни унинг сайлаб қўйиладиган лавозимдаги ваколати тугаганидан кейин икки йил давомида иш берувчининг ташаббуси билан ходимларнинг тегишли ҳудудий ёки тармоқ бирлашмасининг олдиндан розилигини олмай туриб бекор қилишга йўл қўйилмайди.

Вакиллик органларидаги сайлаб қўйиладиган лавозимларга сайлангани муносабати билан ишлаб чиқаришдаги ишидан озод этилган ходимларга уларнинг сайлаб қўйиладиган лавозимдаги ваколати тугаганидан кейин аввалги иши (лавозими) берилади, бундай иш (лавозим) мавжуд бўлмаса, – аввалгисига тенг бошқа иш (лавозим) берилади.

Вакиллик органлари таркибига сайланган ходимларга тегишли иш (лавозим) бериш имконияти бўлмаган тақдирда, улар қонун ҳужжатларида ёки жамоа шартномалари, жамоа битимлари, келишувларида назарда тутилган имтиёзлардан фойдаланадилар.

 

47-модда. Иш берувчиларнинг ходимлар вакиллари фаолиятини амалга оширишга шарт-шароитлар яратишдаги мажбуриятлари

Иш берувчилар қуйидагиларга мажбур:

ходимлар вакилларининг ҳуқуқларига риоя қилиш, уларнинг фаолиятини қўллаб-қувватлаш;

ходимларнинг манфаатларига алоқадор қарорлар қабул қилишдан олдин ходимлар вакиллари билан маслаҳатлашиш ва қонун ҳужжатларида
ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда белгиланган ҳолларда уларнинг розилигини олиш;

ходимлар вакилларининг таклифларини ўз вақтида кўриб чиқиш
ва қабул қилинган қарорлар тўғрисида уларни ёзма равишда хабардор қилиш;

ходимлар вакилларини манфаатлари ифодаланаётган ходимларнинг иш жойларига тўсиқинликларсиз киритиш;

ходимлар вакилларига меҳнат масалалари, ташкилот фаолияти
ва бошқа ижтимоий-иқтисодий масалалар бўйича зарур маълумотларни бепул тақдим этиш;

ходимларнинг вакилларига ўз вазифаларини бажаришлари учун зарур шарт-шароитларни таъминлаш;

иш вақтида ходимлар вакили бўлган ва ишлаб чиқаришдан озод қилинмаган шахсларга, ходимлар манфаатларини ифодалаш ва ҳимоя қилиш мажбуриятларини бажариш вақти учун ўртача иш ҳақи сақланишини таъминлаш. Ушбу шахсларга ходимларнинг манфаатларини ифода этиш
ва ҳимоя қилиш учун берилган вақтнинг аниқ муддати жамоа шартномасида, жамоа битимларида, агар улар тузилмаган бўлса, иш берувчилар ёки уларнинг вакиллари билан келишган ҳолда белгилаш;

ходимларнинг вакилларига ўз фаолиятини амалга ошириш учун жамоа шартномасида, жамоа битимларида белгиланган мақсадлар ва миқдорларда маблағ ажратиш.

Иш берувчилар ходимлар вакилларига нисбатан қонун ҳужжатларида ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда назарда тутилган бошқа мажбуриятларни ҳам оладилар.

 

48-модда. Иш берувчининг бошланғич даражадаги вакиллари

Бошланғич даражада иш берувчининг манфаатларини ташкилот раҳбари, иш берувчи – якка тартибдаги тадбиркор ёки ушбу Кодексда, қонун ҳужжатларида

 ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда, иш берувчининг таъсис ҳужжатларида ваколат берилган бошқа шахслар амалга оширади.

 

49-модда. Иш берувчининг ҳудудий, тармоқ ва республика даражасидаги вакиллари

Ҳудудий, тармоқ ва республика миқёсида иш берувчиларнинг манфаатларини ифода этиш ва ҳимоя қилиш тегишлича ҳудудий, тармоқ
ва республика

иш берувчилар бирлашмалари томонидан амалга оширилади.

 

50-модда. Ходимлар ва иш берувчилар вакилларининг фаолиятига тўсқинлик қилишнинг тақиқланиши

Ходимлар ва иш берувчилар вакилларининг қонуний фаолиятига ҳар қандай шаклда тўсқинлик қилиш тақиқланади.

Иш берувчиларнинг ташаббуси билан ходимлар вакилларининг фаолиятини тўхтатишга йўл қўйилмайди.

Ходимлар вакилларининг қонуний фаолиятига тўсқинлик қилган ёки ушбу модданинг иккинчи қисмида кўрсатилган ҳаракатларни амалга оширган

иш берувчилар, уларнинг вакиллари қонун ҳужжатларига мувофиқ жавобгар бўладилар.

Ходимлар ва иш берувчилар вакилларининг фаолияти, ходимларнинг ёки иш берувчиларнинг хоҳишига кўра, шунингдек, суд томонидан Конституция

ва қонунларга зид бўлган ҳолларда тўхтатилиши мумкин.

 

6-боб. Ижтимоий шериклик органлари

 

51-модда. Ижтимоий шериклик органлари тизими

Ижтимоий-меҳнат муносабатларини тартибга солиш учун зарур ваколатларга эга бўлган вакиллардан, жамоа музокаралари ўтказиш ва жамоа шартномалари, жамоа битимлари лойиҳаларини тайёрлаш, жамоа шартномалари тузиш, шунингдек, уларнинг ижросини ижтимоий шерикликнинг барча босқичларида таъминлаш мақсадида тарафларнинг қарорига биноан тенг ҳуқуқлилик асосида комиссиялар ташкил этилади.

Республика, тармоқ ёки ҳудудий миқёсда ходимлар ва (ёки) иш берувчилар томонидан ваколат берилган бир нечта вакиллар бўлган тақдирда, улар вакиллик қилинаётган ходимлар ва иш берувчилар сонига қараб мутаносиблик принципи асосида тегишли ижтимоий шериклик комиссияси тузиш учун ягона вакиллик органи ташкил этилади.

 

52-модда. Бошланғич даражадаги ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссия

Бошланғич даражада ижтимоий-меҳнат муносабатларини тартибга солиш, жамоа музокаралари ўтказиш, жамоавий шартномалар лойиҳаларини тайёрлаш, унинг ижроси устидан назоратни ташкил этиш, шунингдек, иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда қабул қилинган бошқа локал норматив ҳужжатларнинг бажарилиши устидан назорат ўрнатиш мақсадида тенг ҳуқуқлилик асосида ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича икки томонлама комиссия тузилади.

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича икки томонлама комиссия ходимлар ва иш берувчиларнинг тенг сонли вакилларини ўз ичига олади.

Ҳар бир томоннинг вакиллари сони иш берувчининг касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишуви бўйича белгиланади. Иш берувчи вакилларининг шахсий таркиби иш берувчининг буйруғи билан, касаба уюшма қўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органининг вакиллари эса – тегишлича касаба уюшмаси ёки бошқа ходимларнинг вакиллик органи қарори билан тасдиқланади.

 

53-модда. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича ҳудудий комиссия

Ҳудудий даражада ижтимоий ва меҳнат муносабатларини тартибга солиш, жамоавий битимлар тузиш, ҳудудий жамоа шартномаси лойиҳасини тайёрлаш, шунингдек, унинг ижроси устидан назоратни ташкил этиш мақсадида тенг ҳуқуқлилик асосида ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича икки томонлама ёки уч томонлама комиссия тузилиши мумкин.

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича икки томонлама ҳудудий комиссия таркибига ходимлар ва иш берувчиларнинг ҳудудий бирлашмалари вакиллари киради.

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича ҳудудий уч томонлама комиссия ходимлар ва иш берувчиларнинг ҳудудий бирлашмалари таклифига биноан тузилади. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича уч томонлама ҳудудий комиссия таркибига ходимлар ва иш берувчиларнинг ҳудудий бирлашмалари, шунингдек, маҳаллий ижроия ҳокимияти вакиллари киради.

Томонларнинг ҳар бирининг вакиллари сони томонларнинг келишуви билан белгиланади. Ходимлар вакилларининг шахсий таркиби тегишли ходимлар ҳудудий бирлашмаси томонидан, иш берувчилар вакиллари – ҳудудий иш берувчилар уюшмаси томонидан ва маҳаллий ижроия ҳокимияти вакиллари ушбу орган раҳбари томонидан белгиланади.

 

54-модда. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича тармоқ комиссиялари

Тармоқ даражасида ижтимоий-меҳнат муносабатларини тартибга солиш, жамоавий битимлар тузиш, соҳавий жамоа шартномаси лойиҳасини тайёрлаш, шунингдек унинг бажарилиши устидан назоратни амалга ошириш мақсадида тенг ҳуқуқлилик асосида ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича икки томонлама ёки уч томонлама комиссиялар тузилиши мумкин.

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича икки томонлама тармоқ комиссияси таркибига ходимлар ва иш берувчиларнинг бирлашмалари вакиллари киради.

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича уч томонлама тармоқ комиссияси ходимлар ва иш берувчиларнинг тармоқ бирлашмаларининг таклифига биноан тузилади. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича уч томонлама тармоқ комиссияси таркибига ходимлар ва иш берувчиларнинг тармоқ бирлашмалари вакиллари, шунингдек тегишли соҳадаги давлат органлари вакиллари киради. Тегишли тармоқда иш берувчи давлат органи бўлган ҳолларда Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги уч томонлама ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича тармоқ комиссияси таркибига киради.

Томонларнинг ҳар биридан вакиллар сони томонларнинг келишуви билан белгиланади. Ходимлар вакилларининг шахсий таркиби тегишли ходимлар уюшмаси томонидан белгиланади, иш берувчилар вакиллари – ҳудудий иш берувчилар уюшмаси томонидан ва ижро этувчи ҳокимият органлари вакиллари ушбу орган раҳбари томонидан белгиланади.

 

55-модда. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика комиссияси

Ўзбекистон Республикаси даражасида ижтимоий-меҳнат муносабатларини тартибга солиш, жамоавий битимлар тузиш, умумий жамоавий битим лойиҳасини тайёрлаш, шунингдек унинг бажарилиши устидан назорат ўрнатиш мақсадида тенг ҳуқуқлилик асосида ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича уч томонлама республика комиссияси тузилади.

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича уч томонлама республика комиссиясининг таркибига ходимлар ва иш берувчиларнинг республика бирлашмалари, шунингдек, Вазирлар Маҳкамасининг вакиллари киради.

Томонларнинг ҳар биридан вакиллар сони томонларнинг келишуви билан белгиланади. Ходимлар вакилларининг шахсий таркиби ходимларнинг республика бирлашмалари томонидан, иш берувчиларнинг вакиллари – республика иш берувчилар бирлашмалари томонидан, Вазирлар Маҳкамаси вакиллари эса Вазирлар Маҳкамасининг фармойиши билан белгиланади.

 

56-модда. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссиянинг ваколати муддатлари

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссиялар доимий фаолият кўрсатувчи органлардир. Комиссияларнинг ваколати муддати тегишли жамоа шартномаси ёки жамоа битими тайёрлаш ва амал қилиш даврига белгиланади.

Томонлар ушбу Кодекснинг 51–54-моддаларида назарда тутилган тартибда янги жамоа битимини, жамоа шартномасини тайёрлаш тўғрисида қарор қабул қилганда, улар такроран ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича тегишли комиссия тузадилар. Шу билан бирга, тегишли томоннинг қарори билан ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссиядаги фаолияти натижалари бўйича қониқарли деб топилган аввалги комиссия таркибида бўлган шахслар ҳам комиссия таркибига киритилиши мумкин.

 

57-модда. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссия аъзосини вақтинча алмаштириш ёки фаолиятини тугатиш

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссия аъзосининг фаолияти комиссия ваколати муддати тугаши муносабати билан, шунингдек қуйидаги ҳолларда муддатидан олдин тугатилиши мумкин:

ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссия аъзоси ўз фаолиятини амалга ошириши мумкин бўлмаган холисона сабаблар бўлган тақдирда (вафот этган, комиссия аъзоси сифатида фаолиятини давом эттириш имкониятини истисно этувчи суд қарори ва бошқалар);

комиссия аъзосини у вакиллик қилаётган томон чақириб олганда;

комиссия аъзоси ўзини ўзи рад этганда.

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссия аъзоси фаолияти муддатидан илгари тугатилганда, у манфаатларини ифода этувчи томон ўн календарь кундан кечиктирмай комиссиянинг янги аъзосини тасдиқлаши шарт.

Aгар ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссия аъзоси узрли сабабларга кўра (вақтинча меҳнатга қобилиятсизлиги, хизмат сафари, меҳнат ёки ижтимоий таътилдалиги туфайли ва ҳоказо) вақтинча ўз вазифасини бажара олмаса, у вакиллик қилаётган томон ушбу модданинг иккинчи қисмида кўрсатилган муддатда, комиссия аъзоси йўқлиги даврида, комиссиядаги ушбу тарафнинг вақтинчалик вакилини белгилайди.

 

58-модда. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссияларнинг ваколатлари

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссиялар:

зарурат бўлганда, давлат органлари билан жамоа шартномаси ва жамоа битимларини ишлаб чиқиш, қабул қилиш ва амалга ошириш, уларга ўзгартиш

ва қўшимчалар киритиш билан боғлиқ масалалар бўйича маслаҳатлашувлар ўтказади;

жамоа шартномалари ва жамоа битимларининг лойиҳаларини ишлаб чиқади;

жамоа шартномалари ва жамоа битимларининг бажарилиши тўғрисида иш берувчилардан, уларнинг бирлашмаларидан, касаба уюшмаларидан ёки ходимларнинг бошқа бирлашмаларидан маълумот сўраб олади;

иш берувчилардан, уларнинг вакилларидан, ходимларнинг вакилларидан, давлат органларининг вакилларидан комиссия фаолиятини амалга ошириш, музокаралар олиб бориш, жамоа шартномалари ёки тегишли жамоа битими лойиҳаларини тайёрлаш ва уларга риоя этилишини назорат қилиш учун зарур бўлган маълумот

ва материалларни олади;

кейинчалик жамоа шартномаси ва жамоа битимлари лойиҳаларига киритиш учун олинган таклифларни таҳлил қилади ва умумлаштиради;

комиссия ишида иштирок этиш учун манфаатдор давлат органлари вакилларини, шунингдек, олимларни, экспертларни, мутахассисларни таклиф қилади;

жамоа битими, жамоа шартномалари ва тегишли ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссия томонидан қабул қилинган қарорларнинг ижроси устидан назоратни амалга оширади;

жамоа шартномасига ва (ёки) жамоа битимларига ўзгартириш
ва қўшимчалар киритиш тўғрисида таклифлар ишлаб чиқади ва киритади;

зарурат бўлганда, жамоа шартномаси, жамоа битимлари лойиҳаларини тайёрлаш ва уларнинг ижросини назорат қилиш учун вақтинчалик ишчи гуруҳларни тузади;

ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссия аъзоларини, шунингдек, комиссиянинг қарори билан тузилган ишчи гуруҳ аъзоларини меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга риоя этилиши ҳолатини ўрганиш мақсадида юборади;

қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар лойиҳаларини муҳокама қилишда иштирок этади, уларни такомиллаштириш бўйича таклифлар киритади;

жамоа шартномаси ёки жамоа битимини имзолаган тарафларга комиссия йиғилишида уларнинг бажарилишини таъминламаётган ташкилот раҳбарларини эшитиш масаласини қўяди;

жамоа шартномаси ва жамоа битимларини тузишдаги ва амалга ошириш жараёнидаги келишмовчиликларни ҳал қилишга кўмаклашади;

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссиялар қонун ҳужжатларига зид бўлмаган бошқа ваколатларни ҳам амалга ошириши мумкин.

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича тармоқ ва ҳудудий комиссиялар ташкилотларда жамоа шартномаларини тузишда амалий ва методик ёрдам кўрсатадилар.

 

59-модда. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссиялар ишларини режалаштириш

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссияларнинг келгуси йил учун иш режаси комиссиянинг жорий йил тўртинчи чорагидаги охирги йиғилишида тасдиқланади.

Иш режаси қуйидагиларни ўз ичига олиши лозим:

комиссия биринчи йиғилишининг санаси;

комиссия регламентини тайёрлаш учун масъул бўлган комиссия аъзоларига кўрсатма;

комиссия йиғилишлари ўтказиладиган сана;

комиссия муҳокамасига тақдим этиладиган масалалар таҳрири;

комиссия йиғилишининг кун тартибига киритилган масалаларни тайёрлашга масъул бўлган комиссия аъзоларига кўрсатмалар;

жамоа шартномалари, жамоа битимлари, комиссия томонидан қабул қилинган қарорларнинг ижросини назорат қилиш чоралари;

комиссия фаолиятининг техник таъминотига қаратилган
чора-тадбирлар.

Комиссия иш режасида комиссиянинг самарали фаолиятини таъминлашга, тегишли даражадаги ижтимоий шерикликни ривожлантиришга қаратилган бошқа масалалар ҳам назарда тутилиши мумкин.

Томонларнинг келишувига биноан иш режасига ўзгартириш
ва қўшимчалар киритилиши мумкин.

Комиссия мажлисларида томонларнинг келишуви бўйича иш режасига киритилмаган қўшимча масалалар кўриб чиқилиши мумкин.

 

60-модда. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича ҳудудий, тармоқ ва республика комиссиялари регламенти

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича ҳудудий, тармоқ ва республика комиссиялари фаолияти, тегишли комиссиянинг биринчи йиғилишида томонлар келишуви билан тасдиқланган иш регламентига мувофиқ амалга оширилади.

 

61-модда. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссияларнинг йиғилишлари

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссияларнинг йиғилишлари иш режасига мувофиқ, аммо календарь йили давомида камида икки марта ўтказилади.

Комиссиянинг режадан ташқари йиғилиши ижтимоий шериклик тарафларидан камида биттасининг ташаббуси билан ўтказилади.

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссия йиғилиши ўтказиладиган жой, сана ва вақти томонларнинг келишувига биноан белгиланади.

Тайёрланган қарорлар лойиҳалари комиссия аъзоларига комиссия йиғилиши тайинланган санадан камида ўн календарь кун олдин тарқатилади.

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссия йиғилиши, агар комиссиянинг ҳар бир томони аъзоларининг учдан икки қисми ҳозир бўлганда ваколатли ҳисобланади.

 

62-модда. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссияларнинг қарорлари

Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссияларнинг қарорлари, агар ҳар бир томондан вакилларнинг кўпчилиги овоз берган бўлса, қабул қилинган ҳисобланади.

Комиссияларнинг қарорлари тегишли регламентда белгиланган санадан бошлаб кучга киради.

Бошланғич даражадаги ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссияларнинг қарорлари манфаатларига дахлдор бўлган ходимларнинг эътиборига, ушбу қарор қабул қилинган кундан бошлаб ўн календарь кундан кечиктирмай етказилади. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича ҳудудий, тармоқ ва республика комиссияларининг қарорлари улар қабул қилинган кундан бошлаб ўн календарь кундан кечиктирмай оммавий ахборот воситаларида ва тегишли комиссияларнинг веб-сайтларида эълон қилинади.

 

7-боб. Жамоавий музокаралар

63-модда. Жамоа музокаралари олиб бориш ҳуқуқи

Ижтимоий шериклик ҳар қандай тарафи жамоавий музокаралар ташаббускори бўлиши мумкин.

Амалдаги жамоа шартномаси, жамоа битими ёки ушбу ҳужжатлар тугаш муддатдан уч ой олдин томонлардан бири бошқа томонга янги жамоа битим, жамоа шартномасини тузиш тўғрисида музокаралар бошлаш тўғрисида ёзма хабарнома юборишга ҳақлидир.

Иш берувчилар, иш берувчиларнинг манфаатларини ифода этувчи шахслар, шунингдек ижроия ҳокимият органлари ва сиёсий партиялар томонидан ташкил этилган ёки молиялаштириладиган ташкилотлар ёки органлар томонидан ходимлар номидан жамоа шартномалари ва жамоа битимлари тузилишига йўл қўйилмайди.

Томонлар тегишли сўров олинган кундан бошлаб икки ҳафтадан кечиктирмай бир-бирларига жамоавий музокара ўтказиш учун зарур бўлган маълумотларни тақдим этишлари шарт.

Жамоавий музокара иштирокчилари, ўтказиладиган жамоа музокараси билан боғлиқ бўлган бошқа шахслар, олинган маълумотларни агар ушбу маълумотлар қонун билан қўриқланадиган (давлат, расмий, тижорат ёки бошқа) сир бўлса ошкор этмаслиги лозим. Ушбу маълумотларни ошкор қилган шахслар қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда жавобгарликка тортилади.

 

64-модда. Жамоа музокаралари бошланадиган сана

Жамоа музокаралари бошланиши тўғрисида ёзма хабар олган ижтимоий шериклик тарафи етти кун ичида жамоавий музокара ташаббускори номига жавоб юборган ҳолда жамоа музокарасига кириши шарт. Жамоа битими бошланган кун, агар унинг бошланиши куни томонлар томонидан бошқа кунга келишиб олинмаган бўлса, жамоавий битим ташаббускори кўрсатилган жавобни олган кундан кейинги кун ҳисобланади.

 

65-модда. Жамоа музокаралари олиб борилиши

Бирламчи, ҳудудий, тармоқ ва республика даражасидаги жамоа музокаралари тегишли ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссиялар томонидан олиб борилади.

Жамоа шартномалари, жамоа битимлари, уларга киритиладиган ўзгартириш ва қўшимчалар лойиҳаларини, жамоа битими ва жамоа шартномаларини амалга ошириш бўйича қарорлар лойиҳаларини, шунингдек, жамоавий музокаралар предмети бўлган бошқа қарорлар лойиҳаларини тайёрлаш учун ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича ҳудудий, тармоқ ва республика комиссиялари ишчи гуруҳлар тузади. Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича бошланғич даражадаги комиссиялар, зарур ҳолларда, ишчи гуруҳларни тузишга ҳақли.

Ижтимоий шериклик тарафлари томонидан ишчи гуруҳлар паритет асосида тузилади. Томонларнинг ҳар бири ишчи гуруҳдаги вакилларнинг шахсий таркибини мустақил равишда белгилайди. Томонларнинг келишувига биноан ишчи гуруҳ таркибига мустақил овоз бериш ҳуқуқига эга бўлган мустақил олимлар, экспертлар, мутахассислар киритилиши мумкин.

 

66-модда. Жамоа музокаралари олиб бориш жараёнида юзага келадиган низоларни ҳал қилиш

Aгар жамоавий музокаралар жараёнида томонлар музокаралар мавзуси бўлган айрим масалалар бўйича келишувга эриша олмасалар, келишмовчиликка олиб келмаган масалалар бўйича келишув тузадилар
ва шу билан бир вақтда келишувга эришилмаган масалалар бўйича келишмовчиликлар баённомаси тузадилар.

Aгар жамоавий музокаралар жараёнида музокара предмети бўлган барча масалалар бўйича келишилган қарор қабул қилинмаган бўлса ҳам, музокара тарафлари келишмовчиликлар баённомаси тузадилар.

Келишмовчиликлар баённомасида келишмовчиликларни бартараф этиш учун зарур бўлган чоралар тўғрисида томонларнинг таклифлари
ва жамоавий музокаранинг қайта ўтказилиши муддатлари кўрсатилади.

Томонлар қайта жамоавий музокарада ҳам ҳал қила олмаган келишмовчиликларни ҳал қилиш ушбу Кодекснинг 601–621-моддаларида белгиланган тартибда кўриб чиқилади.

 

67-модда. Жамоа музокараларида иштирок этувчи шахсларнинг кафолатлари ва компенсациялари

Жамоавий музокараларда иштирок этувчи, жамоа шартномаси, жамоа келишуви лойиҳасини тайёрловчи шахслар томонларнинг келишуви билан белгиланган муддат давомида ўртача иш ҳақини сақлаб қолган ҳолда асосий ишларидан озод қилинади.

Жамоавий музокараларда иштирок этиш билан боғлиқ барча харажатлар меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар билан белгиланган тартибда қопланади. Aгар жамоа шартномасида ёки жамоа келишувида бошқача қоида назарда тутилмаган бўлмаса, олимлар, экспертлар ва мутахассисларнинг хизматларига ҳақ тўлаш таклиф қилувчи томонидан амалга оширилади.

Жамоа музокараларида иштирок этувчи ходимларнинг вакиллари билан меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга, уларга интизомий жазо чоралари қўллашга ёки бошқа ишга ўтказишга, музокаралар ўтказилиши даврида уларни вакиллик қилишга ваколат берган органнинг олдиндан розилигисиз йўл қўйилмайди.

 

8-боб. Жамоа шартномаси

68-модда. Жамоа шартномаси тушунчаси, турлари ва мақсади

Жамоа шартномаси – ташкилотда ёки якка тартибдаги тадбиркорлик субъектида иш берувчи ва ходимларнинг вакиллари орқали тузилган меҳнат ва бевосита у билан боғлиқ муносабатларни тартибга солувчи локал норматив-ҳуқуқий ҳужжатдир.

Жамоа шартномаси бутун ташкилотда, унинг филиалларида, ваколатхоналарида ва бошқа алоҳида таркибий тузилмаларида тузилиши мумкин.

Ташкилотнинг филиалида, ваколатхонасида ёки бошқа алоҳида таркибий бўлинмасида жамоа музокаралари ўтказиш бўйича комиссия тузиш, жамоа шартномасини имзолаш учун иш берувчи ушбу таркибий бўлинма раҳбарига ёки бошқа шахсга ушбу Кодекснинг 48-моддасига мувофиқ ваколат беради. Шу билан бирга, ходимларнинг манфаатларини ифода этиш ҳуқуқи, ушбу таркибий бўлинмадаги ходимларининг вакилига бутун ташкилотда жамоа шартномаси тузиш учун назарда тутилган қоидаларга мувофиқ берилади.

Жамоа шартномаси ижтимоий шерикликнинг бошланғич даражасида ходимлар ва иш берувчиларнинг ижтимоий-иқтисодий манфаатлари ифода этилган ҳолда меҳнат муносабатларини шартномавий тартибга солиш мақсадида ёзма шаклда тузилади.

 

69-модда. Жамоа шартномасини тузиш зарурати тўғрисида қарор қабул қилиш

Жамоа шартномаси тузиш масаласи тўғрисида жамоавий музокара бошлаш тўғрисидаги таклиф исталган томондан чиқиши мумкин.

Жамоа шартномаси тузиш бўйича музокаралар ўтказиш тўғрисида таклифни олган иккинчи томон хабарномани олган кундан ушбу Кодекснинг 64-моддасида белгиланган муддатларда жамоавий музокарага кириши шарт.

Ушбу Кодекс 53-моддасининг учинчи қисмида белгиланган тартибда жамоавий музокара ўтказиш ва жамоа шартномаси лойиҳасини тайёрлаш учун ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссия тузилади.

 

70-модда. Жамоа шартномасининг мазмуни ва тузилиши

Жамоа шартномасининг мазмуни ва тузилиши томонлар томонидан белгиланади.

Жамоа шартномасида иш берувчи ва ходимларнинг қуйидаги масалалар бўйича ўзаро мажбуриятлари белгиланиши мумкин:

иш ҳақи шакли, тизими ва миқдори, пул мукофотлари, имтиёзлар, компенсациялар, қўшимча ҳақлар;

нархларнинг ўзгариши, инфляция, жамоа шартномасида белгиланган иш кўрсаткичлари асосида иш ҳақини тартибга солиш механизми;

иш билан таъминлаш, қайта тайёрлаш, малака ошириш, ходимларни бўшатиш шартлари;

иш вақти, дам олиш вақти ва таътилларнинг муддати;

ходимлар, шу жумладан, аёллар ва ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларнинг меҳнат шароитлари ва меҳнат муҳофазасини яхшилаш, экологик хавфсизликни таъминлаш;

ташкилотларни, идоравий уйларни хусусийлаштиришда ходимларнинг манфаатларига риоя қилиш;

ўқиш ва меҳнат фаолиятини бирлаштираётган ходимлар учун имтиёзлар;

ижтимоий суғурта;

ходимларнинг шахсий жамғариб бориладиган пенсия ҳисобварақларига

иш берувчи томонидан қўшимча киритиладиган бадаллар миқдори
ва муддати;

жамоа шартномасининг бажарилишини, томонларнинг жавобгарлигини, касаба уюшмасининг, ходимлар томонидан ваколат берилган бошқа вакиллик органининг ишлаши учун нормал шароитларни таъминлашни назорат қилиш.

Жамоа шартномасида ташкилотнинг иқтисодий имкониятларини инобатга олган ҳолда қонун ҳужжатларида ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини
ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда белгиланганига нисбатан имтиёзлироқ шартлар белгиланиши мумкин (қўшимча меҳнат таътиллари, пенсияларга устамалар, муддатдан аввал пенсияга чиқиш, хизмат сафари
ва йўл харажатлари учун компенсациялар, ишлаб чиқариш жараёнида ходимлар учун ва уларнинг фарзандлари учун мактаб ва мактабгача таълим муассасаларида бепул ёки қисман қопланадиган овқатланиш харажатлари, уяли алоқа, интернет учун тўловлар, ссудаларни тўлаш ва профессионал таълим учун тўловлар, бошқа компенсация ва тўловлар).

Агар амалдаги қонун ҳужжатларида ушбу қоидаларни жамоа шартномасида мажбурий киритиш тўғрисида тўғридан-тўғри кўрсатма бўлса, тартибга солувчи қоидалар жамоа шартномасига киритилади.

 

71-модда. Жамоа шартномаси шартларининг ҳақиқий эмаслиги

Жамоа шартномасида куйидаги шартлар белгиланиши мумкин эмас:

таъсири ушбу ходимларга тааллуқли бўлган қонун ҳужжатлари
ёки жамоа битимларига нисбатан ходимларнинг аҳволини ёмонлаштирувчи;

ушбу Кодекснинг 5-моддасида кўрсатилган меҳнат ва касб соҳасидаги камситишни тақиқлаш тўғрисидаги талабларни бузувчи;

ушбу Кодекснинг 7-моддасида кўрсатилган мажбурий меҳнатни тақиқлаш тўғрисидаги талабларни бузувчи;

локал даражада ҳал қилиниши мумкин бўлган масалалардан ташқариси.

Aгар жамоа шартномасида ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган шартлар мавжуд бўлса, бундай шартлар ҳақиқий эмас деб ҳисобланади.

 

72-модда. Жамоа шартномаси лойиҳасининг муҳокамаси

Жамоа шартномаси лойиҳаси ташкилотда таркибий бўлинмалар ходимлари томонидан муҳокама қилинади ва олинган таклиф
ва мулоҳазаларни инобатга олган ҳолда ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича комиссия (ишчи гуруҳ) томонидан такомиллаштирилади.

Такомиллаштирилган лойиҳа меҳнат жамоасининг умумий йиғилишида (конференциясида) кўриб чиқиш учун тақдим этилади.

Жамоа шартномасининг лойиҳаси жамоат экспертизасидан ўтказиш учун ҳудудий, тармоқ ва республика касаба уюшмалари бирлашмаларига тақдим этилиши мумкин.

 

 

73-модда. Жамоа шартномаси тузиш тартиби

Жамоавий йиғилишда (конференцияда) қатнашганларнинг эллик фоизидан кўпроғи овоз берган тақдирда жамоа шартномаси тасдиқланган ҳисобланади.

Aгар жамоа шартномаси лойиҳаси маъқулланмаса, томонлар вакиллари уни умумий йиғилишнинг (конференциянинг) хоҳиш-истакларига биноан такомиллаштириб, ўн беш кун ичида такроран йиғилиш (конференция)да кўриб чиқиш учун тақдим этилади.

Томонларнинг жамоа шартномаси лойиҳасини кўриб чиқишда ҳал қилиш имкони бўлмаган келишмовчиликлари ушбу Кодекснинг
612–621-моддаларида назарда тутилган тартибда кўриб чиқилади.

Йиғилишда (конференцияда) маъқуллангандан сўнг томонлар вакиллари уч кун мобайнида жамоа шартномасини имзолайдилар.

 

74-модда. Жамоа шартномасининг амал қилиш муддатлари

Жамоа шартномаси имзоланган кундан ёки жамоа шартномасида кўрсатилган кундан бошлаб кучга киради ва шартномада назарда тутилган муддат давомида, бироқ уч йилдан кўп бўлмаган муддатга амал қилади.

Жамоа шартномаси амал қилиш муддати тугагач томонлар янги жамоа шартномаси тузгунга қадар ёки мавжуд жамоа шартномасининг шартларини ўзгартиргунча, тўлдирмагунча ёки муддатини узайтирмагунча амал қилади.

 

75-модда. Жамоа шартномасининг амал қилиш доираси

Жамоа шартномаси иш берувчига ва ташкилотнинг барча ходимларига, якка тартибдаги тадбиркорга нисбатан ҳамда филиалда, ваколатхонада ёки ташкилотнинг бошқа алоҳида таркибий бўлинмасида тузилган жамоа шартномаси тегишли бўлинманинг барча ходимларига нисбатан қўлланилади.

Жамоа шартномаси жамоа шартномаси кучга киргандан кейин ишга қабул қилинган ходимларга нисбатан ҳам қўлланилади.

 

76-модда. Юридик шахс қайта ташкил этилганда жамоа шартномасининг сақлаб қолиниши

Ташкилот қайта ташкил этилганда шу қайта ташкил қилиш даврида жамоа шартномаси ўз кучини сақлаб қолади.

Қайта ташкил этиш якунлангандан сўнг бир ой муддатда жамоавий музокара тарафларидан исталган бири жамоа шартномасини қайта кўриб чиқиш ёки ушбу таҳрирда сақлаб қолиш ташаббуси билан чиқишга ҳақли.

 

77-модда. Ташкилот мол-мулкининг эгаси ўзгарганда жамоа шартномасининг ўз кучини сақлаб қолиши

Ташкилот мол-мулкининг эгаси ўзгарганда жамоа шартномаси
ўз кучини олти ой мобайнида сақлаб қолади.

Бу даврда тарафлар янги жамоа шартномасини тузиш
ёки амалдагисини сақлаб қолиш, ўзгартириш ва тўлдириш ҳақида музокаралар бошлашга ҳақли.

Жамоа шартномаси қайта кўриб чиқилаётганида аввалги жамоа шартномасида ходимлар учун назарда тутилган имтиёзларни сақлаб қолиш ва бошқа шартларни бажариш мумкинлиги тўғрисидаги масала ҳал этилиши керак.

 

78-модда. Ташкилот тугатилганда жамоа шартномасининг
ўз кучини сақлаб қолиши

Ташкилот қонун ҳужжатларида белгиланган тартиб ва шартлар асосида тугатилаётганда жамоа шартномаси бутун тугатиш ишлари олиб борилаётган муддат давомида ўз кучини сақлаб қолади.

 

79-модда. Жамоа шартномасини сақлаб қолишнинг бошқа ҳолатлари

Жамоа шартномаси ташкилотнинг тизими, ташкилотнинг номи
ва таркиби, бошқарув органи ўзгарганда, ташкилот раҳбари билан тузилган меҳнат шартномаси бекор қилинган тақдирда ўз кучини сақлаб қолади.

 

80-модда. Жамоа шартномасига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш

Жамоа шартномасига ўзгартириш ва қўшимчалар ушбу Кодексда
уни тузиш учун белгиланган тартибда киритилади.

 

81-модда. Ходимларни жамоа шартномаси билан таништириш

Иш берувчи жамоа шартномаси кучга киргандан сўнг ўн кундан кечиктирмай ходимларни жамоавий битим билан имзо қўйдириб таништириши шарт.

Меҳнат шартномасини тузишда иш берувчи ходимни жамоа шартномаси билан имзо қўйдириб таништириши шарт.

 

82-модда. Жамоа шартномасининг бажарилишини текшириб бориш

Жамоа шартномасида назарда тутилган мажбуриятларнинг бажарилишини тарафларнинг вакиллари, меҳнат жамоаси, шунингдек Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлигининг тегишли органлари текшириб борадилар.

Жамоа шартномасини имзолаган шахслар ҳар йили ёки шартноманинг ўзида махсус кўрсатилган муддатларда мажбуриятларнинг бажарилиши ҳақида меҳнат жамоасининг умумий йиғилишида (конференциясида) ҳисобот бериб турадилар.

Текшириш олиб бориш вақтида тарафлар ўзларидаги бунинг учун зарур бўлган барча маълумотларни сўровнома олинган кундан бошлаб
ўн беш кундан кечиктирмай тақдим этишлари шарт.

9-боб. Жамоа келишувлари

83-модда. Жамоа келишувлари тушунчаси, шакллари ва мақсади

Жамоа келишуви – меҳнат ва у билан бевосита боғлиқ муносабатларни тартибга солувчи, ходимлар ва иш берувчиларнинг ваколатли вакиллари ўртасида тузилган ва томонларнинг ҳудудий, тармоқ ва республика даражасида ходимлар учун меҳнат шароитлари, бандлик ва ижтимоий кафолатлар яратиш мажбуриятларини ўз ичига олган норматив ҳужжат.

Жамоа келишувини тайёрлаш, тузиш ёки унга ўзгартириш киритишда ушбу Кодекснинг 53-55-моддаларида белгиланган тартибда жамоа битимлари тузиш учун ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича ҳудудий, тармоқ ва республика комиссиялари тузилади.

Жамоа битимлари ижтимоий шерикликнинг ҳудудий, тармоқ
ва республика даражаларида ходимлар ва иш берувчиларнинг
ижтимоий-иқтисодий манфаатлари ифода этиган ҳолда меҳнат муносабатларини шартномавий тартибга солиш мақсадида ёзма шаклда тузилади.

 

84-модда. Жамоа келишувларининг турлари

Тартибга солинадиган муносабатлар соҳаси, ҳал қилиниши лозим бўлган масалаларнинг хусусиятларига қараб бош, тармоқ ва ҳудудий (минтақавий) жамоа келишувлари тузилиши мумкин.

Ҳудудий ва тармоқ жамоа келишувлари икки тарафлама ёки
уч тарафлама бўлиши мумкин. Икки томонлама келишувлар иш берувчи
ва ходимларнинг ваколатли вакиллари ўртасида тузилади. Бундай келишувларда иш берувчи ва ходимларнинг вакиллари таклифига кўра учинчи тараф сифатида ижро этувчи ҳокимият органи иштирок этиши мумкин.

Бош жамоа келишувлари уч томонлама кўринишга эга бўлиб,
иш берувчилар ва ходимларнинг республика даражасидаги ваколатли вакиллари ҳамда Вазирлар Маҳкамаси ўртасида тузилади.

Тегишли бюджет маблағлари ҳисобига молиялаштиришни талаб қилувчи келишувлар келишув тарафи бўлган тегишли органларнинг мажбурий иштирокида тузилади.

Касаба уюшмалари, ходимларнинг бошқа вакиллик органлари иш берувчи ёки иш берувчининг вакили бўлмаган ижро этувчи ҳокимият органидан улар билан икки тарафлама келишув тузишни талаб этишга ҳақли эмас.

 

85-модда. Ҳудудий келишувлар

Ҳудудий келишувлар тегишли касаба уюшмалари, ходимларнинг бошқа вакиллик органлари ва иш берувчилар, уларнинг бирлашмалари ўртасида, тарафларнинг таклифига кўра эса маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органлари билан ҳам тузилади.

Ҳудудий келишувлар ушбу ҳудудда меҳнат фаолиятини олиб бораётган ходимларнинг умумий меҳнат шартлари, кафолатлари ва имтиёзларини белгилайди.

 

86-модда. Тармоқ келишувлари

Тармоқ келишувлари тегишли тармоқ касаба уюшмалари, ходимларнинг бошқа вакиллик органларининг вакиллари ва иш берувчилар, уларнинг бирлашмаларининг ваколатли вакиллари ўртасида, тарафларнинг таклифига кўра эса тегишли тармоқдаги давлат бошқарув органи ўртасида тузилади.

Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги, тегишли тармоқдаги давлат органи иш берувчи бўлган ҳолларда тармоқ келишувини имзолашда иштирок этади.

Тармоқ келишувлари тармоқни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг асосий йўналишларини, меҳнат шартлари ва унга ҳақ тўлашни, тармоқ ходимларининг (касбдошлар гуруҳларининг) ижтимоий кафолатларини белгилаб беради.

 

87-модда. Бош келишув

Бош келишув кўпроқ аъзолар сонига эга бўлган республика даражасидаги касаба уюшмалари, ходимларнинг бошқа вакиллик органларининг вакиллари ва иш берувчиларнинг республика миқёсидаги бирлашмалари ўртасида ва Вазирлар Маҳкамаси вакиллари билан ҳам тузилади.

Бош келишув ижтимоий-иқтисодий масалалар хусусида келишиб сиёсат олиб боришнинг асосий йўналишларини белгилаб беради.

 

88-модда. Жамоа келишувларининг мазмуни ва тузилиши

Жамоа келишувларининг мазмуни ва тузилиши томонлар томонидан белгиланади.

Жамоа келишувларида қуйидагилар назарда тутилиши мумкин:

иш ҳақи, меҳнат шароитлари ва меҳнатни муҳофаза қилиш, меҳнат режими ва дам олиш тўғрисида;

нархларнинг ўзгариши, инфляция, шартномаларда белгиланган ишлаш кўрсаткичлари асосида иш ҳақини тартибга солиш механизми тўғрисида;

қонун ҳужжатларида белгиланган компенсация тўловларининг минимал миқдори бўйича;

иш билан таъминлаш, ходимларни қайта тайёрлаш ва малакасини оширишга кўмаклашиш бўйича;

иш жойларида экологик хавфсизликни таъминлаш ва ходимларнинг соғлиғини сақлаш тўғрисида;

ходимларни ва уларнинг оила аъзоларини ижтимоий ҳимоя қилиш бўйича махсус чора-тадбирлар тўғрисида;

давлат ташкилотларини хусусийлаштиришда ходимларнинг манфаатларига риоя этилиши тўғрисида;

ижтимоий ҳимояга муҳтож шахсларга (ҳомиладор аёллар, ногиронлиги бўлган шахслар, ўн саккиз ёшга тўлмаганлар ва бошқалар) қўшимча иш жойларини яратадиган иш берувчиларга бериладиган имтиёзлар тўғрисида;

ижтимоий шериклик ва уч томонлама ҳамкорликни ривожлантириш, жамоавий битимларни рағбатлантириш, меҳнат низоларининг олдини олиш ва меҳнат интизомини мустаҳкамлаш тўғрисида.

Жамоа келишувларида қонун ҳужжатларига зид бўлмаган бошқа меҳнат ва ижтимоий-иқтисодий масалалар тўғрисидаги қоидалар белгиланиши мумкин.

 

89-модда. Жамоа келишувлари шартларининг ҳақиқий эмаслиги

Жамоа келишувларида қуйидаги шартлар белгиланмаслиги лозим:

қонун ҳужжатларида, шунингдек, ушбу ходимларга нисбатан қўлланиладиган юқори даражадаги жамоа битимларида белгиланганига нисбатан ходимларнинг аҳволини ёмонлаштирувчи;

ушбу Кодекснинг 5-моддасида белгиланган бандлик ва меҳнат соҳасидаги камситишни тақиқлаш тўғрисидаги талабларни бузадиган;

ушбу Кодекснинг 7-моддасида белгиланган мажбурий меҳнатни тақиқлаш тўғрисидаги талабларни бузадиган;

ижтимоий шерикликнинг тегишли даражасида ҳал қилиниши мумкин бўлган масалалардан ташқари.

Aгар жамоа битимида ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган шартлар мавжуд бўлса, унда бундай шартлар ҳақиқий эмас деб ҳисобланади.

 

90-модда. Жамоа келишувлари лойиҳаларини ишлаб чиқиш
ва тузиш тартиби

Жамоа келишувлари лойиҳалари жамоавий музокаралар жараёнида ишлаб чиқилади.

Жамоа келишувлари лойиҳалари жамоатчилик экспертизаси ўтказиш учун республика касаба уюшмаларига тақдим этилиши мумкин.

Бюджетдан молиялаштиришни талаб қиладиган жамоа келишувларини тузиш, уларга қўшимчалар ва ўзгартиришлар киритиш тегишли молия йили учун бюджет лойиҳаси тайёрлангунга қадар келишувнинг амал қилиш муддатига тузилади.

Лойиҳаларни ишлаб чиқиш ва жамоа келишувларини тузиш тартиби, шартлари ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича тегишли комиссия томонидан белгиланади. Комиссия оммавий ахборот воситалари орқали келишув тузиш учун жамоавий музокаралар бошланиши тўғрисида маълумот тарқатиши шарт.

Комиссия жамоа келишуви тузилганлиги тўғрисида келишув лойиҳасини ишлаб чиқиш бўйича жамоа музокаралари ўтказаётган
иш берувчилар уюшмасига аъзо бўлмаган иш берувчиларни музокаралар бошланиши тўғрисида хабардор қилишга ҳақли. Ушбу хабарномани олган иш берувчи бу тўғрисида ушбу иш берувчининг ходимлари бирлашган касаба уюшмасини ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органини хабардор қилиши шарт. Келишув лойиҳасини ишлаб чиқиш бўйича жамоа музокаралари ўтказаётган иш берувчилар уюшмасига аъзо бўлмаган
иш берувчи, иш берувчилар уюшмаси ёки бошқа шаклдаги иш берувчилар уюшмасига аъзо бўлиш орқали жамоа келишувларида иштирок этишга ҳақли.

Жамоа келишуви лойиҳасининг айрим қоидалари бўйича томонлар ўртасида келишувга эришилмаган тақдирда ва жамоа музокараси бошланган кундан бошлаб уч ой ичида ва бош келишув лойиҳасини тайёрлаш бўйича жамоавий музокаралар бошланган кундан бошлаб олти ой мобайнида улар келишилган шартлар бўйича битимни имзолашлари ва бир вақтнинг ўзида келишмовчиликлар баённомаси тузишлари лозим.

Тартибга солинмаган келишмовчиликлар кейинчалик жамоа музокаралари предмети бўлиши ёки жамоавий меҳнат низоларини ҳал этиш тартибида қўриб чиқилиши мумкин.

Шартнома томонларнинг ваколатли вакиллари томонидан имзоланади.

 

91-модда. Жамоа келишувларини рўйхатга олиш ва уларга ўзгартириш киритиш хабарномалари

Тарафлар томонидан имзоланган жамоа келишуви ҳамда унга иловаларни рўйхатга олиш учун хабарнома етти кун муддатда келишув томонларига, шунингдек, Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлигининг тегишли органига юборилади.

Ҳудудий ва тармоқ даражасида тузилган жамоа келишувлари тўғрисида хабарномалар Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлигининг ваколатли органлари томонидан рўйхатга олинади.

Жамоа келишувининг кучга кириши унинг хабарномалари рўйхатдан ўтказилишига боғлиқ эмас.

Жамоа келишувларини рўйхатдан ўтказишда тегишли меҳнат органи меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга нисбатан ходимларнинг аҳволини ёмонлаштирувчи ҳолатларни аниқлайди ва жамоа шартномаси томонларининг вакилларини, шунингдек, давлат меҳнат инспекциясини хабардор қилади.

 

92-модда. Жамоа келишувларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш

Жамоа келишувларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тарафларнинг ўзаро розилиги билан ушбу Кодексда белгиланган тартибда амалга оширилади.

Жамоа келишувларига ўзгартиш ва қўшимчалар ушбу Кодекснинг
91-моддасида белгиланган тартибда хабарномаларни рўйхатдан ўтказиш жараёнидан ўтади.

 

 

93-модда. Жамоа келишувининг амал қилиш доираси

Жамоа келишуви ушбу келишувни тузган вакиллик органларига, иш берувчилар ва ходимларга нисбатан татбиқ этилади.

Уч томонлама келишув тузилган ҳолларда келишув тегишли ижро этувчи ҳокимияти органига ҳам татбиқ этилади.

Бош келишув Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги барча ходимлар ва иш берувчиларга, қайси вакиллик органига тегишли бўлишидан қатъи назар ҳар қандай вакиллик органларига, шунингдек, барча ижро этувчи ҳокимият органларига татбиқ этилади.

 

94-модда. Жамоа келишувининг амал қилиш муддати

Жамоа келишуви у имзоланган пайтдан ёки келишувда белгиланган вақтдан бошлаб кучга киради.

Жамоа келишувининг амал қилиш муддати тарафлар томонидан белгиланади ва уч йилдан кўп бўлмаслиги лозим.

 

95-модда. Жамоа келишувининг эълон қилиниши

Жамоа келишувлари қабул қилинган кундан бошлаб ўн кундан кечиктирмай оммавий ахборот воситаларида ёки уни тузган тарафларнинг расмий веб-сайтларида эълон қилиниши керак.

Хабарномалари рўйхатдан ўтган ҳудудий ва тармоқ жамоа келишувлари рўйхатдан ўтказилган кундан бошлаб ўн кундан кечиктирмай Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлигининг расмий веб-сайтида эълон қилинади.

Бош келишувлар қабул қилинган кундан бошлаб ўн кундан кечиктирмай Вазирлар Маҳкамасининг расмий сайтида эълон қилинади.

 

96-модда. Жамоа келишувларининг бажарилиши назорат қилиниши

Барча даражадаги жамоа келишувларининг бажарилиши бевосита тарафлар ёки улар ваколат берган вакиллар, шунингдек, Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлигининг тегишли органлари томонидан назорат қилиб борилади. Назорат вақтида тарафлар бу иш учун керакли маълумотларни тақдим қилишлари шарт.

 

1. МАХСУС ҚИСМ

III БЎЛИМ.

ИШГА ЖОЙЛАШТИРИШ

10-боб. Умумий қоидалар

 

97-модда. Ишга жойлаштириш

Ишга жойлаштириш меҳнатга лаёқатли аҳолининг бандлигини таъминлаш учун иқтисодий, ташкилий, молиявий ва ҳуқуқий тадбирлар мажмуидан иборатдир.

Ишга жойлаштириш қуйидагилар орқали амалга оширилади:

иш берувчига бевосита мурожаат қилиш йўли билан;

меҳнат органларининг бепул воситачилиги орқали;

хусусий бандлик агентликлари хизматлари орқали.

 

98-модда. Ишга жойлашиш ҳуқуқи

Унумли ва ижодий меҳнат қилишга бўлган ўз қобилиятларини тасарруф этиш ва қонун ҳужжатлари билан тақиқланмаган ҳар қандай фаолият билан шуғулланиш ҳар кимнинг мутлақ ҳуқуқидир. Ихтиёрий равишда иш билан банд бўлмаслик жавобгарликка тортиш учун асос бўлолмайди.

Ҳар ким иш берувчига бевосита мурожаат қилиш ёки меҳнат органларининг бепул воситачилиги орқали, шунингдек, хусусий бандлик агентликларининг хизматлари воситасида иш жойини эркин танлаш ҳуқуқига эгадир.

 

99-модда. Ходимлар ва иш берувчилар вакилларининг бандлик
ва ишга жойлаштириш соҳасидаги давлат сиёсатини ишлаб чиқиш ва амалга оширишдаги иштироки

Ходимлар ва иш берувчиларнинг вакиллари ушбу Кодекснинг
II бўлимида назарда тутилган меҳнат соҳасидаги ижтимоий шериклик тамойиллари ва механизмлари асосида бандлик ва ишга жойлаштириш соҳасидаги давлат сиёсатини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда, ҳудудий, тармоқ ва республика миқёсида иштирок этиш ҳуқуқига эгадирлар.

 

100-модда. Ишга жойлаштириш бўйича давлат кафолатлари

Давлат:

иш билан таъминлаш турини, шу жумладан, турли меҳнат режимидаги ишни танлаш эркинлигини;

ишга қабул қилишни қонунга хилоф равишда рад этишдан ва меҳнат шартномасини ғайриқонуний равишда бекор қилишдан ҳимояланишни;

мақбул келадиган иш танлаш ва ишга жойлашишга бепул ёрдам беришни;

ҳар кимга касбга ва ишга эга бўлишда, меҳнат қилиш ва иш билан таъминланиш шарт-шароитларида, меҳнатга ҳақ олишда, хизмат поғонасидан юқорилаб боришда тенг имкониятлар яратишни;

янги касбга (мутахассисликка) бепул ўқитишни, маҳаллий меҳнат органларида ёки уларнинг йўлланмаси билан бошқа таълим муассасаларида стипендия тўлаб малакасини оширишни;

бошқа жойдаги ишга қабул қилинганда моддий харажатлар учун қонун ҳужжатларига мувофиқ компенсация тўлашни;

ҳақ тўланадиган жамоат ишларида қатнашиш учун муддатли меҳнат шартномалари тузиш имкониятини кафолатлайди.

Ишга жойлаштириш кафолатларини тақдим этиш тартиби Ўзбекистон Республикасининг “Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида”ги Қонуни
ва бошқа норматив ҳужжатлар билан белгиланади.

 

101-модда. Ишсизларга моддий мадад беришга оид кафолатлар

Ишсизлар – ўн олти ёшдан то пенсия билан таъминланиш ҳуқуқини олишгача бўлган ёшдаги, ҳақ тўланадиган ишга ёки даромад келтирадиган машғулотга эга бўлмаган, иш қидираётган ва иш таклиф этилса, унга киришишга тайёр бўлган ёхуд касбга тайёрлашдан, қайта тайёрлашдан ўтишга ёки малакасини оширишга тайёр бўлган меҳнатга лаёқатли шахслар ҳисобланади (бундан таълим муассасаларида таълим олаётганлар мустасно).

Давлат ишсизларга қуйидагиларни кафолатлайди:

ишсизлик нафақаси тўлаш;

касб ўрганиш, малака ошириш ёки қайта тайёрлаш даврида стипендия тўланиши ҳамда шу даврни меҳнат стажига қўшиш;

ишсизга қарамоғидагиларни ҳисобга олган ҳолда моддий ёрдам бериш;

ҳақ тўланадиган жамоат ишларида қатнашиш имконияти билан таъминлаш;

меҳнат органларининг таклифига биноан бошқа ҳудудда ишлаш учун ихтиёрий равишда кўчиб кетиши муносабати билан харажатларни қоплаш.

Имтиёзлар, стипендиялар, моддий ёрдам, компенсацияларни тўлаш тартиби ва миқдори, шунингдек, шахсни ишсиз деб топиш тартиби Ўзбекистон Республикасининг “Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида” ги Қонуни ва бошқа қонун ҳужжатлари билан белгиланади.

 

102-модда. Хусусий бандлик агентликлари томонидан тақдим этиладиган ишга жойлаштиришга оид кафолатлар

Хусусий бандлик агентликлари шахсни ишга жойлаштириш бўйича мажбуриятлар қабул қилган тақдирда, иш қидирувчининг манфаатларига, иш қидирувчи томонидан меҳнат шароитларига қўйиладиган талабларга, шунингдек, унинг бошқа ҳуқуқларига Ўзбекистон Республикасининг “Хусусий бандлик агентликлари тўғрисида”ги Қонунига ва хусусий бандлик агентлиги томонидан хизматлар кўрсатиш тўғрисидаги шартномага мувофиқ риоя қилишга кафолат беради.

 

103-модда. Алоҳида тоифадаги ходимлар учун ишга жойлашишдаги қўшимча кафолатлар

Давлат:

ижтимоий ҳимояга муҳтож, иш топишда қийналаётган ва меҳнат бозорида тенг шароитларда рақобатлашишга қодир бўлмаган шахсларга,
шу жумладан ўн тўрт  ёшга тўлмаган болалари ёки ногирон болалари
бор ёлғиз ота, ёлғиз оналарга ёки кўп болали оиладаги ота-оналарга;

ўрта махсус таълим муассасаларини тамомлаган ёшларга, шунингдек, касб-ҳунар таълими муассасаларининг ва олий таълим муассасаларининг давлат грантлари бўйича таълим олган битирувчиларига;

Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучларидан муддатли ҳарбий хизматдан бўшатилганларга;

ногиронлиги бўлган шахсларга ва пенсия ёшига яқинлашиб қолган шахсларга (ёшига кўра нафақага чиқишдан 2 йил олдин);

жазони ижро этиш муассасаларидан озод қилинган ёки суд қарорига кўра тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларига тортилган шахсларга;

одам савдосидан жабрланганларга қўшимча кафолатларни таъминлайди.

Қўшимча кафолатлар қўшимча иш жойлари, ихтисослаштирилган ташкилотлар, шу жумладан, ногиронлиги бўлган шахслар меҳнат қиладиган ташкилотлар барпо этиш, махсус ўқув дастурларини ташкил этиш, ташкилотларга ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган тоифадаги фуқароларни ишга жойлаштириш учун минимал иш жойларини белгилаш йўли билан, шунингдек, қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа
чора-тадбирлар орқали таъминланади.

Иш берувчи иш жойларининг белгиланган минимал иш жойлари ҳисобидан ишга жойлаштириш учун қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда маҳаллий меҳнат органлари ва бошқа органлар томонидан юбориладиган, ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган шахсларни ишга қабул қилиши шарт. Ушбу шахсларни ишга қабул қилишни асоссиз рад этган иш берувчи ва унинг ваколатли шахслари белгиланган тартибда жавобгар бўлади.

Ушбу модданинг тўртинчи, бешинчи, олтинчи ва еттинчи қисмларида назарда тутилган кафолатлар муқобил хизматга чақирилган ходимларга ҳам татбиқ этилади.

Қонунда ишга жойлаштириш ва бандлик соҳасидаги бошқа қўшимча кафолатлар ҳам кўзда тутилиши мумкин.

 

11-боб. Иш берувчининг иш билан таъминлаш
ва бандлик соҳасидаги мажбуриятлари

104-модда. Иш берувчи томонидан ишга жойлаштириш ва бандлик соҳасида тақдим этиладиган кафолатлар

Иш берувчи ишга жойлаштириш ва иш билан таъминлаш соҳасида қуйидаги мажбуриятларга эга:

ходимларни ишдан бўшатиш тўғрисида маълумот тақдим этиш;

ишга қабул қилишни ғайриқонуний равишда рад этишга йўл қўймаслик;

белгиланган энг кам иш ўринлари ҳисобига шахсларни ишга жойлаштириш;

меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисида огоҳлантириш;

ходимнинг иш жойини бошқа ишга ўтказиш тартибида сақлаш чораларини кўриш;

алоҳида асослар бўйича меҳнат шартномаси бекор қилинганидан сўнг ишланган даврдаги иш ҳақини сақлаб қолиш;

таклиф қилинган шахсларга кафолатлар бериш;

алоҳида асосларга кўра меҳнат шартномаси бекор қилинган ходимларни қайта қабул қилиш;

жамоа шартномалари ва жамоа келишувларига мувофиқ қўшимча кафолатлар бериш.

 

105-модда. Ходимларни оммавий равишда ишдан бўшатиш

Оммавий ишдан бўшатишнинг асосий мезонлари бўлиб технология, ишлаб чиқаришни ва меҳнатни ташкил этиш, иш (хизмат) ҳажмининг қисқариши натижасида ходимларнинг сони ёки ишчи штатларининг ўзгариши билан асосланган меҳнат шартномаси бекор қилинади деб тахмин қилинадиган ходимлар сони кўрсаткичлари ёки унинг муассислари (қатнашчилари) ёки юридик шахснинг таъсис ҳужжатлари билан ваколат берилган юридик шахснинг қарори билан ташкилотни тугатиш ёки якка тадбиркорнинг маълум бир календарь даври учун ўз фаолиятини тугатиш ҳисобланади.

Буларга қуйидагилар киради:

а) 15 нафар ва ундан ортиқ кишидан иборат ишчи кучи бўлган ҳар қандай ҳуқуқий шаклдаги ташкилотни тугатиш;

б) ходимлар сонининг (штатлари) қуйидаги миқдорда ўзгартириш:

30 календарь кун ичида 50 ёки ундан ортиқ киши;

60 календарь кун ичида 200 ва ундан ортиқ киши;

90 календарь кун ичида 500 ва ундан ортиқ киши.

Ходимлар оммавий равишда ишдан бўшатилган тақдирда, жойлардаги маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ходимларни оммавий ишдан бўшатиш тўғрисидаги қарорни иш берувчига олти ойгача кечикиш натижасида етказилган зарарларни бир марталик қисман ёки тўлиқ қопланиши шарти билан тўхтатиб қўйиши мумкин.

Ходимларни оммавий равишда ишдан бўшатишда иш берувчи ушбу Кодекснинг 175-моддасида назарда тутилган тартибда ва муддатларда ходимларни оммавий равишда ишдан бўшатиш тўғрисида меҳнат органлари ва касаба уюшмаларининг ҳудудий ёки тармоқ бирлашмаларини хабардор қилиши, маҳаллий меҳнат органлари ва касаба уюшмаларининг ҳудудий ёки тармоқ бирлашмалари эса кўрсатилган маълумотларни олгандан кейин қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ишдан бўшатилган ходимларни ишга жойлаштириш чораларини кўришлари шарт.

 

106-модда. Белгиланган энг кам иш ўринлари ҳисобидан ишга жойлаштириш

Иш берувчи иш берувчининг аризасида кўрсатилган малака талабларини инобатга олган ҳолда ижтимоий ҳимояга муҳтож, иш топишда қийналаётган ва меҳнат бозорида тенг шароитларда рақобатлашишга қодир бўлмаган шахсларни ишга жойлаштиришни ташкил этиш учун иш жойларининг белгиланган минимал иш жойлари ҳисобидан ишга жойлаштириш учун юбориладиган шахсларни ишга қабул қилиши шарт.

Белгиланган энг кам иш ўринлари ҳисобига ишга юбориш тартиби қонун билан белгиланади.

 

107-модда. Муайян сабабларга кўра меҳнат шартномаси бекор қилинганда ишга жойлаштириш даврида иш ҳақининг сақланиши

Қуйидаги сабабларга кўра меҳнат шартномаси бекор қилинганидан кейин ходимлар учун иш қидириш даврида икки ойдан ортиқ бўлмаган давр мобайнида ходимларнинг ўртача ойлик иш ҳақи сақланиб қолади, бунда ходимга тўланган бир ойлик ишдан бўшатиш нафақаси ҳам қўшиб ҳисобга олинади:

ходимнинг иш берувчи билан биргаликда бошқа ҳудудда ишлашга ўтишдан бош тортиши сабабли;

ходимнинг соғлиғи туфайли тиббий хулосага мувофиқ соғлигига хавф туғдирмайдиган бошқа ишга ўтказишдан бош тортиши;

технологиядаги, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишдаги ўзгаришлар, ишлар (хизматлар) ҳажмининг қисқарганлиги муносабати билан;

ташкилот муассислари (иштирокчилари) ёки таъсис ҳужжатларида ваколат берилган юридик шахс органларининг қарори билан ташкилотнинг тугатилиши;

ходимнинг малакаси етарли бўлмаганлиги ёки соғлиғи ҳолатига кўра бажараётган ишига нолойиқлиги сабабли;

шу ишни илгари бажариб келган ходим ишга қайта тикланиши сабабли;

ташкилотни тугатиш тўғрисидаги суд қарорининг қонуний кучга кириши муносабати билан.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган кафолатлар ташкилот мулкдорнинг алмашиши муносабати билан, ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер билан, ташкилотда бош бухгалтер лавозими бўлмаган тақдирда эса, бош бухгалтер вазифасини амалга оширувчи ходим билан тузилган меҳнат шартномаси бекор қилинган ҳолларда ҳам татбиқ этилади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган ходимларнинг айрим тоифаларига кафолатлар бериш хусусиятлари ушбу Кодекснинг 476, 486, 495, 524, 531, 535, 554-моддаларига мувофиқ белгиланади.

Агар ушбу модданинг биринчи ва иккинчи қисмида кўрсатилган ходимлар меҳнат шартномаси бекор қилинган кундан бошлаб ўн календарь кун мобайнида маҳаллий меҳнат органида иш қидираётган шахс сифатида рўйхатдан ўтсалар, маҳаллий меҳнат органи берган маълумотномага биноан учинчи ой учун ҳам олдинги иш жойларидан ўртача иш ҳақи олиш ҳуқуқига эга бўладилар.

Ушбу модданинг биринчи ва иккинчи қисмида кўрсатилган ходимларга уч ой мобайнида мақбул келадиган иш топиб берилмаган тақдирда, улар ишсиз деб эътироф этиладилар.

Башарти иш берувчи ночор (банкрот) деб топилса, у билан меҳнат муносабатларида бўлган ходимлар иш ҳақи ва ўзларига тегишли бошқа тўловлар хусусида бошқа барча кредиторларнинг талабларига нисбатан имтиёзли ҳуқуқдан фойдаланадилар.

Тугатилаётган ташкилотларнинг маблағи бўлмаган тақдирда, ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган ходимларга компенсациялар Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ҳузуридаги Бандликка кўмаклашиш давлат жамғармаси маблағлари ҳисобидан тўланади.

 

108-модда. Ишга жойлаштириш соҳасида иш таклиф қилинган шахсларга қўшимча кафолатлар

Иш берувчи ишга жойлаштириш таклифи билан фуқарога таклифнома юборган тақдирда, иш берувчи таклифнинг амал қилиш муддати давомида
ва агар таклифномада муддат келишилмаган бўлса, таклифнома юборилган кундан бошлаб бир ой ичида бирон-бир шароитда фуқарони ишга қабул қилишни рад этишга ҳақли эмас.

Таклифнома деб иш берувчининг ушбу фуқаро билан меҳнат шартномасини тузиш учун билдирган розилигининг тўғридан-тўғри, аниқ ифодаланган изҳори (истаги) тушунилади. Таклифнома ёзма ёки бошқа шаклда, шу жумладан, электрон шаклда иш берувчининг тегишли ваколатли мансабдор шахси томонидан юборилиши мумкин.

Ушбу модданинг биринчи қисми қоидалари, агар ходим ва иш берувчи Ўзбекистон Республикаси ҳудудида меҳнат фаолиятини олиб бориши, шунингдек, чет эл ишчи кучларини жалб қилиш ҳуқуқи билан боғлиқ қонун ҳужжатларида назарда тутилган барча зарур тартиб-қоидалардан ўтган бўлса, чет эл фуқаролари бўлган шахсларга ҳам татбиқ этилади.

 

109-модда. Иш берувчи алоҳида асослар бўйича меҳнат шартномасини бекор қилган ходимларни қайта ишга қабул қилиш тартиби

Иш берувчи аввал у билан меҳнат шартномаси тузган ходимларнинг давлат органларидаги сайлаб қўйиладиган лавозимларга сайланганлиги туфайли иш жойи сақланиб қолган тақдирда, ходимларни ишга қабул қилиши шарт.

Судьялик лавозимига сайланганлиги ёки тайинланганлиги туфайли ишдан озод қилинган ходимларга уларнинг ваколатлари тугаганидан кейин судьялик лавозимига сайланишига ёки тайинланишига қадар эгаллаб турган аввалги иши (лавозими) берилади, бундай иш (лавозим) мавжуд бўлмаганда эса, аввалгисига тенг бошқа иш (лавозим) берилади.

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси депутатларини ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатида доимий асосда ишлаган Сенат аъзоларини ваколатлари муддати тугаганидан кейин, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси ва Сенати тарқатиб юборилган тақдирда ишга жойлаштириш “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси депутатининг ва Сенати аъзосининг мақоми тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 16-моддасида белгиланган тартибда амалга оширилади.

Ҳарбий хизматга чақирилган (ўтган) ҳарбий хизматчи (ходим) резервга бўшатилган ёки истеъфога чиққанидан кейин, башарти, Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари сафидан, Ички ишлар вазирлиги, Миллий гвардия, Давлат хавфсизлик хизмати ва Фавқулодда вазиятлар вазирлиги қўшинларидан бўшатилган кунидан бошлаб узоғи билан уч ой ичида ишга жойлашиш масаласида иш берувчига мурожаат этган бўлса, аввалги иш жойида ишга жойлашиш ҳуқуқига эгадир.

Ҳарбий хизматга чақирилган (ўтган), лекин кейинчалик резервга бўшатилган ёки истеъфога чиққан ҳарбий хизматчи (ходим), агар унинг ҳарбий хизматга чақирилган (ўтган) кунидан бошлаб уч ойдан ортиқ вақт ўтмаган бўлса, аввалги иш жойига (лавозимига) қайтиб келиш ҳуқуқига эга.

Ташкилот қайта ташкил этилганда ҳарбий хизматдан бўшатилган шахсларни ишга жойлаштиришни унинг ҳуқуқий вориси, ташкилот тугатилганда эса – маҳаллий меҳнат органи амалга оширади.

Ходимларга ушбу модданинг биринчи, иккинчи ва учинчи қисмларида кўрсатилган кафолатларни бериш мумкин бўлмаган ҳолларда маҳаллий меҳнат органи ишга жойлаштиришни, зарур ҳолларда эса, касби бўйича бепул ўқитишни таъминлайди.

Иш берувчи ушбу Кодекс 177-моддаси иккинчи қисмининг 2-бандига биноан илгари меҳнат шартномаси бекор қилинган ходимларни ходим билан тузилган меҳнат шартномаси бекор қилинган кундан бошлаб олти ой ичида ташкилотда ушбу ходим илгари бажарган меҳнат фаолияти бўйича бўш иш жойи пайдо бўлган тақдирда ишга қабул қилишга мажбур.

 

110-модда. Жамоа шартномалари ва жамоа келишувларига мувофиқ ишга жойлаштириш соҳасидаги қўшимча кафолатлар

Жамоа шартномаси ва жамоа келишувлари фуқароларнинг ушбу иш берувчида ишга жойлаштирилиши бўйича қонун ҳужжатларида белгиланганларига нисбатан қўшимча кафолатларни назарда тутиши мумкин.

 

 

 

 

 

IV БЎЛИМ.

ЯККА ТАРТИБДАГИ МЕҲНАТ МУНОСАБАТЛАРИ

12-боб. Меҳнат шартномаси

1-§. Умумий қоидалар

 

111-модда. Меҳнат шартномаси тушунчаси ва тарафлари

Меҳнат шартномаси бу ходим ва иш берувчи ўртасидаги томонларнинг ўзаро ҳуқуқлари ва мажбуриятларини белгиловчи келишув бўлиб, унга мувофиқ ходим иш берувчининг манфаатида, раҳбарлиги ва назорати остида ушбу шартномада белгиланган меҳнат функцияларини (вазифаларини) шахсан бажариш ва ички меҳнат қоидаларига риоя қилиш мажбуриятини, иш берувчи эса, ўз навбатида, ходимни шартлашилган меҳнат фаолияти бўйича иш билан таъминлашни, ходимга иш ҳақини ўз вақтида ва тўлиқ миқдорда тўлашни, меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган норматив ҳужжатларда (жамоа шартномаси, жамоа келишувлари, локал норматив ҳужжатлар) ва бошқа ҳужжатларда ва ушбу шартномада назарда тутилган иш шароитларини таъминлаш мажбуриятини олади.

Ходим ва иш берувчи меҳнат шартномасининг тарафлари бўлиб ҳисобланадилар.

 

112-модда. Меҳнат шартномасининг мазмуни

Меҳнат шартномасига учун қуйидаги шартларни киритиш мажбурийдир:

иш жойи – ходим шартномада шартлашилган меҳнат вазифасига мувофиқ меҳнат фаолиятини амалга оширадиган иш берувчи (ташкилот, унинг алоҳида таркибий бўлинмаси ёки жисмоний шахс), шунингдек, ходим ишлаши керак бўлган ҳудуд;

ходимнинг меҳнат вазифаси – мутахассислиги, малакаси, у ишлайдиган лавозимига кўра меҳнат шартномаси асосида бажарадиган ишнинг ўзига хос мазмуни, мақсади ва ҳажми;

ишнинг бошланиш куни – ходим меҳнат шартномасида назарда тутилган ишга тушиши керак бўлган календарь сана;

иш ҳақини тўлаш шартлари (шу жумладан, ходимнинг тариф ставкаси ҳажми ёки ойлиги ҳамда иш берувчига қўшимча тўловлар, қўшимча ҳақлар

ва рағбатлантирувчи тўловлар тизими);

меҳнат шартномаси, шунингдек, ушбу Кодекс ёки бошқа қонунларга мувофиқ муддатли шартномани тузиш асосида муайян муддатга тузилганда унинг амал қилиш муддати;

иш вақти ва дам олиш вақти тартиби, агар ушбу ходим учун у ушбу иш берувчи билан меҳнат фаолияти билан шуғулланадиган ходимлар учун назарда тутилган иш вақти ва дам олишнинг умумий тартибидан фарқ қилса;

агар ходим одатдагидан фарқ қиладиган шароитларда ишлаш учун қабул қилинса, иш жойидаги меҳнат шароитларининг хусусиятларини кўрсатган ҳолда ушбу иш учун бериладиган кафолатлар ва компенсациялар;

зарур бўлган ҳолларда бажариладиган ишнинг хусусиятини белгилайдиган шартлар (кўчма, сафарли, йўлда, ишнинг бошқа табиати);

меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқий нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда назарда тутилган ҳолларда бошқа шартлар.

Меҳнат шартномасини тузишда ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган шартлардан биронтасининг киритилмаслиги меҳнат шартномасининг ҳақиқий эмас деб топилиши учун асос бўлмайди. Меҳнат шартномаси мавжуд бўлмаган шартлар билан тўлдирилиши керак. Бундай ҳолда, мавжуд бўлмаган (етишмаётган) шартлар меҳнат шартномасининг ажралмас қисми бўлган ёзма шаклда тузилган меҳнат шартномасига қўшимча келишув билан белгиланади.

Меҳнат шартномасида белгиланган меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга нисбатан ходимнинг аҳволини ёмонлаштирмайдиган қўшимча шартлар кўзда тутилиши мумкин, хусусан:

иш жойини (таркибий бўлинма ва унинг жойлашган жойини кўрсатган ҳолда) ва (ёки) иш жойини аниқлаштириш тўғрисида;

ишга киришда дастлабки синов ҳақида;

касбларни (лавозимларни) бирлаштириш тўғрисида;

қонун билан ҳимояланадиган (қўриқланадиган) сирларни ошкор қилмаслик тўғрисида (давлат, расмий (хизмат), тижорат ва бошқа);

ходимнинг ўқишдан сўнг, агар ўқитиш иш берувчининг ҳисобидан амалга оширилган бўлса, шартномада белгиланган вақтдан кам бўлмаган вақт давомида ишлаб бериш мажбурияти тўғрисида;

ходим учун қўшимча суғурта турлари ва шартлари тўғрисида;

ходим ва унинг оила аъзолари учун ижтимоий-маиший шароитлар тўғрисида;

ушбу ходимнинг иш шароитларига қўлланиладиган ходим ва иш берувчининг меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқлари нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар билан белгиланган ҳуқуқлари ва мажбуриятларини аниқлаштириш тўғрисида.

Агар меҳнат шартномаси тарафлари мақсадга мувофиқ деб топса, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар билан белгиланган ҳуқуқлари ва мажбуриятлари ҳам шартномага киритилиши мумкин. Ходим ва иш берувчининг кўрсатилган ҳуқуқлари ва (ёки) мажбуриятларининг биронтаси меҳнат шартномасига киритилмаганлиги ушбу ҳуқуқларни амалга оширишни ёки бу мажбуриятларни бажаришни рад этилиши деб қаралмайди.

 

113-модда. Меҳнат шартномасининг ҳақиқий бўлмаган шартлари

Қуйидаги шартлар меҳнат шартномасининг таркибига киритилмаслиги керак бўлган ва улар киритилган тақдирда ҳақиқий бўлмаган шартлар деб ҳисобланади:

меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга нисбатан ходим аҳволини ёмонлаштирувчи;

ушбу Кодекснинг 5-моддаси талабларини бузадиган;

ушбу Кодекс 7-моддасининг учинчи ва тўртинчи қисмлари талабларини бузадиган;

ходимни ноқонуний хатти-ҳаракатлар ёки унинг ҳуқуқларини чекловчи, ҳаёти

ва соғлиғига таҳдид солувчи, ходимнинг ва бошқа шахсларнинг шаъни ва қадр-қимматини камситувчи хатти-ҳаракатларни амалга оширишга мажбурлайдиган.

Меҳнат шартномаси айрим шартларининг ҳақиқий эмаслиги меҳнат шартномасининг бутунлай ҳақиқий эмаслигига олиб келмайди.

 

114-модда. Меҳнат шартномасининг шакли

Меҳнат шартномаси бир хил кучга эга бўлган камида икки нусхада ёзма шаклда тузилади ва уларнинг ҳар бири тарафлар томонидан имзоланади.

Меҳнат шартномаси ходим ва ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган мансабдор шахснинг имзолари билан мустаҳкамлади. Мансабдор шахснинг имзоси имзонинг ҳақиқий ва ваколатли эканлигини таъкидлаш тариқасида ташкилот муҳри билан (муҳр мавжуд бўлган тақдирда) тасдиқланади.

Меҳнат шартномасининг бир нусхаси ходимга берилади, бошқаси (бошқалари) иш берувчида сақланади (сақланадилар). Ходимнинг меҳнат шартномаси нусхасини олганлиги иш берувчида сақланадиган меҳнат шартномаси нусхасидаги меҳнат шартномаси нусхасини олганлиги тўғрисидаги шахсий имзоси билан тасдиқланади.

Меҳнат шартномасида ушбу Кодекснинг 115-моддасида назарда тутилган унинг тўлиқ маълумотлари (реквизитлар) кўрсатилган бўлиши керак.

Иш берувчилар ва ходимларга меҳнат шартномаларини тузишда амалий ёрдам кўрсатиш мақсадида Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги, энг кўп аъзога эга касаба уюшмаларининг республика иттифоқи билан келишган ҳолда, тавсиялар хусусиятига эга бўлган меҳнат шартномаларининг намунавий шаклларини ишлаб чиқади.

Меҳнат шартномасини тузиш ва бекор қилиш, унга ўзгартиришлар киритиш қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда “Ягона миллий меҳнат тизими» идоралараро дастурий-аппарат комплекси”да мажбурий рўйхатдан ўтказилади.

 

115-модда. Меҳнат шартномасининг реквизитлари

Меҳнат шартномасида меҳнат шартномасини тузиш санаси ва жойи, меҳнат шартномасининг рақами ва унинг тарафлари реквизитлари кўрсатилади.

Ходимнинг меҳнат шартномасида кўрсатилган реквизитларига қуйидагилар киради:

фамилияси, исми ва отасининг исми;

шахсни тасдиқловчи ҳужжатлар тўғрисидаги маълумотлар;

яшаш ёки вақтинчалик яшаш манзили ва алоқа маълумотлари;

солиқ тўловчининг идентификация рақами;

жисмоний шахснинг шахсий идентификация рақами (мавжуд бўлса);

шахсий жамғариб бориладиган пенсия ҳисоб рақами.

Иш берувчининг меҳнат шартномасида кўрсатиладиган реквизитлари қуйидагилардан иборат:

меҳнат шартномасини тузган иш берувчининг номи: ташкилот номи, агар

иш берувчи алоҳида тузилма бўлинмаси бўлса – шу бўлинма номи,
иш берувчи жисмоний шахс бўлган тақдирда – иш берувчи –жисмоний шахснинг – фамилияси, исми, отасининг исми ва паспорт маълумотлари, якка тартибдаги тадбиркор – иш берувчи учун – унинг фамилияси, исми, отасининг исми, паспорт маълумотлари ҳамда давлат рўйхатидан ўтганлиги ҳақидаги гувоҳнома рақами ва берилган санаси;

иш берувчи ташкилот ёки алоҳида тузилма бўлинмаси бўлган тақдирда, меҳнат шартномасини имзолаган иш берувчининг вакили тўғрисидаги маълумотлар ва унга тегишли ваколатларни бериш асоси;

иш берувчининг юридик (почта) манзили –ташкилот ёки алоҳида таркибий бўлинма манзили, агар ушбу бўлинма ходим билан меҳнат шартномаси тузган иш берувчи бўлса ёки иш берувчи – жисмоний шахснинг яшаш ёки вақтинчалик яшаш жойининг манзили;

солиқ тўловчининг идентификация рақами (якка тартибдаги тадбиркор бўлмаган жисмоний шахслар –иш берувчилар бундан мустасно);

иш берувчилар – ташкилот ёки унинг алоҳида таркибий бўлинмалари, шунингдек, якка тартибдаги тадбиркор учун банк реквизитлари;

иш берувчининг алоқа маълумотлари.

Агар меҳнат шартномасини тузишда ушбу модданинг биринчи, иккинчи ва учинчи қисмларида назарда тутилган бирор бир реквизитлар киритилмаган бўлса, бу меҳнат шартномаси тузилмаган деб топиш ва уни тугатиш учун асос бўлмайди. Меҳнат шартномаси етишмаётган реквизитлар билан тўлдирилиши керак.

Ушбу ҳолатда киритилмай қолган реквизитлар меҳнат шартномасининг ажралмас қисми бўлган ёзма равишда тузилган меҳнат шартномасига қўшимча келишув билан белгиланади.

Реквизитлар ўзгарган тақдирда, реквизитлари ўзгартирилган меҳнат шартномаси тарафи бошқа томонни ўзгартирилган вақтдан бошлаб уч иш куни мобайнида ёзма равишда имзо қўйдириб хабардор қилиши шарт.

 

116-модда. Меҳнат шартномасининг кучга кириши ва ишнинг бошланиш куни

Меҳнат шартномаси иш берувчи ва ходим томонидан имзоланган кундан бошлаб, агар меҳнат шартномасида бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса, ёки ходимни амалда иш берувчининг ёки унинг ваколатга эга бўлган вакилининг рухсати ёки топшириғи билан ишга киришган (тушган) кундан бошлаб кучга киради.

Ходим меҳнат шартномасида белгиланган санадан ишга тушишга мажбур.

Агар меҳнат шартномасида иш бошлаш вақти белгиланмаган бўлса, ходим шартнома кучга кирган куннинг эртаси кунидан ишга киришиши лозим.

 

117-модда. Меҳнат шартномасининг бекор қилиниши

Агар ходим ушбу Кодекс 116-моддасининг иккинчи ёки учинчи қисмига мувофиқ белгиланган ишнинг бошланиш кунида иш бошламаган бўлса, иш берувчи меҳнат шартномасини кучдан қолдиришга ҳақлидир, бартараф этиш мумкин бўлмаган кучлар ҳолатлари бундан мустасно.

Кучдан қолдирилган меҳнат шартномаси, ушбу Кодексда назарда тутилганидан ташқари, ҳуқуқий оқибатларга олиб келмайди.

Вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақаси ва бошқа давлат ижтимоий суғурта имтиёзларини суғурта ҳодисаси содир бўлган тақдирда, меҳнат шартномаси тузилган кундан бошлаб кучдан қолдирилган кунгача, шунингдек, кучдан қолдирилган кунга ҳам олиш ҳуқуқидан маҳрум қилмайди.

Меҳнат шартномасини кучдан қолдириш иш берувчининг буйруғи билан амалга оширилади. Ходимнинг илтимосига биноан иш берувчи унга меҳнат шартномасини кучдан қолдириш тўғрисидаги буйруқ нусхасини бериши лозим.

 

118-модда. Меҳнат шартномасининг муддати

Меҳнат шартномаси номуайян муддатга ёки беш йилдан ортиқ бўлмаган муайян муддатга (муддатли меҳнат шартномаси) тузилиши мумкин.

Агар меҳнат шартномасида унинг амал қилиш муддати кўрсатилмаган бўлса, меҳнат шартномаси номуайян муддатга тузилган деб ҳисобланади.

 

119-модда. Ходим билан муддатли меҳнат шартномасини тузиш асослари

Ходим билан муддатли меҳнат шартномаси тузиш, агар у ушбу Кодекснинг 120 ёки 121-моддалари қоидаларини ҳисобга олган ҳолда тузилган бўлса, асослидир.

Ушбу Кодекснинг 120-моддасига асосан муддатли меҳнат шартномаси меҳнат муносабатлари олдинда бажариладиган ишнинг моҳияти ёки уни бажариш шартларини ҳисобга олган ҳолда номуайян муддатга тузилиши мумкин бўлмаган ҳолларда тузилади.

Ушбу Кодекснинг 121-моддасида назарда тутилган ҳолларда муддатли меҳнат шартномаси меҳнат шартномаси тарафларининг келишуви бўйича олдинда турган ишнинг моҳияти ва уни бажариш шартларини ҳисобга олмаган ҳолда тузилиши мумкин.

Белгиланган муддатга тузилган меҳнат шартномаси ушбу Кодекснинг 120 ва 121-моддаларида назарда тутилган етарли даражадаги асослар мавжуд бўлмаса номуайян муддатга тузилган деб ҳисобланади.

Муддатли шартномани тузиш учун сабаб бўлган ҳолатлар
йўқ қилинган, шунингдек, меҳнат шартномасининг амал қилиш муддати
уч йилдан ошган тақдирда, шартнома номуайян муддатга узайтирилган деб ҳисобланади.

Номуайян муддатга тузилган меҳнат шартномаси ходимнинг розилигисиз белгиланган муддатга қайта тузилиши мумкин эмас.

Муддатли меҳнат шартномаси муддати тугагандан сўнг қайта тузилиши мумкин. Бунда қайта тузилган муддатли меҳнат шартномасининг амал қилиш муддати беш йилдан ошмаслиги лозим.

Агар қайта тузилган муддатли меҳнат шартномаларининг умумий муддати беш йилдан ортиқ бўлса, бундай меҳнат шартномаси номуайян муддатга тузилган меҳнат шартномаси деб ҳисобланади, қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.

Номуайян муддатли меҳнат шартномаси тузилган ходимлар учун берилиши назарда тутиладиган ҳуқуқ ва кафолатларни беришдан қочиш мақсадида муддатли меҳнат шартномаларини тузиш тақиқланади.

Низоларни кўриб чиқишда муддатли меҳнат шартномасини тузишнинг асослилигини исботлаш вазифаси иш берувчи зиммасига юклатилади.

 

120-модда. Ходим билан муддатли меҳнат шартномаси тузиш ҳолатлари

Муддатли меҳнат шартномаси қуйидаги ҳолатлар учун тузилади:

меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга мувофиқ меҳнат шартномасига асосан ўз иш жойини сақлаб қолган ҳолда мавжуд бўлмаган ходимнинг вақтинча вазифаларини бажариш муддати учун;

вақтинчалик ишларни бажариш муддати учун (икки ойгача);

табиий шароитлар туфайли ишлар фақат маълум бир давр (мавсум) давомида амалга оширилиши мумкин бўлган мавсумий ишларнинг бажарилиши учун;

иш берувчининг одатдаги фаолияти доирасидан ташқарига чиқадиган (қайта қуриш, ўрнатиш, ишга тушириш ва бошқа ишлар), шунингдек, ишлаб чиқаришни ёки кўрсатилган хизматлар ҳажмини вақтинчалик (бир йилгача) кенгайтириш билан боғлиқ ишларни бажариш учун;

таъсис ҳужжатларига мувофиқ олдиндан белгиланган муддатда ташкил этилган ташкилотларга ишга кирган шахслар билан;

ишнинг тугатилиши аниқ сана билан белгиланмаган тақдирда фавқулодда тусдаги олдиндан белгиланган ишларни бажариш учун ишга қабул қилинган шахслар билан;

ишлаб чиқариш таълими (ўқитиш) шартномаси билан бевосита боғлиқ бўлган ишни бажариш учун;

сайланадиган орган таркибига ёки ҳақ тўланадиган ишда сайланадиган лавозимга белгиланган муддатга сайланган тақдирда;

меҳнат органлари томонидан вақтинчалик ишлашга ёки пуллик жамоат ишларига юборилган шахслар билан;

муқобил хизматга юборилган фуқаролар билан;

Ўзбекистон Республикаси ҳудудида меҳнат фаолиятини амалга ошириш учун келган хорижий давлатлар фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар билан;

ушбу Кодексда ёки қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа ҳолларда.

121-модда. Ходим билан муддатли меҳнат шартномаси тузиш мумкин бўлган ҳолатлар

Ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишувга биноан муддатли меҳнат шартномаси:

иш берувчилар – микрофирмалар (шу жумладан, якка тартибдаги тадбиркорлар)га ишга кирган (қабул қилинган) шахслар билан;

иш берувчилар – жисмоний шахсларга шахсий хизмат кўрсатиш
ва уй-рўзғор ишларида ёрдам бериш мақсадида ишга ёлланган шахслар билан (уй ишчилари);

чўлда, баланд тоғли, аҳолиси кам бўлган туманларда жойлашган ташкилотларга ишга кираётган шахслар билан, агар иш жойига кўчиб ўтиш билан боғлиқ бўлган ҳолларда. Ушбу туманларнинг рўйхати ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича уч томонлама республика комиссияси билан келишилган ҳолда Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади;

бахтсиз ҳодисалар, авариялар, эпидемиялар, эпизоотияларнинг олдини олиш, шунингдек, кўрсатилган ва бошқа фавқулодда вазиятларнинг оқибатларини бартараф этиш бўйича кечиктириб бўлмайдиган тезкор ишларни амалга ошириш учун;

Вазирлар Маҳкамаси Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича
уч томонлама республика комиссияси билан келишган ҳолда тасдиқланган ходимларнинг ишлари, касблари ва лавозимлари рўйхатига мувофиқ ишларни бажариш ва (ёки) ижро этиш (намойиш қилиш)да қатнашадиган оммавий ахборот воситалари, кинематография ташкилотлари, театрлар, театр ва концерт ташкилотлари, циркларнинг ижодий ходимлари ва бошқа шахслар билан;

ташкилотларнинг ташкилий-ҳуқуқий шакллари ва мулкчилик шаклидан қатъи назар, уларнинг раҳбарлари, раҳбар ўринбосарлари
ва бош бухгалтерлари билан;

кундузги таълим шаклида таълим олаётган шахслар билан;

ўриндошлик асосида ишга қабул қилинадиган шахслар билан тузилиши мумкин.

Ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишувга биноан муддатли меҳнат шартномаси ушбу Кодекс ёки қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа ҳолларда ҳам тузилиши мумкин.

 

122-модда. Меҳнат шартномаси муддатини белгилаш усуллари

Муддатли меҳнат шартномасида унинг муддати қуйидагилар билан белгиланиши мумкин:

кун, ой, йил орқали меҳнат шартномасининг умумий давомийлигини кўрсатиш;

меҳнат шартномаси бўйича ишларни бошлаш учун календарь сана
ва меҳнат шартномасининг муддати тугайдиган календарь санани белгилаш;

меҳнат шартномасининг амал қилиш муддати тугатилишига олиб келадиган ҳодисани аниқлаш (объектни фойдаланиш учун топшириш, вақтинча ишламаётган ходимнинг ишга чиқиши билан, ушбу ходимнинг йўқлиги даврига тузилган муддатли меҳнат шартномаси ва бошқалар).

 

123-модда. Меҳнат шартномасида назарда тутилмаган ишларнинг бажарилишини талаб қилишни тақиқлаш

Иш берувчи ходимдан қуйидагиларни талаб қилишга ҳақли эмас:

агар ушбу Кодексда ва қонун ҳужжатларида бошқача қоидалар назарда тутилмаган бўлса, меҳнат шартномасида назарда тутилмаган ишларни бажариш;

ноқонуний, ҳуқуқларни бузувчи, ходимнинг ёки бошқа шахсларнинг ҳаёти ва соғлиғига хавф туғдирадиган, шаъни ва қадр-қимматини камситувчи хатти-ҳаракатларни амалга ошириш.

 

124-модда. Бир неча касбда ва лавозимда ишлаш, хизмат кўрсатиш зонасини кенгайтириш, ишлар ҳажмини кўпайтириш, меҳнат шартномасида белгиланган ишдан озод этмасдан туриб вақтинча бўлмаган ходимнинг вазифаларини бажариш

Ходимнинг розилиги билан унга иш кунининг (сменанинг) белгиланган давомийлиги мобайнида худди шу иш берувчи қўлида қўшимча ҳақ эвазига меҳнат шартномасида назарда тутилган асосий иш билан бир қаторда, асосий ишидаги худди шу касб (лавозим) бўйича қўшимча иш топширилиши мумкин.

Ходимга топширилган қўшимча ишлар қуйидагилар орқали амалга оширилиши мумкин:

ходим меҳнат шартномасида назарда тутилган асосий ишга нисбатан бошқа касбда қўшимча ишларни бажарган ҳолларда бир неча касбда
ва лавозимда ишлаш;

ходим асосий иш билан бир хил касбда (лавозимда) қўшимча ишни бажарган ҳолларда хизмат кўрсатиш зонасини кенгайтириш, иш ҳажмини кўпайтириш;

ишдан озод қилинмаган ҳолда вақтинча ишламаётган ходимнинг вазифаларини меҳнат шартномасида кўрсатилган асосий иш бўйича бир хил касбда (лавозимда) ва бошқа касбда (лавозимда) бажариш.

Ходим ушбу модданинг иккинчи қисмида назарда тутилган қўшимча ишларни бажариш муддати, унинг мазмуни ва ҳажми иш берувчи ва ходим ўртасидаги келишув асосида белгиланади. Меҳнат шартномаси томонларининг келишувига биноан ходим белгиланган муддат ёки номуайян муддатга қўшимча ишларни бажариши мумкин.

Ушбу модданинг иккинчи қисмида назарда тутилган ходим томонидан қўшимча ишларни бажариш тўғрисида томонлар ходимни ишга қабул қилишда ҳамда ходим томонидан ушбу иш берувчи қўлида меҳнат фаолиятини амалга ошириш жараёнида келишувга эришиши мумкин. Ходим ушбу модда иккинчи қисмининг иккинчи ва учинчи хатбошиларида назарда тутилган қўшимча ишларни доимий равишда бажариши тўғрисида тарафлар уни ишга қабул қилиш вақтида келишиб олган тақдирда, ушбу келишув меҳнат шартномасида унинг қўшимча шарти сифатида кўрсатилади. Ходим ушбу иш берувчи қўлида меҳнат фаолиятини амалга ошириш жараёнида тарафлар ушбу модданинг иккинчи қисми иккинчи ва учинчи хатбошиларида назарда тутилган ходим томонидан доимий асосда бажариладиган қўшимча иш тўғрисида келишиб олган тақдирда, бундай келишув меҳнат шартномасига қўшимча келишув шаклида расмийлаштирилади.

Меҳнат шартномасида ходим зиммасига белгиланган ишдан озод қилинмаган ҳолда вақтинча ишламаётган ходимнинг вазифаларини юклаш, ушбу ходимнинг ишга қайтиш муддати билан чекланади.

Ходимнинг ушбу модданинг иккинчи қисмида белгиланган қўшимча ишларни иш берувчи билан келишув асосида белгиланган муддатда бажаришга розилиги меҳнат шартномасига ўзгартириш киритишни талаб қилмайди ва иш берувчининг буйруғи билан расмийлаштирилади. Ходим буйруқ матни билан танишиши лозим ва рози бўлган тақдирда, уни имзолайди.

Қонун ҳужжатлари, меҳнат шартномаси ва лавозим йўриқномаларига мувофиқ ишдан озод қилинмаган ҳолда вақтинча ишламаётган ходимнинг вазифаларини бажаришни ўз ичига олган лавозим мажбуриятларига эга бўлган штатдаги унинг ўринбосари зиммасига юклаш иш берувчининг буйруғи билан расмийлаштирилади, вазифаларини вақтинча бажариш юклатилган ходимга қўшимча ҳақ тўланмайди ва ходимдан қўшимча розилик олиш талаб қилинмайди.

 

125-модда. Иш билан боғлиқ ҳужжатлар ва уларнинг нусхаларини бериш

Ходимнинг ёзма аризасига биноан иш берувчи ариза берилган кундан бошлаб уч иш кунидан кечиктирмаган ҳолда ходимга иш билан боғлиқ ҳужжатларни (ишга олиш тўғрисидаги, бошқа ишга ўтказиш тўғрисидаги буйруқ нусхалари; меҳнат дафтарчасидан кўчирма; иш ҳақи тўғрисидаги маълумот, ҳисобланган ва амалда ходим томонидан тўланган солиқлар ва мажбурий тўловлар; ушбу иш берувчи билан ишлаш даври ва ҳоказоларни) бериши шарт.

Меҳнат шартномаси бекор қилинганда ходимга меҳнат дафтарчасини бериш, шунингдек, ходимга меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги буйруқ нусхасини бериш ушбу Кодекснинг 180-моддасида белгиланган тартибда ва муддатларда амалга оширилади.

Иш билан боғлиқ ҳужжатлар нусхалари тегишли равишда тасдиқланган бўлиши керак. Иш билан боғлиқ ҳужжатлар ва уларнинг нусхалари ходимга бепул берилади.

 

2-§. Меҳнат шартномасини тузиш

126-модда. Ишга қабул қилишга йўл қўйиладиган ёш

Ишга ушбу Кодекснинг 21-моддасига мувофиқ меҳнат ҳуқуқи лаёқати ва меҳнат лаёқатига эга бўлган ўн олти ёшга тўлган ходимларни қабул қилишга йўл қўйилади.

Ёшларни меҳнатга тайёрлаш учун умумтаълим мактаблари, ўрта махсус, касб-ҳунар таълим муассасаларининг ўқувчиларини уларнинг соғлиғига ҳамда маънавий ва ахлоқий камол топишига зиён етказмайдиган, таълим олиш жараёнини бузмайдиган енгил ишни ўқишдан бўш вақтида бажариши
учун – улар ўн беш ёшга тўлганидан кейин ота-онасидан ҳар иккисининг
ёки ота-онанинг ўрнини босувчи шахсларнинг (ҳомий) ёзма розилиги билан ишга қабул қилишга йўл қўйилади.

Кинематография, телевидение, радиоэшиттириш, театрлар, театр
ва концерт-томоша ташкилотлари, цирклар, оммавий ахборот воситаларида, ота-онанинг ҳар иккисининг ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларнинг (васий) розилиги билан васийлик ва ҳомийлик органларининг рухсати билан, соғлиғига ва маънавий ривожланишига зарар етказмасдан асарларни яратиш ва (ёки) бажариш (намойиш қилиш)да қатнашиш учун ўн беш ёшга тўлмаган шахслар билан меҳнат шартномасини тузиш учун рухсат берилади. Бундай ҳолатда ходимнинг номидан меҳнат шартномаси унинг ота-онаси (уларнинг ўрнини босувчи шахс, васий) томонидан имзоланади. Васийлик ва ҳомийлик органининг рухсатида кунлик ишнинг рухсат этилган максимал давомийлигини ва иш бажарилиши мумкин бўлган бошқа шартлар кўрсатилиши керак.

Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларни ишга қабул қилиш ушбу Кодекснинг 440-451-моддаларида назарда тутилган талабларга риоя этилган ҳолда амалга оширилади.

 

127-модда. Ишга қабул қилишни ғайриқонуний равишда рад этишга йўл қўйилмаслиги

Ишга қабул қилишни ғайриқонуний равишда рад этишга йўл қўйилмайди.

Қуйидагилар ишга қабул қилишни ғайриқонуний равишда рад этиш деб ҳисобланади:

ушбу Кодекснинг 5-моддаси талабларининг бузилиши;

иш берувчи томонидан таклиф қилинган шахсларни ишга қабул қилмаслик;

иш берувчи қонунга мувофиқ меҳнат шартномаси тузиши шарт бўлган шахсларни (белгиланган минимал иш жойлари ҳисобидан ишга юборилган шахсларни; ҳомиладор аёлларни ва уч ёшга тўлмаган болалари бор аёлларни – тегишлича уларнинг ҳомиладорлиги ёки боласи борлигини важ қилиб) ишга қабул қилмаслик;

ҳомиладор аёлларни ва уч ёшга тўлмаган болалари бор аёлларни – тегишлича уларнинг ҳомиладорлиги ёки боласи борлигини важ қилиб ишга қабул қилмаслик;

муқаддам судланган, шу билан бирга судланганлик муҳлатларининг ўтиб кетганлиги ёки олиб ташланган шахсларни ишга қабул қилмаслик, бундан қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳоллар мустасно, ёхуд шахсларни уларнинг яқин қариндошлари судланганлиги, шу билан бирга судланганлиги олиб ташланганлиги муносабати билан ишга қабул қилмаслик;

қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа ҳоллар.

Ишга қабул қилиш рад этилган тақдирда, ходимнинг талаби билан иш берувчи ишга қабул қилишни рад этишнинг сабабини асослаб уч кун муддат ичида ёзма жавоб бериши шарт, бу жавоб ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган мансабдор шахс томонидан имзоланган бўлиши лозим. Асослантирилган жавоб бериш ҳақидаги талабларни қондиришни рад этиш ходимнинг ишга қабул қилиш ғайриқонуний равишда рад этилганлиги устидан шикоят қилишига тўсқинлик қилмайди.

 

128-модда. Ишга қабул қилишни ноқонуний равишда рад этишнинг ҳуқуқий оқибатлари

Ноқонуний равишда ишга қабул қилиш рад этилган деб ҳисоблаган иш қидирувчи шахс белгиланган тартибда ишга қабул қилиш рад этилганлиги устидан шикоят қилиши мумкин. Ноқонуний равишда ишга қабул қилиш рад этилган ходимнинг унга тегишли иш билан таъминлаш ва унга моддий
ва маънавий зарарни қоплаш бўйича талаблари қаноатлантирилиши лозим.

Низоларни кўриб чиқишда ишга қабул қилиш рад этишнинг қонунийлигини исботлаш иш берувчи зиммасига юкланади.

Агар ходимга ноқонуний равишда ишга қабул қилиш рад этилган бўлса, бундай ходимга етказилган моддий ва маънавий зарарни қоплаш мажбурияти иш берувчига юклатилади.

Ходимга ноқонуний равишда ишга қабул қилишни рад этилишининг айбдор бўлган мансабдор шахслар белгиланган тартибда интизомий, маъмурий ёки жиноий жавобгарликка, иш берувчига зарар етказилган тақдирда – моддий жавобгарликка тортиладилар.

129-модда. Қариндош-уруғларнинг давлат ташкилотида бирга хизмат қилишларини чеклаш

Ўзаро яқин қариндош ёки қуда-анда бўлган шахсларнинг (ота-оналар, ака-укалар, опа-сингиллар, ўғил ва қизлар, эр-хотинлар, шунингдек,
эр-хотинларнинг ота-оналари, ака-укалари, опа-сингиллари ва болалари), башарти улардан бири иккинчисига бевосита бўйсуниб ёки унинг назорати остида хизмат қиладиган бўлса, бир давлат ташкилотида бирга хизмат қилишлари тақиқланади.

Ушбу қоидадан истиснолар Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланиши мумкин.

 

130-модда. Ишга қабул қилиш тартиби

Ишга қабул қилиш тартиби қуйидагиларни ўз ичига олади:

ишга қабул қилишда жараённи таништириш тартиби;

меҳнат шартномаси шартлари бўйича томонларнинг келишуви ҳамда ходим ва иш берувчи томонидан имзоланиши;

иш берувчи томонидан ходимни ишга қабул қилиш тўғрисида буйруқ чиқарилиши ва ходимнинг меҳнат дафтарчасига ходимни ишга қабул қилиш тўғрисида маълумот киритиш.

 

131-модда. Ишга қабул қилишда таништириш жараёни тартиби

Ишга қабул қилишда иш берувчи биринчи навбатда (меҳнат шартномасини имзолашдан олдин) иш қидирувчини қуйидагилар билан:

ушбу шахс қабул қилинаётган ишнинг мазмуни билан;

меҳнат шартномасида назарда тутилган ишлар бажариладиган меҳнат шароитлари билан;

ходимнинг меҳнат фаолияти билан бевосита боғлиқ бўлган ички меҳнат қоидалари, жамоа шартномалари ва бошқа маҳаллий ва норматив қоидалар билан имзо қўйдириб таништириши керак.

Тегишли ишни бажариш (тегишли лавозимни эгаллаш) учун зарур бўлган касбий малака талабларига жавоб берадиган ходимни танлаб олиш учун иш берувчи қуйидаги ҳуқуқларга эга:

иш қидирувчи шахслар билан суҳбат ўтказиш;

Касаба уюшмаси ёки бошқа ходимларнинг вакиллик органи билан келишган ҳолда иш берувчи томонидан тасдиқланган низом асосида ёки танлов асосида, танлов ўтказиш ва унинг тартиби қонун ҳужжатларида белгиланган бўлса, ишга қабул қилиш учун танлов тартибини назарда тутиш. Иш берувчиларга амалий ёрдам кўрсатиш мақсадида Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссияси билан келишган ҳолда ишга қабул қилиш бўйича танлов тўғрисидаги намунавий низомни тасдиқлайди. Қонун ҳужжатларида айрим тоифадаги ходимларни ишга қабул қилиш учун танлов тартиби белгиланган тақдирда, танловни ўтказиш мажбурий деб ҳисобланади.

Ишга қабул қилишда иш қидирувчидан қуйидагилар (меҳнат шартномасини имзолашдан олдин) талаб қилинади:

иш берувчига ушбу Кодекснинг 132-моддасига мувофиқ ишга қабул қилишда зарур бўлган ҳужжатларни тақдим этиш;

иш берувчи томонидан ўтказиладиган суҳбатда қатнашиш, иш берувчи номзодни суҳбат ўтказиладиган кун тўғрисида хабардор қилиши шарт;

ишга қабул қилиш бўйича ўтказилган танловда иштирок этиши.
Иш берувчи ариза берган номзодни тегишли иш (лавозим)га танлов ўтказилишидан камида бир ҳафта олдин хабардор қилиши шарт.

 

132-модда. Ишга қабул қилиш вақтида талаб қилинадиган ҳужжатлар

Ишга қабул қилиш вақтида ишга кираётган шахс қуйидаги ҳужжатларни тақдим этади:

паспорт ёки унинг ўрнини босадиган бошқа ҳужжатни, ўн олти ёшгача бўлган шахслар эса, – туғилганлик тўғрисидаги гувоҳномани;

меҳнат дафтарчасининг қоғоз вариантини ёки охирги иш жойидан электрон меҳнат дафтарчасидан кўчирма, биринчи маротаба ишга кираётган шахслар бундан мустасно. Ўриндошлик асосида ишга кираётган шахслар меҳнат дафтарчаси ўрнига асосий иш жойидан олган маълумотномани;

ҳарбий хизматга мажбурлар ёки чақирилувчилар тегишлича ҳарбий гувоҳномани ёки ҳарбий ҳисобда турганлик ҳақидаги гувоҳномани;

қонун ҳужжатларига мувофиқ махсус маълумотга ёки махсус тайёргарликка эга шахсларгина бажариши мумкин бўлган ишларга кираётганда олий ёки ўрта махсус, касб-ҳунар таълим муассасасини тамомлаганлиги тўғрисидаги дипломни ёхуд ушбу ишни бажариш ҳуқуқини берадиган гувоҳномани ёки бошқа тегишли ҳужжатни тақдим этади;

солиқ тўловчининг идентификация рақами;

жамғариб бориладиган пенсия дафтарчаси, биринчи марта ишга кираётган шахслар бундан мустасно.

Иш берувчи қуйидагиларни бажариши шарт:

беш кундан ортиқ ишлаган шахслар учун: биринчи марта ишга келганлар ва қонун ҳужжатларида меҳнат дафтарчаларини юритиш кўзда тутилмаган илгари ишлаганлар учун меҳнат дафтарчасини расмийлаштириш;

илгари бундай ҳисобда турмаган ходимларнинг пенсия жамғармаси тизимида рўйхатдан ўтиши чораларини кўриш.

Ишга қабул қилиш вақтида ишга кираётган шахсдан ушбу Кодекс
ва бошқа қонун ҳужжатларида назарда тутилмаган ҳужжатларни талаб қилиш тақиқланади.

 

133-модда. Меҳнат дафтарчаси

Меҳнат дафтарчасининг қоғоз ёки тегишли тартибда расмийлаштирилган электрон шакли ходимнинг меҳнат стажини тасдиқловчи ва жисмоний шахснинг меҳнат фаолияти тўғрисидаги маълумотларни ўз ичига олувчи асосий ҳужжат ҳисобланади.

Электрон шаклдаги меҳнат дафтарчаси “Ягона миллий меҳнат тизими” идоралараро дастурий-аппарат комплексида меҳнат шартномаси рўйхатдан ўтказилганда, унга ўзгартиш ва қўшимчалар киритилганда, шунингдек,
у бекор қилинганда автоматик режимда яратилади.

Меҳнат фаолияти тўғрисида маълумот – бу ишга қабул қилинганлигини, бажариладиган ишларни, бошқа доимий ишга ўтказишларни ва меҳнат шартномаси бекор қилинганлигини ўз ичига олувчи ходимнинг меҳнат фаолияти ва стажи тўғрисида маълумот.

Иш берувчи (жисмоний шахс бўлган иш берувчилар бундан мустасно) беш кундан ортиқ ишлаган барча ходимларга меҳнат дафтарчасини юритиши шарт. Ўриндошлик асосида ишловчиларнинг меҳнат дафтарчаси асосий иш жойида юритилади.

Иш берувчи меҳнат дафтарчасига ишга қабул қилиш, бошқа доимий ишга ўтказиш ва меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги маълумотларни ёзиши шарт. Ходимнинг илтимосига кўра меҳнат дафтарчасига ўриндошлик асосида ишлаган ва вақтинча бошқа ишга ўтказилган даврлар ҳақидаги ёзувлар киритилади. Меҳнат шартномасини бекор қилиш асослари (сабаблари) меҳнат дафтарчасига ёзилмайди.

Электрон меҳнат дафтарчаларини шакллантириш ва ходимнинг меҳнат фаолияти тўғрисидаги маълумотларни киритиш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади.

Ходим меҳнат фаолияти тўғрисида қуйидаги маълумотларни олиш ҳуқуқига эга:

охирги иш жойидаги иш берувчидан, ушбу иш берувчидаги меҳнат фаолияти даври тўғрисида, белгиланган тартибда тасдиқланган қоғоз шаклида ёки электрон рақамли имзо билан тасдиқланган электрон ҳужжат шаклида;

давлат хизматлари марказида ёки меҳнат органида – белгиланган тартибда тасдиқланган қоғоз шаклида ёки электрон ташувчида давлат хизматлари марказининг электрон рақамли имзоси билан тасдиқланган электрон ҳужжат шаклида;

Иш берувчи ходимнинг аризасида кўрсатилган шаклда (белгиланган тартибда тасдиқланган қоғоз шаклда ёки иш берувчининг электрон рақамли имзоси билан тасдиқланган электрон ҳужжат шаклида) ёзма (қоғоз шаклида) ёки электрон почта манзилига юбориш орқали ходимнинг меҳнат фаолияти даври тўғрисида маълумот беришга мажбур:

меҳнат фаолияти даврида – ариза берилган кундан бошлаб уч иш кунидан кечиктирмаган ҳолда;

меҳнат шартномасини бекор қилишда – меҳнат шартномаси бекор қилинган куннинг ўзида.

Меҳнат шартномаси бекор қилинган кун ходимнинг йўқлиги ёки маълумот олишдан бош тортганлиги сабабли ходимнинг меҳнат фаолияти тўғрисида маълумот беришнинг имкони бўлмаса, иш берувчи, ушбу иш берувчидаги ходимнинг меҳнат фаолияти даври тўғрисида маълумотларни белгиланган тартибда тасдиқланган қоғоз шаклини имзо қўйдириб топшириладиган буюртма почта орқали ходимга юборади. Ушбу хат юборилган кундан бошлаб иш берувчи ходимнинг меҳнат фаолияти тўғрисидаги маълумотларни ушлаб турганлик учун жавобгарликдан озод қилинади.

 

134-модда. Тарафлар меҳнат шартномаси шартлари бўйича келишувга эришиши ва уни имзолаш

Агар тарафлар барча зарур ва қўшимча шартлар бўйича келишиб, меҳнат шартномасини имзолаган бўлса, меҳнат шартномаси тузилган
деб ҳисобланади.

Меҳнат шартномасининг шакли, шунингдек, у кучга кирган кун
ва ишни бошлаш санаси ушбу Кодекснинг 114 ва 116-моддаларига мувофиқ белгиланади.

 

135-модда. Иш берувчи томонидан ходимни ишга қабул қилиш тўғрисида буйруқ чиқарилиши ва ходимнинг меҳнат дафтарчасига ишга қабул қилинганлиги тўғрисидаги маълумотни киритиш

Ишга қабул қилиш иш берувчининг буйруғи билан амалга оширилади. Ходим билан тузилган меҳнат шартномаси буйруқни бериш учун асос ҳисобланади.

Ташкилот раҳбарини ишга олиш ушбу ташкилот мулкдорининг ҳуқуқидир

ва у бевосита ўзи ёки у ваколат берган орган орқали амалга оширилади.

Ташкилот раҳбари ташкилот мулкдори томонидан унга берилган ваколатлар доирасида ходимлар билан меҳнат шартномаларини тузади.

Иш берувчининг ишга қабул қилиш тўғрисидаги буйруғининг мазмуни ходим билан тузилган меҳнат шартномаси шартларига мувофиқ бўлиши керак.

Буйруқ ходимга имзо чекиш билан иш бошланган кундан бошлаб уч кун ичида эълон қилинади. Ходимнинг илтимосига биноан иш берувчи унга буйруқнинг тегишли тарзда тасдиқланган нусхасини бериши шарт.

 

136-модда. Ходимни амалда ишга қўйиш

Ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган мансабдор шахс ёхуд унинг рухсати билан ходим амалда ишга қўйилиши иш бошланган кундан бошлаб ишга қабул қилиш тегишли тарзда расмийлаштирилганлигидан қатъи назар, меҳнат шартномаси тузилган деб ҳисобланади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган ходимни амалда ишга қўйиш иш берувчини ходимни ишга қабул қилишни тўғри расмийлаштириш мажбуриятидан озод қилмайди. Амалда ишга қўйилгандан сўнг иш берувчи

иш бошланган кундан бошлаб уч кун ичида ёзма меҳнат шартномасини тузиши

ва ходимни ишга қабул қилиш тўғрисида буйруқ чиқариш орқали ходим билан меҳнат муносабатларини расмийлаштириши шарт.

Агар жисмоний шахс иш берувчи томонидан амалда ишга қабул қилиш ваколати берилмаган ходим томонидан амалда ишга қўйилган бўлса, иш берувчи ёки унинг ваколатли вакили ҳақиқатан ҳам ишга қабул қилинган шахс билан ушбу иш берувчи ўртасида юзага келган муносабатларни меҳнат муносабатлари (амалда ишга қўйилган шахс билан меҳнат шартномасини тузиш, ишга қабул қилиш тўғрисида буйруқ чиқариш) деб тан олишни рад этган тақдирда, унинг манфаатларига кўра ишлар амалга оширилган иш берувчи бундай жисмоний шахсга у амалда ишлаб берган вақти учун (бажарилган иш) тегишли меҳнат функцияси ва тариф ставкаси бўйича ҳақ тўлаши шарт.

Иш берувчи томонидан амалда ишга қабул қилиш ваколати берилмаган ходим ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда жавобгарликка, шунингдек, моддий жавобгарликка тортилади.

 

137-модда. Ишга қабул қилишда дастлабки синов

Меҳнат шартномаси қуйидаги мақсадларда дастлабки синов шарти билан тузилиши мумкин:

ходимнинг топширилаётган ишга лаёқатлилигини текшириб кўриш;

ходим меҳнат шартномасида шартлашилган ишни давом эттиришнинг мақсадга мувофиқлиги ҳақида бир қарорга келиши.

Дастлабки синовни ўташ ҳақида меҳнат шартномасида шартлашилган бўлиши лозим. Бундай шартлашув бўлмаган тақдирда, ходим дастлабки синовсиз ишга қабул қилинган деб ҳисобланади.

Қуйидагиларга ишга қабул қилишда дастлабки синов белгиланмайди:

ҳомиладор аёллар, уч ёшга тўлмаган боласи бор аёллар;

ташкилот учун белгиланган минимал иш жойлари ҳисобидан ишга юборилган ижтимоий ҳимояга муҳтож, иш топишда қийналаётган ва меҳнат бозорида тенг шароитларда рақобатлашиш қобилиятига эга бўлмаган шахслар;

тегишли таълим муассасасини тамомлаган кундан бошлаб уч ой ичида йўлланма асосида мутахассислик бўйича ишга қабул қилинадиган ва давлат гранти асосида таълим олган олий таълим муасcасининг битирувчилари;

ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаларининг ҳамда олий таълим муассасаларининг тегишли таълим муассасасини тамомлаган кундан эътиборан уч йил ичида биринчи бор ишга кираётган битирувчилари;

олти ойгача муддатга меҳнат шартномаси тузиладиган ходимлар;

ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар;

иш берувчи билан илгари меҳнат шартномаси тузган ва меҳнат шартномаси алоҳида асослар бўйича бекор қилинган ходимлар;

ушбу иш берувчида ишлаб чиқариш таълими шартномаси бўйича ўқитилган талабалар;

жамоа шартномаларида, шунингдек, жамоа келишувларида ва иш берувчининг бошқа локал ҳужжатларида назарда тутилган бошқа ҳолларда.

Дастлабки синов фақат ходимни ишга қабул қилиш вақтида белгиланиши мумкин. Ходимни бошқа ишга ўтказишда синов муддати белгилашга йўл қўйилмайди.

 

138-модда. Дастлабки синов муддати

Дастлабки синов муддати уч ойдан, ташкилотларнинг раҳбарлари ва уларнинг ўринбосарлари, бош бухгалтерлар ва уларнинг ўринбосарлари, филиаллар, ваколатхоналар ёки ташкилотларнинг бошқа алоҳида таркибий бўлинмалари раҳбарлари учун – олти ойдан ошмаслиги керак.

Вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик даври ва ходим узрли сабабларга кўра ишда бўлмаган бошқа даврлар дастлабки синов муддатига киритилмайди.

 

139-модда. Дастлабки синов даврида ходимларга меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг татбиқ этилиши

Дастлабки синов даврида ходимларга меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар тўлиқ татбиқ этилади.

Дастлабки синов даври меҳнат стажига, шу жумладан, йиллик меҳнат таътилини олиш ҳуқуқини берадиган меҳнат стажига киритилади.

 

140-модда. Дастлабки синов натижаси

Дастлабки синов муддати тугагунга қадар ҳар бир тараф иккинчи тарафни уч кун олдин ёзма равишда огоҳлантириб, меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақлидир.

Агар синов натижаси қониқарсиз бўлса, бу ходимни синовдан ўтмаган деб эътироф этиш сабабларини кўрсатган ҳолда иш берувчининг
ўз ташаббуси билан синов муддати давомида ходим билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақлидир.

Ходимнинг ташаббуси билан меҳнат шартномасини дастлабки синовдан ўтказиш вақтида тугатиш учун асос бўлиб ходимнинг ёзма аризаси ҳисобланиб, унда ходим меҳнат муносабатларини тугатишнинг ҳақиқий истагини акс эттириши керак. Бундай ҳолда, ходимни меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисида қарор қабул қилишда ундаган сабаблар аҳамиятли эмас.

Меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисида ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган огоҳлантириш муддатини қисқартиришга фақат шартнома тарафларининг келишуви билан йўл қўйилади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган ёки меҳнат шартномаси тарафларининг келишуви билан белгилаб олинган огоҳлантириш муддати мобайнида ходим меҳнатга оид муносабатларни бекор қилиш тўғрисида берилган аризани қайтариб олишга ҳақлидир.

Дастлабки синов пайтида ходимнинг ташаббуси билан меҳнат шартномасини тугатиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланган ёки томонларнинг келишуви билан белгиланган огоҳлантириш муддати тугаганда, ходим ишдан кетишга ҳақли. Иш берувчи томонидан меҳнат шартномасини тугатишни кечиктиришга йўл қўйилмайди.

Агар меҳнат шартномасида назарда тутилган дастлабки синов муддати тугаган бўлса ёки унинг амал қилиш муддати тугашига уч кундан кам қолган бўлса ва ходим ёки иш берувчи уч кунлик огоҳлантириш муддатини қисқартиришга розилик бермаса, меҳнат шартномасининг амал қилиши давом этади ва бундан кейин уни бекор қилишга умумий асосларда йўл қўйилади.

 

3-§. Меҳнат шартномасини ўзгартириш

141-модда. Меҳнат шартномасидаги ўзгартиришлар тушунчаси

Меҳнат шартномасини ўзгартириш деганда қуйидагилар тушунилади:

меҳнат шартномасида, шунингдек, жамоа шартномасида ва бошқа локал ҳужжатларда белгиланган меҳнат шароитларининг ўзгариши;

ходимнинг бошқа ишга ўтказилиши;

иш берувчининг бошқа жойга кўчиши муносабати билан ҳудуднинг ўзгариши;

ходимни бошқа иш берувчига хизмат сафарига юбориш;

меҳнат шартномасида назарда тутилган иш жойидаги ўзгаришлар.

 

142-модда. Меҳнат шароитлари тушунчаси

Меҳнат шароитлари деганда иш берувчи билан тузилган меҳнат шартномасига мувофиқ ходимнинг меҳнат фаолияти амалга ошириладиган ижтимоий ва ишлаб чиқариш омилларининг йиғиндиси тушунилади.

Ижтимоий омиллар жумласига иш ҳақи миқдори, иш вақтининг, таътилнинг муддати ва бошқа шартлар киради.

Техника, санитария, гигиенага оид, ишлаб чиқариш, маиший ва бошқа шартлар ишлаб чиқариш омиллари деб ҳисобланади.

 

143-модда. Меҳнат шартларини белгилаш ва ўзгартириш тартиби

Меҳнат шартлари меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар, шунингдек, меҳнат шартномаси тарафларининг келишуви билан белгиланади.

Меҳнат шартларини ўзгартириш, улар қайси тартибда белгиланган бўлса, шундай тартибда амалга оширилади.

Меҳнат шартномасида, шунингдек, жамоа шартномасида ва бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган меҳнат шароитлари меҳнат шартномаси тарафларидан бирининг талабига биноан ўзгартирилиши мумкин эмас, ушбу Кодекснинг 144 ва 145-моддаларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.

144-модда. Ходимнинг меҳнат шартларини ўзгартириш ҳуқуқи

Ушбу Кодексда, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар, шунингдек, меҳнат шартномасида назарда тутилган ҳолларда ходим меҳнат шартномасида назарда тутилган меҳнат функциясига мувофиқ ишлашда давом этганда иш берувчидан меҳнат шароитларини ўзгартиришни талаб қилишга ҳақлидир.

Ходимнинг меҳнат шартларини ўзгартириш ҳақидаги аризаси берилган кундан эътиборан уч кундан кечиктирмай иш берувчи томонидан кўриб чиқилиши лозим.

Ходимнинг меҳнат шартларини ўзгартириш ҳақидаги талаблари рад этилган тақдирда, иш берувчи унга рад этишнинг сабабини ёзма шаклда маълум қилиши керак. Ходимга унинг талабларини рад этиш сабабларини маълум қилмаслик ходимнинг меҳнат шартларини ўзгартириш рад этилганлиги хусусида шикоят қилиши учун тўсиқ бўла олмайди.

 

145-модда. Иш берувчи томонидан ходимнинг розилигисиз меҳнат шартларини ўзгартириш ҳуқуқи

Иш берувчи ходимнинг розилигисиз меҳнат шартларини ўзгартиришга фақат технологиядаги, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишдаги ўзгаришлар, ишлар (маҳсулот, хизматлар) ҳажмининг қисқарганлиги, башарти бундай ўзгаришлар ходимлар сони ёки ишлар хусусиятининг ўзгаришига олиб келиши олдиндан аниқ бўлган ҳолларда, шунингдек, мамлакатда ва минтақада фавқулодда ҳолатлар эълон қилиниши муносабати билангина ҳақлидир.

Иш берувчи меҳнат шартларидаги бўлажак ўзгаришлар ҳақида ходимни камида икки ой олдин ёзма равишда имзо қўйдириб огоҳлантириши шарт, агар ушбу Кодексда бошқача қоидалар назарда тутилмаган бўлса. Кўрсатилган муддатни қисқартиришга фақат ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишуви билан йўл қўйилади.

Иш берувчи, меҳнат шароитлари ўзгариши тўғрисида огоҳлантириш муддатини икки ҳафтадан ортиқ бўлган муддатга белгилаш, мутаносиб пуллик компенсация билан алмаштириш ҳуқуқига эга. Бунда ходимни огоҳлантириш вақтидан бошлаб икки ҳафталик огоҳлантириш муддати пуллик компенсация билан алмаштирилиши ва натура шаклида тақдим этилиши лозим.

Ушбу модданинг иккинчи ва учинчи қисмларида назарда тутилган огоҳлантириш муддати тугаган вақтда ходим янги меҳнат шартлари асосида ишлашни давом эттиришни рад этган тақдирда, у билан тузилган меҳнат шартномаси ходимга бериладиган ишдан бўшатиш нафақасини тўлаш
ва ушбу Кодекснинг 107-моддасида назарда тутилган кафолатларни тақдим этиш шарти билан, ходимнинг янги меҳнат шароитида ишлашни рад этиш сабабли бекор қилиниши мумкин.

Иш шароитлари ўзгартириладиган ходимлар сони ушбу Кодекснинг 105-моддасида назарда тутилганларга тенг ёки ундан кўп бўлган тақдирда, иш берувчи ходимлар учун меҳнат шартларини ўзгартириш хусусида ташкилотдаги касаба уюшмаси, у мавжуд эмаслигида ходимларнинг ташкилотдаги бошқа вакиллик органлари билан олдиндан маслаҳатлашиб олади.

Меҳнат шартлари ноқулай тарзда ўзгарган тақдирда, иш берувчи маҳаллий меҳнат органларига, шунингдек, касаба уюшмаларининг ҳудудий ёки тармоқ бирлашмаларига, агар иш шароитлари ёмонлашган ходимлар сони ушбу Кодекснинг 105-моддасида назарда тутилганларга тенг ёки ундан кўп бўлса, бундай ўзгаришларнинг сабаблари тўғрисида маълумотларни тақдим этиши шарт.

Ходим иш берувчи томонидан меҳнат шартлари ўзгартирилганлиги устидан судга шикоят қилишга ҳақли. Низони кўриш вақтида иш берувчининг зиммасига аввалги меҳнат шартларини сақлаб қолиш имконияти йўқлигини исботлаб бериш мажбурияти юклатилади.

 

146-модда. Бошқа ишга ўтказиш

Ходимни бошқа ишга ўтказиш ходимнинг меҳнат функцияларини ўзгартириш ҳисобланади.

Ходимнинг тиббий хулоса билан тасдиқланган соғлиғи сабабли қарама-қарши ҳолатлар мавжуд бўлса, ходимни бошқа ишга ўтказишга йўл қўйилмайди.

 

147-модда. Бошқа ишга ўтказиш муддати

Бошқа ишга ўтказишда ходим ўтказилган жойда ишни бошлаши керак бўлган сана аниқланиши керак.

Ўтказиш амалга оширилган муддатга кўра бошқа ишга доимий
ва вақтинча ўтказишларга ажратилади.

Агар бошқа ишга вақтинча ўтказиш бўлса, унда бундай ўтказиш муддати аниқланиши керак.

Ходимни бошқа ишга вақтинча ўтказиш муддати қуйидагилар орқали белгиланиши мумкин:

вақтинча ўтказишнинг умумий давомийлигини кунлар, ойлар, йиллар билан кўрсатиш;

ўтказиш амалга оширилган ишни бошлаш учун календарь сана
ва ўтказиш муддатининг тугаши календарь санасини белгилаш;

бошқа ишга ўтиш муддати тугашига олиб келадиган ҳодисани аниқлаш (вақтинча ишламаётган ходимнинг ишга чиқиши ва ҳ.к.).

Бошқа ишга ўтказиш муддати тугагач иш берувчи ходимга меҳнат шартномасида шартлашилган унинг аввалги ишини бериши шарт.

 

148-модда. Ходимнинг бошқа ишга ўтиш учун розилиги

Ходимни бошқа доимий ишга ўтказишга фақат унинг розилиги билан йўл қўйилади.

Вақтинча бошқа ишга ўтказиш фавқулоддалиги билан амалга оширилади, ушбу Кодекснинг 152-моддасида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.

Иш берувчи ходимнинг ўтказишга розилигини олгунга қадар ходимга ўтказилаётган ишнинг мазмуни, ушбу иш учун меҳнат шароитлари, шунингдек, ушбу ишни бажариш билан бевосита боғлиқ бўлган локал қоидалар билан таништиришга мажбурдир.

Ходим ушбу Кодекснинг 150, 151, 152, 384, 423, 424-моддаларида назарда тутилган ҳоллардан ташқари, иш берувчидан бошқа ишга ўтишни талаб қилишга ҳақли эмас.

 

149-модда. Меҳнат шартномаси тарафларининг келишувига кўра вақтинча бошқа ишга ўтказиш

Меҳнат шартномаси тарафларининг келишувига биноан ходим айни иш берувчи қўлида бир йил муддат билан бошқа ишга вақтинча ўтказилиши мумкин ва бундай ўтказиш қонунга мувофиқ иш жойи сақланиб қолинадиган вақтинча ишламаётган ходимни алмаштириш учун амалга оширилган тақдирда – ушбу ходим ишга чиққунга қадар амалга оширилиш мумкин. Бошқа ишга ўтказиш муддати тугагач ходимга аввалги иш тақдим этилмаган, ходим уни тақдим этишни талаб қилмаган ва ишлашни давом эттираётган тақдирда, вақтинча ўтказиш тўғрисида келишув шарти ўз кучини йўқотади ва ўтказиш доимий деб ҳисобланади.

 

150-модда. Иш берувчи учун мажбурий бўлган ходимнинг вақтинча бошқа ишга ўтказиш тўғрисидаги ташаббуси

Ходимнинг бошқа ишга вақтинча ўтказиш тўғрисидаги илтимоси иш берувчи томонидан қуйидаги ҳолларда қаноатлантирилиши лозим:

тиббий хулосанинг мавжудлиги, унга кўра ходим соғлиғи ҳолатига кўра вақтинча енгилроқ ёки ноқулай ишлаб чиқариш омилларининг таъсиридан ҳоли бўлган ишга ўтказишга муҳтож бўлади;

тиббий хулосанинг мавжудлиги, унга кўра ҳомиладор аёл вақтинча енгилроқ ёки ноқулай ишлаб чиқариш омилларининг таъсиридан ҳоли бўлган ишга ўтказишга муҳтож бўлади;

олдинги ишини икки ёшга тўлмаган боласи бор аёл ёки амалда болани боқаётган бошқа шахс томонидан бажариш имконияти бўлмаган тақдирда;

ходимнинг вақтинча бошқа ишга ўтказиш ҳақидаги илтимоси, агар бу илтимос узрли сабаблар туфайли келиб чиққан ва бундай иш ташкилотда мавжуд бўлган бошқа ҳолларда. Вақтинча бошқа ишга ўтказиш учун узрли сабаблар рўйхати, шунингдек бошқа ишга ўтказилганда меҳнатга ҳақ тўлаш тартиби жамоа шартномасида белгилаб қўйилиши мумкин, агар бундай шартнома тузилмаган бўлса, – иш берувчи томонидан касаба уюшмаси, у мавжуд бўлмаган тақдирда, ташкилотдаги ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишиб белгиланади.

 

151-модда. Ходимнинг соғлиғи ҳолатига кўра бошқа доимий ишга ўтказиш

Иш берувчи тиббий хулосага кўра соғлиғи ҳолатига кўра енгилроқ ёки ноқулай ишлаб чиқариш омилларининг таъсиридан холи бўлган доимий ишга ўтказишга муҳтож ходимнинг розилиги билан соғлиги ҳолатига қарама-қарши бўлмаган ишга ўтказишга мажбурдир.

Ходим ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган ўтказишни рад этган тақдирда, ходим билан тузилган меҳнат шартномаси ушбу асосда меҳнат шартномаси бекор қилинганда ходимга ушбу Кодекс 107-моддасида назарда тутилган кафолатларни тақдим этиш йўли билан бекор қилиниши мумкин.

 

152-модда. Иш берувчи учун мажбурий бўлган алоҳида асосларга кўра ходим билан тузилган меҳнат шартномаси бекор қилинганда ходимни бошқа ишга ўтказиш

Агар меҳнат шартномасида белгиланган меҳнат функцияси бўйича объектив сабабларга кўра ишни давом эттириш имкони бўлмаган тақдирда, иш берувчи ходимга ходимнинг ихтисосига ва малакасига мос келадиган бошқасига ўтказишни, ва бундай иш мавжуд бўлмаса – иш берувчида мавжуд бўлган бошқа ишни таклиф қилиши шарт.

Ходим етарли малакаси бўлмаганлиги сабабли иши (эгаллаган лавозими)га нолойиқ бўлса, иш берувчи ходимга мутахассислиги
ва малакасига мувофиқ келадиган ишни, мутахассислиги бўйича нисбатан кам малака талаб этиладиган бошқа ишни, бундай иш бўлмаган тақдирда эса, – иш берувчида мавжуд бўлган бошқа ишни таклиф этиши шарт.

Ходимнинг соғлиғи ҳолати ходимнинг ишига (лавозимига) нолойиқлигига сабаб бўлган тақдирда, иш берувчи тиббий хулосага кўра ходимга тўғри келадиган бошқа ишга ўтказишни таклиф қилиши шарт. Бунда, бундай ходимга мутахассислиги ва малакасига мувофиқ иш, агар иш берувчида бундай иш бўлмаса, бошқа иш таклиф қилиниши керак.

Агар иш берувчида ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган асослар бўйича меҳнат шартномаси бекор қилинганда ходимни ўтказиш мумкин бўлган доимий иш жойи бўлмаса, лекин муддатли меҳнат шартномаси бўйича бажарилиши мумкин бўлган иш мавжуд бўлса, иш берувчи ходимга бундай ишларга ўтказишни таклиф қилиши шарт. Бундай ҳолда, ходим доимий муддатли меҳнат шартномаси бўйича бажариладиган бошқа ишга ўтказилади.

Меҳнат шартномаси ушбу модданинг биринчи қисмида қайд этилган қуйидаги асосларга кўра бекор қилиниши мумкин:

ходим ушбу модданинг биринчи – тўртинчи қисмларида назарда тутилган талабларга мувофиқ иш берувчи томонидан таклиф этилган бошқа ишга ўтказишни рад этган тақдирда;

иш берувчида бўш иш ўринлари бўлмаган тақдирда;

ходим ушбу иш учун зарур бўлган малака талабларига жавоб бермаса, ходимни бошқа ишга ўтказиш имконияти бўлмаган тақдирда.

 

153-модда. Иш берувчининг ташаббуси билан вақтинча бошқа ишга ўтказиш

Ишлаб чиқариш зарурияти ёки бекор туриб қолиниши муносабати билан ходимни унинг розилигисиз вақтинча бошқа ишга ўтказишга йўл қўйилади. Бундай ҳолда ходим соғлиғига тўғри келмайдиган бошқа ишга ўтказилиши мумкин эмас.

Бекор туриб қолиниши – ишни иқтисодий, технологик, ташкилий, бошқа саноат ёки табиий хусусиятга эга бўлган вақтинча тўхтатиб туриш тушунилади.

Ишлаб чиқариш зарурияти бўлиб табиий офатлар, аварияларнинг олдини олиш ёки бартараф этиш ёки уларнинг оқибатларини дарҳол бартараф этиш зарурати, авариялар, туриб қолиш, ўлим ёки мулкка зарар етказилишларнинг олдини олиш зарурати, шунингдек вақтинча ишламаётган ходимни алмаштириш ва бошқа алоҳида ҳолатлар ҳисобланади.

Ишлаб чиқариш зарурати ёки бекор туриб қолиниши муносабати билан вақтинча бошқа ишга ўтказилган даврда ходимга бажараётган ишига қараб, лекин аввалги ўртача иш ҳақидан кам бўлмаган миқдорда иш ҳақи тўланади.

Ишлаб чиқариш зарурати ёки бекор туриб қолиниши муносабати билан бошқа ишга ўтказиш даври битта календарь йил давомида жами олтмиш календарь кундан ошмаслиги керак.

Бошқа ишга ўтказиш муддатининг чегараси, меҳнатга тўланадиган ҳақнинг аниқ миқдорлари, шунингдек, ишлаб чиқариш зарурияти
деб ҳисобланадиган ҳолатлар жамоа шартномасида кўрсатилади, агар
у тузилмаган бўлса, – иш берувчи томонидан ташкилотдаги касаба уюшмаси, ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишиб белгиланади.

 

154-модда. Иш берувчининг бошқа ҳудудга кўчиши муносабати билан иш жойининг (ҳудуднинг) ўзгариши

Иш берувчи ходимни иш берувчининг бошқа жойга кўчиши тўғрисида ёзма равишда олдиндан камида икки ой олдин хабардор қилиши шарт.

Иш берувчи бошқа жойга кўчиш тўғрисида огоҳлантириш муддатини икки ҳафтадан ортиқ бўлган муддатга белгилаш, мутаносиб пуллик компенсация билан алмаштириш ҳуқуқига эга. Бунда ходимни огоҳлантириш вақтидан бошлаб икки ҳафталик огоҳлантириш муддати пуллик компенсация билан алмаштирилиши

ва натура шаклида тақдим этилиши лозим.

Ходимнинг иш берувчи билан бирга бошқа иш жойига кўчиб ўтишга розилиги меҳнат шартномасига қўшимча келишувни тузиш орқали расмийлаштирилади.

Ходимни иш берувчи билан биргаликда бошқа иш жойига ўтказиш муносабати билан ходимга ушбу Кодекснинг 292 ва 301-моддаларида белгиланган кафолатлар ва компенсациялар берилади.

Ходим иш берувчи билан биргаликда бошқа иш жойига кўчиришни ёзма равишда рад этган тақдирда, ходим билан тузилган меҳнат шартномаси ходимга бериладиган ишдан бўшатиш нафақасини тўлаш ва ишга жойлашиш даврида ушбу Кодекснинг 107-моддасига мувофиқ иш ҳақини сақлаб қолиш билан бекор қилинади.

Агар иш берувчи билан бирга бошқа иш жойига кўчиб ўтишни рад этган ходим иш берувчининг таклифи билан танишган бўлсада, аммо ёзма равишда рад этишни билдиришга рози бўлмаса, у ҳолда унинг рад этганлик ҳолати бунда қатнашган гувоҳларни кўрсатган ҳолда далолатнома билан расмийлаштирилади.

Агар меҳнатга оид низо юзага келса, ходимнинг иш берувчига бошқа иш жойига кўчиб ўтишни рад этишини исботлаш вазифаси иш берувчи зиммасига юкланади.

 

155-модда. Ходимнинг бошқа иш берувчига вақтинча хизмат сафарига жўнатилиши

Ходимни бошқа иш берувчига вақтинча хизмат сафарига жўнатиш фақат унинг ёзма розилиги билан бир йилдан ортиқ бўлмаган муддатга амалга оширилади ва бу алоҳида муддатли меҳнат шартномаси асосида амалга оширилиши мумкин. Олдинги иш жойида тузилган меҳнат шартномасининг амал қилиши ходимнинг вақтинча хизмат сафари давомида тўхтатиб турилади.

Зарур бўлган ҳолларда, хизмат сафари муддати томонларнинг келишувига биноан узайтирилиши мумкин, аммо кўпи билан яна бир йилга.

Ходимларни дипломатик, консуллик, маъмурий-техник лавозимларга ёки Ўзбекистон Республикасининг чет эллардаги дипломатик ваколатхоналарида ёки консуллик муассасаларида хизмат кўрсатувчи ходимлар лавозимларига вақтинча хизмат сафарига жўнатиш тартиби
ва шартлари қонун ҳужжатлари билан белгиланади.

Вақтинча хизмат сафарига жўнатишда ходимнинг розилиги билан унинг меҳнат функциялари ўзгартирилиши мумкин.

Бошқа иш жойига вақтинча хизмат сафарига жўнатилганда ходимга иш ҳақи хизмат сафарига жўнатган иш берувчи томонидан тўланади. Ушбу
иш берувчи тўловга қодир бўлмаган тақдирда, ходимга бажарилган иши учун ҳақ тўлаш мажбурияти ходимни вақтинча хизмат сафарига жўнатган
иш берувчига юборилган иш жойидаги иш берувчига қарши даъво қўзғатиш ҳуқуқи билан юклатилади.

Агар янги иш жойида иш ҳақини тўлаш шартлари ёки дам олиш вақти ходимни хизмат сафарига жўнатган ташкилотда фойдаланганларидан фарқ қилса, унга нисбатан анча қулай шартлар қўлланилади.

Бошқа иш берувчига хизмат сафарига жўнатилган ходимнинг иш стажи умумий иш стажига киритилади.

Вақтинча хизмат сафаридаги ходим билан бахтсиз ҳодиса юз берган тақдирда, иш билан боғлиқ бахтсиз ҳодисани текширишни ташкил этиш ходимни хизмат сафарига жўнатган юридик шахс зиммасига юклатилади.

 

156-модда. Иш жойини ўзгартириш

Иш жойи – бу иш берувчи томонидан бевосита ёки билвосита назорат қилинадиган, ходим бўлиши ёки у меҳнат шартномасида шартлашилган меҳнат функцияси бўйича ишларни бажариш учун келиши керак бўлган жойдир.

Аввалги меҳнат функцияси бўйича ва ўша меҳнат шароитида ишни давом эттирган тақдирда меҳнат шартномасида шартлашилмаган иш жойини ўзгартириш (ходимни бир иш берувчида бошқа иш жойига ўтказиш, ўша ҳудудда жойлашган бошқа алоҳида бўлинмага ўтказиш ёки ходимга бошқа механизм ёки агрегатда ишлашни буюриш), ходимнинг розилигини талаб қилмайди.

Агар муайян иш жойида (шу ҳудудда жойлашган алоҳида бўлмаган таркибий бўлинма, муайян механизм ёки агрегатда) ишлаш меҳнат шартномасида назарда тутилган бўлса, унда иш жойини ўзгартириш фақат ходимнинг розилиги билан амалга оширилади.

 

157-модда. Меҳнат шартномасини ўзгартиришнинг расмийлаштирилиши

Меҳнат шартномасини ўзгартириш иш берувчининг буйруғи билан расмийлаштирилади. Меҳнат шартномасини ўзгартириш ҳақида буйруқ чиқариш учун меҳнат шартномасига қўшимча тарзда тузилган келишувлар асос бўлади.

Бошқа доимий ишга ўтказиш ҳақида, меҳнат шартномасида шартлашилган меҳнат шароитларини ўзгартириш тўғрисида, меҳнат шартномасида шартлашилган иш жойини ўзгартириш тўғрисида, шунингдек, иш берувчини бошқа жойга кўчириш муносабати билан иш жойини ўзгартириш тўғрисида буйруқ чиқариш учун меҳнат шартномасига киритилган ўзгартиришлар асос бўлади. Меҳнат шартномасига ўзгартиришлар ёзма шаклда тузилган ва меҳнат шартномасининг ажралмас қисми бўлган ходим ва иш берувчи томонидан қўшимча келишувнинг имзоланиши билан расмийлаштирилади. Меҳнат шартномасига қўшимча келишув камида икки нусхада тузилади. Қўшимча келишувнинг ҳар бир нусхаси ходим ва ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган мансабдор шахснинг имзоси билан муҳрланади. Агар иш берувчи муҳрга эга бўлган тақдирда, меҳнат шартномасининг барча нусхаларида мансабдор шахснинг имзоси муҳр билан тасдиқланади. қўшимча келишувнинг бир нусхаси ходимга берилади, бошқаси (бошқалари) эса меҳнат шартномаси билан бирга иш берувчида сақланади

Бошқа доимий ишга ўтказиш, меҳнат шартномасида шартлашилган меҳнат шароитларини ўзгартириш, шунингдек, меҳнат шартномасида шартлашилган иш жойини ўзгартириш тўғрисидаги буйруқлар тарафлар томонидан қўшимча келишув тузиш орқали меҳнат шартномасига киритилган ўзгартиришларнинг мазмунига қатъий мувофиқ равишда чиқарилади ва ходимга имзо қўйдириб эълон қилинади.

Вақтинча бошқа ишга ўтказиш унинг муддатини кўрсатган ҳолда буйруқ билан расмийлаштирилади.

Меҳнат шартномаси тарафларининг келишуви ва ходимнинг ташаббуси билан бошқа ишга вақтинча ўтказиш тўғрисида буйруқ чиқариш учун ходимнинг ёзма аризаси асос бўлади.

Ходимни соғлиғи сабабли вақтинча бошқа ишга ўтказиш тўғрисида, ҳомиладор аёлни, шунингдек, икки ёшга тўлмаган боласи бор аёлни ёки кўрсатилган ёшга қадар боласига ҳақиқатан ҳам қараётган бошқа шахсни улар томонидан аввалги ишларни бажариш имконияти бўлмаган тақдирда, вақтинча бошқа ишга ўтказиш тўғрисида буйруқ чиқариш учун асос бўлиб уларнинг аризалари ва тиббий хулосаси ҳисобланади.

Иш берувчининг ташаббуси билан ходимни вақтинча бошқа ишга ўтказиш тўғрисида буйруқ чиқариш учун асос ишлаб чиқариш зарурати ёки бекор туриб қолиши омили мавжудлиги ҳисобланади.

Вақтинча бошқа ишга ўтказилиши меҳнат шартномасида акс эттирилмайди.

Ходимни бошқа иш берувчига вақтинча хизмат сафарига жўнатиш тўғрисида буйруқ чиқариш учун асос бўлиб ходим ва вақтинча хизмат сафарига жўнатилган иш берувчи ўртасида ходимнинг асосий иш берувчиси билан келишилган ҳолда тузилган алоҳида муддатли меҳнат шартномаси ҳисобланади.

 

158-модда. Меҳнат шартномасини ноқонуний ўзгартиришнинг ҳуқуқий оқибатлари

Меҳнат шартномасидаги ўзгартиришни ноқонуний деб ҳисоблаган ходим у билан тузилган меҳнат шартномаси ўзгартирилишига белгиланган тартибда шикоят қилиш ҳуқуқига эга.

Иш шароитлари ноқонуний равишда ўзгартирилган тақдирда, ходимнинг аввалги меҳнат шароитларини тиклаш бўйича талаблари қондирилиши керак. Агар ноқонуний деб эътироф этилган меҳнат шароитидаги ўзгартиришлар ходим иш ҳақининг камайишига олиб келган бўлса, у ҳолда унга етказилган моддий зарарни қоплаш тўғрисидаги унинг даъволари қондирилиши керак.

Ноқонуний равишда ўтказиш ҳолатида ходимнинг уни аввалги иш жойида тиклаш, бошқа ишга ноқонуний ўтказиш сабабли келиб чиққан мажбурий прогул вақти учун иш ҳақини тўлаш тўғрисидаги талаблари қондирилиши керак. Агар ходим ноқонуний ўтказиш билан ишлаган, лекин ушбу иш ҳақи ушбу ходимнинг ўтказишдан олдинги иши учун тўланадиган ҳақдан паст бўлган тақдирда, у ҳолда ходимга мажбурий прогул вақти учун ҳақ тўлаш аввалги иш ҳақи ва ходим ноқонуний равишда ўтказилган ушбу иш ҳақидаги фарқни қоплашдан иборат.

Ходимнинг меҳнат шартномасида шартлашилган иш жойи ходимнинг розилигисиз иш берувчи томонидан иш жойини аввалги меҳнат функцияси бўйича ва аввалги меҳнат шароитида, иш ҳақини қўшган ҳолда сақлаб қолган тарзда ўзгартирилган тақдирда, ходимнинг олдинги иш жойини тақдим этиш тўғрисидаги талаби қондирилиши керак.

Агар меҳнат шартномасининг ноқонуний ўзгариши муносабати билан ходим маънавий ёки жисмоний зўриқишларга дуч келган бўлса, у ҳолда ходимнинг унга етказилган маънавий зарарни қоплаш тўғрисидаги талаби қондирилиши керак.

Меҳнат шартномасини ғайриқонуний тарзда ўзгартиришда айбдор бўлган мансабдор шахслар белгиланган тартибда интизомий, маъмурий, иш берувчига зарар етказилган тақдирда – моддий жавобгарликка тортиладилар.

 

4-§. Ходимни ишдан четлаштириш

159-модда. Ишдан четлаштириш тушунчаси

Ишдан четлатиш бу иш берувчининг мустақил равишда ёки қонун ҳужжатларида белгиланган ҳолларда ваколатли давлат органларининг талабига биноан ходим томонидан меҳнат мажбуриятларини бажаришига, қоида тариқасида иш ҳақи сақланмаган тарзда вақтинча йўл қўймасликдир.

 

160-модда. Ходимни ишдан четлаштириш ҳолатлари

Иш берувчи ходимни:

қонунда назарда тутилган ҳолларда ваколатли давлат органларининг талабига биноан;

алкоголли ичимликдан, гиёҳвандлик ёки токсик модда таъсиридан мастлик ҳолатида ишга келганида ёки ишда бўлганида;

белгиланган тартибда меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги таълим олмаган ва билим ва кўникмалари синовдан ўтмаган тақдирда;

белгиланган тартибда мажбурий тиббий кўрикдан ўтмаган тақдирда;

агар белгиланган тартибда берилган тиббий маълумотномага биноан ходимга меҳнат шартномасида шартлашилган ишларни бажаришга қарши кўрсатмалар мавжуд бўлганда;

ходим иш берувчи томонидан тақдим этилган шахсий ва (ёки) жамоавий ҳимоя воситаларини ишлатишни рад этган тақдирда ишдан четлаштириши шарт.

Иш берувчи хизмат текшируви (расмий текширув) ўтказиш вақтида ходимни ишдан четлаштириш ҳуқуқига эга.

Иш берувчи ишдан четлаштириш учун асос бўлган ҳолатлар бартараф этилгунга қадар ходимни ишдан четлаштиради.

 

161-модда. Ходимни ишдан четлаштириш даврида иш ҳақини ҳисоблаш

Ишдан четлаштириш (ишга қўймаслик) даврида ходимга иш ҳақи ҳисобланмайди, ушбу модданинг иккинчи ва учинчи қисмларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.

Меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасида таълим олмаган ва билим ва кўникмалари синовдан ўтмаган ёки ўз айбисиз мажбурий тиббий кўрикдан ўтмаган ходимни ишдан четлаштириш ҳолларида, шу жумладан, иш берувчи томонидан тиббий кўрик учун тўловлар амалга оширилмаганда, ходим учун ишдан четлаштириш даври учун ўртача иш ҳақи сақланиб қолинади.

Агар ходим иш берувчи томонидан унга нисбатан расмий текширув ўтказилиши муносабати билан ишдан четлаштирилган бўлса, у ҳолда унинг учун ишдан четлаштирилган бутун давр учун ўртача иш ҳақи сақланиб қолинади.

 

162-модда. Ходимнинг ишдан четлаштирилишини расмийлаштириш

Ходимнинг ишдан четлаштирилиши иш берувчининг буйруғи билан расмийлаштирилади, унда ушбу Кодекс 160-моддасининг биринчи ёки иккинчи қисмида назарда тутилган, ходимни ишдан четлаштириш учун асос бўлган аниқ сабаб кўрсатилиши керак.

Иш берувчининг ишдан четлаштириш тўғрисидаги буйруғи ишдан четлаштирилган ходимга тилхат асосида етказилади. Ходимни ишдан четлаштириш тартиби билан танишишни рад этганлик ҳолати бунда қатнашган гувоҳларни кўрсатган ҳолда далолатнома билан расмийлаштирилади.

Ходимнинг талабига биноан иш берувчи унга мурожаат қилгандан кундан бошлаб уч кундан кечиктирмаган ҳолда ходимни ишдан четлаштириш тўғрисидаги буйруқнинг тасдиқланган нусхасини бериши керак.

Ходимни уни ишдан четлаштириш тўғрисидаги буйруқ билан таништиришнинг имкони бўлмаган тақдирда, иш берувчи ходимга тегишли буйруқ чиқарилган кундан бошлаб уч иш куни ичида буйруқ нусхасини хабарнома хати билан юбориши шарт.

Ишдан четлаштириш тўғрисидаги буйруқда четлаштириш муддати белгиланиши керак. Ходимни ишдан четлаштириш даврининг аниқ тугаш санасини олдиндан аниқлашнинг имкони бўлмаган тақдирда, иш берувчининг буйруғида ходимни ишдан четлаштириш муддати тугашига олиб келадиган воқеа-ҳодиса кўрсатилади (масалан, ходимнинг мажбурий тиббий кўрикдан ўтиши).

Ишдан четлаштирилган ходим четлаштириш муддати ёки унинг ишдан четлаштирилишига сабаб бўлган ҳолатлар тугаганидан кейинги биринчи иш кунида иш бошлаши шарт.

 

163-модда. Ишдан ғайриқонуний равишда четлаштиришнинг ҳуқуқий оқибатлари

Ўзини ғайриқонуний равишда ишдан четлаштирилган деб ҳисоблаган ходим уни ишдан четлаштириш борасида белгиланган тартибда шикоят қилиши мумкин. Ғайриқонуний равишда ишдан четлаштирилган ходимнинг олдинги ишини тақдим этиш ва унга етказилган моддий ва маънавий зарарни қоплаш бўйича (агар ходимга ғайриқонуний равишда ишдан четлаштириш натижасида маънавий ёки жисмоний азоб-уқубатлар етказилган бўлса) талаблари қондирилиши лозим.

Низоларни кўриб чиқишда ходимни ишдан четлаштириш қонунийлигини исботлаш вазифаси иш берувчи зиммасига, ходим ваколатли давлат органларининг талабига биноан ишдан четлаштирилган ҳолларда эса, ходимни ишдан четлаштириш тўғрисида қарор қабул қилган тегишли давлат органига юкланади.

Агар ходим иш берувчи томонидан ғайриқонуний равишда ишдан четлаштирилган бўлса, бундай ходимга моддий ва маънавий зарарни қоплаш мажбурияти иш берувчига юклатилади. Агар ходим ваколатли давлат органларининг талабига биноан ғайриқонуний равишда ишдан четлаштирилган бўлса, ходимга етказилган моддий ва маънавий зарар давлат бюджети маблағлари ҳисобидан қопланади.

Ходимни ғайриқонуний равишда ишдан четлаштиришда айбдор бўлган мансабдор шахслар белгиланган тартибда интизомий, маъмурий, иш берувчига зарар етказилган тақдирда – моддий жавобгарликка тортиладилар.

 

5-§. Меҳнат шартномасининг бекор қилиниши

164-модда. Меҳнат шартномасини бекор қилиш тушунчаси
ва асослари

Меҳнат шартномасининг бекор қилиниши деганда, ушбу Кодексда назарда тутилган асосларга биноан ходим ва иш берувчи ўртасидаги якка тартибдаги меҳнат муносабатлари бекор қилиниши тушунилади.

Меҳнат шартномасининг бекор қилиниши учун қуйидагилар асос бўлади:

томонларнинг келишуви;

меҳнат шартномасининг амал қилиш муддати тугаши;

ходимнинг ташаббуси билан меҳнат шартномаси бекор қилиниши;

иш берувчининг ташаббуси билан меҳнат шартномаси бекор қилиниши;

ходимнинг ташкилот мулкдори алмашиши, ташкилот қарамоғи (бўйсуниши) ўзгарганлиги ёки унинг қайта ташкил этилиши муносабати билан ишлашни давом эттиришдан бош тортиши;

ходимнинг янги меҳнат шароитида ишлашни давом эттиришдан бош тортиши;

ходимнинг иш берувчи билан биргаликда бошқа ҳудудда ишлашга ўтишдан бош тортиши;

ходимнинг соғлиғи туфайли тиббий хулосага мувофиқ соғлигига хавф туғдирмайдиган бошқа ишга ўтказишдан бош тортиши;

тарафларнинг истагига боғлиқ бўлмаган ҳолатлар;

янги муддатга сайланмаслик ёки танловдан ўтмаслик ёҳуд сайловда, танловда қатнашишдан бош тортиши.

Ушбу Кодекс ёҳуд бошқа қонун ҳужжатлари ходимларнинг айрим тоифалари билан меҳнат шартномасида назарда тутилган асослар бўйича ёки бошқа қонунлар меҳнат шартномаларида ходимларни ишдан четлаштириш ҳақида қўшимча шартларни назарда тутиш имкониятини белгилайди.

Меҳнат шартномаси ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа асосларга кўра ҳам бекор қилиниши мумкин.

 

165-модда. Ташкилот мулкдори алмашиши, унинг қайта ташкил этилиши, идоравий бўйсуниши ўзгартирилганда меҳнат шартномасининг амал қилишини давом эттириш

Ташкилотнинг мулкдори алмашганда, шунингдек, уни қайта ташкил этишда (қўшилиши, бирлашиши, бўлиниши, қайта ташкил этилиши, ажралиб чиқиши), меҳнат муносабатлари ходимнинг розилиги билан давом эттирилади.

Янги мулкдор ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер билан меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақлидир. Ташкилотнинг бошқа ходимлари билан меҳнат шартномасини бекор қилиш фақат ушбу Кодексга ва бошқа қонунларга мувофиқ амалга оширилади.

Ташкилотга эгалик ҳуқуқини алмаштириш пайтида ходимлар сонини ёки штатини ўзгартиришга мулк ҳуқуқи ўтиши давлат рўйхатидан ўтказилгандан кейингина йўл қўйилади.

Ташкилотнинг идоравий бўйсунишининг ўзгариши ёки уни қайта ташкил этиш (қўшилиш, бирлашиши, бўлиниши, қайта ташкил этилиши, ажралиб чиқиши) ушбу ташкилотнинг ходимлари билан меҳнат шартномаларини бекор қилиш учун асос бўла олмайди.

Агар ходим ушбу модданинг биринчи ёки тўртинчи қисмида назарда тутилган ҳолларда ишлашни давом эттиришни рад этса, ходим билан тузилган меҳнат шартномаси ушбу Кодекснинг 182-моддасида белгиланган тартибда ишдан бўшатиш нафақасини тўлаш билан бекор қилинади.

 

166-модда. Тарафларнинг келишуви бўйича меҳнат шартномасини бекор қилиш

Номуайян муддатга тузилган меҳнат шартномаси, шунингдек муддатли меҳнат шартномаси ҳар қандай вақтда томонларнинг келишувига биноан ёзма равишда бекор қилиниши мумкин. Меҳнат шартномасини шу асосда бекор қилиш санаси ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишувда белгиланади.

Шу асосда меҳнат шартномасини бекор қилиш истагини билдирган меҳнат шартномаси тарафи шартноманинг бошқа тарафига ёзма шаклдаги таклиф юборади. Таклифни олган тараф бошқа тарафни қабул қилинган қарор тўғрисида таклиф олинган кундан бошлаб уч кундан кечиктирмаган ҳолда хабардор қилиши шарт.

Тарафларнинг келишувига биноан меҳнат шартномасини бекор қилиш ёзма шаклда меҳнат шартномасига қўшимча келишув орқали расмийлаштирилади, унда меҳнат шартномасининг бекор қилинган санаси, қўшимча келишув санаси ва томонларнинг реквизитлари кўрсатилиши шарт.

Ушбу моддада назарда тутилган асослар бўйича меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги қўшимча келишувни бекор қилиш, худди шунингдек меҳнат шартномасини бекор қилиш санасини ўзгартириш билан бир қаторда, фақат ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишувга биноан йўл қўйилади.

 

167-модда. Муддатли меҳнат шартномасининг муддати тугаши муносабати билан бекор қилиш

Муддатли меҳнат шартномаси муддати тугаши билан бекор қилинади. Меҳнат шартномасининг амал қилиш муддати тугаганлиги сабабли меҳнат муносабатларини бекор қилишга қарор қилган тараф, бошқа тарафга, шу асосда меҳнат шартномаси бекор қилинганлиги тўғрисида, меҳнат шартномасини бекор қилишдан камида уч календарь кун олдин ёзма равишда хабар бериши керак, вақтинчалик ишламаётган иш жойи (лавозими) сақланаётган ходимнинг вазифаларини бажариш учун муддатли шартнома тузилган ҳолатлар бундан мустасно.

Агар муддат тугагандан кейин ҳам меҳнатга оид муносабатлар давом этаверса ва тарафлардан бирортаси бир ҳафта давомида унинг бекор қилинишини талаб қилмаган бўлса, шартнома номуайян муддатга узайтирилган деб ҳисобланади.

Иш жойи (лавозими) сақланиши лозим бўлган ходимнинг ишда бўлмаган вақтига мўлжаллаб тузилган меҳнат шартномаси шу ходим ишга қайтган кундан эътиборан бекор қилинади.

 

168-модда. Муддатли меҳнат шартномаси муддатидан олдин бекор қилинганда неустойка тўлаш

Муддатли меҳнат шартномасида уни муддатидан олдин бекор қилганлик учун тарафларнинг неустойка тўлаши ҳақидаги ўзаро мажбуриятлари назарда тутилиши мумкин, бунга кўра, агар меҳнатга оид муносабатлар ходимнинг айбли хатти-ҳаракатлари билан боғлиқ бўлмаган асослар бўйича иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилинган бўлса, иш берувчи ходимга неустойка тўлайди, агар меҳнатга оид муносабатлар ходимнинг ташаббуси билан, шунингдек ходимнинг айбли хатти-ҳаракатлари билан боғлиқ асослар бўйича бекор қилинган бўлса, ходим иш берувчига неустойка тўлайди. Агар меҳнат шартномасида неустойканинг миқдори белгилаб қўйилмаган бўлса, тарафлар уни тўлашдан озод этиладилар.

Неустойканинг миқдори иш берувчи томонидан ходимнинг манфаатларини кўзлаб қилинган харажатларга, ходим ишлаган давр ва бошқа ҳолатларга боғлиқ тарзда тафовут қилиши мумкин.

Ходим тўлайдиган неустойка миқдори иш берувчи тўлайдиган неустойка миқдоридан ошиб кетиши мумкин эмас.

Агар меҳнат шартномаси ушбу Кодекснинг 169-моддаси саккизинчи қисмида назарда тутилган ҳолларда ходим ташаббуси билан бекор қилинган бўлса, у неустойка тўлашдан озод этилади.

Тарафлардан бири неустойка тўлашдан бош тортса, уни ундириш суд тартибида амалга оширилади.

 

169-модда. Меҳнат шартномасини ходимнинг ташаббуси билан
(ўз хоҳишига кўра) бекор қилиш

Ходим номуайян муддатга тузилган меҳнат шартномасини ҳам, муддати тугагунга қадар муддатли меҳнат шартномасини ҳам, агар ушбу Кодекс ва бошқа қонун ҳужжатларида бошқача муддат белгиланмаган бўлса, ўн тўрт кун олдин иш берувчини ёзма равишда огоҳлантириб, бекор қилишга ҳақлидир. Ушбу Кодекс билан иш берувчининг ходимнинг ўз хоҳишига кўра меҳнат шартномасини бекор қилишнинг бошқа муддатлари белгиланади:

ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, филиал, ваколатхона ёки бошқа таркибий бўлинмалар раҳбарлари, бош бухгалтер билан;

мавсумий ишларда банд бўлган ходимлар билан;

вақтинчалик ходимлар билан;

иш берувчи-микрофирмалар ходимлари билан;

якка тартибдаги тадбиркорларнинг ходимлари билан;

уй хизматчиларига.

Белгиланган муддат иш берувчи ходимнинг меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги аризасини қабул қилган куннинг кейинги кунидан (эртасига) бошланади.

Иш берувчи меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги аризани қабул қилишдан бош тортса, ходим ушбу аризанинг қабул қилинганлиги тўғрисида билдиришнома хати билан юборишга ҳақлидир. Бундай ҳолда, меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисида огоҳлантириш муддатини ҳисоблаш ариза юборилган куннинг кейинги кунидан бошланади.

Ходим билан иш берувчи ўртасидаги келишувга биноан ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган меҳнат шартномаси огоҳлантириш муддати тугамасдан олдин ҳам бекор қилиниши мумкин.

Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган огоҳлантириш муддати тугагандан сўнг ходим ишни тўхтатишга ҳақли, иш берувчи эса, ходимга меҳнат дафтарчасини бериши ва у билан ҳисоб-китоб қилиши шарт.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган ёки тарафлар келишуви бўйича белгиланган огоҳлантириш муддати давомида ходим берган аризани қайтариб олишга ҳақлидир.

Агар огоҳлантириш муддати тугагандан кейин ходим билан меҳнат шартномаси бекор қилинмаган ва меҳнат муносабатлари давом этаётган бўлса, ходимнинг ташаббуси билан меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳақидаги ариза ўз кучини йўқотади, бундай ҳолда меҳнат шартномасини шу аризага мувофиқ бекор қилишга эса йўл қўйилмайди.

Меҳнат шартномасини ходимнинг ташаббуси билан бекор қилиш ҳақидаги ариза у ўз ишини давом эттиришининг имкони йўқлиги (таълим муасасасига қабул қилинганлиги, пенсияга чиққанлиги, сайлаб қўйиладиган лавозимга сайланганлиги ва бошқа ҳоллар) билан боғлиқ бўлса, иш берувчи меҳнат шартномасини ходим илтимос қилган муддатда бекор қилиши керак.

Муддатли меҳнат шартномаси ходимнинг ташаббуси билан муддатидан олдин бекор қилинганда ушбу Кодекснинг 168-моддасида назарда тутилган тартибда ходимнинг неустойка тўлаши белгилаб қўйилиши мумкин.

 

170-модда. Меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилиш

Номуайян муддатга тузилган меҳнат шартномасини ҳам, муддати тугагунга қадар муддатли меҳнат шартномасини ҳам иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилиш асосли бўлиши шарт.

Қуйидаги сабаблардан бирининг мавжудлиги меҳнат шартномасини бекор қилишнинг асосли эканлигини билдиради:

ташкилотни унинг муассислари (иштирокчилари) ёки таъсис ҳужжатлари билан ваколат берилган юридик шахснинг қарори билан тугатиш ёки якка тартибдаги тадбиркор фаолиятини тўхтатиши;

технологиядаги, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишдаги ўзгаришлар, ходимлар сони (штати) ёки иш хусусиятининг ўзгаришига олиб келган ишлар ҳажмининг қисқарганлиги ёхуд ташкилотнинг, якка тартибдаги тадбиркорнинг фаолияти тугатилганлиги;

ходимнинг малакаси етарли бўлмаганлиги ёки соғлиғи ҳолатига кўра бажараётган ишига нолойиқ бўлиб қолиши;

ходимнинг ўз меҳнат вазифаларини мунтазам равишда бузганлиги. Аввал меҳнат вазифаларини бузганлиги учун ходим интизомий ёки моддий жавобгарликка тортилган ёхуд унга нисбатан меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатларда назарда тутилган таъсир чоралари қўлланилган кундан эътиборан бир йил мобайнида ходим томонидан такроран интизомга хилоф ножўя ҳаракат содир қилиниши меҳнат вазифаларини мунтазам равишда бузиш ҳисобланади;

ходимнинг ўз меҳнат вазифаларини бир марта қўпол равишда бузганлиги. Ходим билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишга олиб келиши мумкин бўлган меҳнат вазифаларини бир марта қўпол равишда бузишларнинг рўйхатини белгилаш ушбу Кодекснинг 171-моддаси билан амалга оширилади;

ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган асослар.

Ушбу модданинг иккинчи қисми учинчи ва тўртинчи хатбошиларига мувофиқ меҳнат шартномасини бекор қилишга ушбу Кодекснинг
152-моддаси, ходимни бошқа ишга ўтказиш тўғрисидаги талаблар ҳисобга олинган ҳолда йўл қўйилади.

Ходимнинг айбли ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) учун меҳнат шартномасини бекор қилиш интизомий жазо чорасидир ва ушбу Кодекснинг 325-моддасида назарда тутилган интизомий жазо чораларини қўллаш тартиби ва шартларига мувофиқ амалга оширилиши керак.

 

171-модда. Ходим билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишга олиб келиши мумкин бўлган меҳнат вазифаларини бир марта қўпол равишда бузишларнинг рўйхатини белгилаш

Ходим билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишга олиб келиши мумкин бўлган меҳнат вазифаларини бир марта қўпол равишда бузишларнинг рўйхати:

ички меҳнат тартиби қоидалари;

ташкилот мулкдори билан ташкилот раҳбари ўртасида тузилган меҳнат шартномаси;

айрим тоифадаги ходимларга нисбатан қўлланиладиган интизом ҳақидаги низом ва уставлар билан белгиланади.

Ходимнинг ўз меҳнат вазифаларини бузиши қўпол тусга эгалиги ёки эга эмаслиги ҳар бир муайян ҳолда содир қилинган ножўя ҳаракатнинг оғир-енгиллигига ҳамда бундай бузиш туфайли келиб чиққан ёки келиб чиқиши мумкин бўлган оқибатларга қараб ҳал этилади.

 

172-модда. Иш берувчининг ташаббуси билан меҳнат шартномасини бекор қилишни тақиқлаш

Меҳнат шартномасини қуйидаги ҳолларда иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилиш тақиқланади:

ушбу Кодексда ёки бошқа қонун ҳужжатларида назарда тутилмаган асослар бўйича;

ушбу Кодекснинг 5-моддаси талабларини бузганда;

ходимлар вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик даврида, меҳнат шартномаси ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларини, меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда назарда тутилган таътилларда бўлиш даврида;

ходим давлат ёки жамоат вазифаларини бажариши муносабати билан ишдан озод этилганда;

ходим хизмат сафарида бўлганида;

ушбу Кодекснинг 437 ва 438-моддаларида, ҳомиладор аёллар ва меҳнат шартномаси бекор қилинганидан кейин оилавий мажбуриятларни бажариш билан шуғулланувчи шахслар учун кафолатлар назарда тутилган талабларни ҳисобга олмаган ҳолда.

Ушбу Кодекснинг 155-моддасига мувофиқ ходимни бошқа иш берувчига юборишда олдинги иш жойида тузилган меҳнат шартномасини бекор қилиш тақиқланади.

Ушбу модданинг иккинчи қисми тўртинчи – еттинчи хатбошиларида назарда тутилган иш берувчининг ташаббуси билан меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги чекловлар, ташкилотнинг муассислари (иштирокчилари) ёки таъсис ҳужжатлари билан тасдиқланган юридик шахснинг қарорига биноан ташкилот тугатилганлиги, якка тартибдаги тадбиркор томонидан фаолиятни тўхтатиши сабабли тугатилган тақдирда қўлланилмайди.

 

173-модда. Меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишни касаба уюшмаси билан келишиб олиш

Башарти жамоа келишуви ёки жамоа шартномасида меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилиш учун касаба уюшмаси ёки ходимлар бошқа вакиллик органининг олдиндан розилигини олиш назарда тутилган бўлса, шартномани бундай розиликни олмай туриб бекор қилишга йўл қўйилмайди. Меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишда касаба уюшмасининг ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органининг розилигини олиш қуйидаги ҳолатларда талаб этилмайди:

ташкилотнинг муассислари (иштирокчилари) ёки таъсис ҳужжатлари билан тасдиқланган юридик шахснинг қарорига биноан ташкилот тугатилганлиги, якка тартибдаги тадбиркор томонидан фаолиятни тўхтатиши сабабли тугатилган тақдирда;

ушбу Кодекснинг 170-моддаси биринчи қисмида назарда тутилган исталган асосга кўра ташкилот раҳбари билан;

ташкилот мулкдори ўзгарганда ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер, филиал, ваколатхона ёки бошқа таркибий тузилма раҳбари билан.

Касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи ходим билан меҳнат шартномасини бекор қилишга розилик бериш масаласи бўйича қабул қилган қарори ҳақида, масъул шахснинг хизмат сафарида, таътилда бўлганлиги ёки касаллиги туфайли уларнинг йўқлиги каби узрли сабаблар бўлмаган тақдирда, меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳуқуқига эга бўлган мансабдор шахснинг ёзма тақдимномаси олинган кундан бошлаб ўн кун муддатда маълум қилинади. Агарда белгиланган муддат тугагандан сўнг касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи қабул қилинган қарор ҳақида хабар бермаган тақдирда иш берувчи ушбу Кодексда белгиланган тартибда меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақли.

Иш берувчи касаба уюшмаси ёки ходимлар бошқа вакиллик органининг ходим билан меҳнат шартномасини бекор қилишга розилик бериш тўғрисидаги қарори қабул қилинган кундан бошлаб бир ойдан кечиктирмай меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақлидир.

 

174-модда. Меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилиш тўғрисида огоҳлантириш

Иш берувчи меҳнат шартномасини бекор қилиш нияти ҳақида ходимни қуйидаги муддатларда ёзма равишда (имзо чектириб) огоҳлантириши шарт:

1) қуйидагиларга боғлиқ равишда меҳнат шартномаси бекор қилинганидан кейин камида икки ой давомида:

ташкилотнинг муассислари (иштирокчилари) ёки таъсис ҳужжатлари билан тасдиқланган юридик шахснинг қарорига биноан ташкилот тугатилган тақдирда;

технологиядаги, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишдаги ўзгаришлар, ходимлар сони (штати) ёки иш хусусиятининг ўзгаришига олиб келган ишлар ёки хизматлар ҳажмининг қисқарганлиги;

ташкилотнинг мулкдори ўзгариши билан ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер, филиал, ваколатхона ёки бошқа таркибий тузилмалар раҳбарлари билан меҳнат шартномасини бекор қилишда;

2) меҳнат шартномаси ходимнинг малакаси етарли бўлмаганлиги ёки соғлиғи ҳолатига кўра бажараётган ишига нолойиқ бўлиб қолиши муносабати билан бекор қилинганда камида икки ҳафта олдин;

3) ходимнинг айбли хатти-ҳаракатлари ёки ҳаракатсизлиги туфайли меҳнат шартномаси бекор қилинганидан кейин камида уч кун олдин.

Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган вақтлар, ходимни иш берувчининг ташаббуси билан меҳнат шартномаси бекор қилиниши тўғрисида огоҳлантириш учун, барча ҳолатларда қўлланилади, ушбу Кодекснинг VI бўлимида айрим тоифадаги ходимлар учун бошқа турдаги огоҳлантириш муддатлари белгиланган ҳоллар бундан мустасно.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган огоҳлантириш шартлари бўйича иш берувчи огоҳлантириш даври давомийлигига мос келадиган пул компенсацияси билан алмаштиришга ҳақлидир. Ходимга огоҳлантириш муддатига тўғри келадиган пул компенсацияси тўлови иш берувчини қонунда назарда тутилган бошқа тўловларни тўлаш мажбуриятидан озод қилмайди, шунингдек, ходимга бошқа тўловларни тўлашдан, агар улар меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларда назарда тутилган бўлса.

Огоҳлантириш муддати давомида, меҳнатга оид муносабатлар ходимнинг айбли хатти-ҳаракатлар содир этганлиги муносабати билан бекор қилиш тўғрисидаги огоҳлантиришни истисно этганда, ходимга бошқа иш қидириш учун ҳафтада камида бир кун шу вақт учун иш ҳақи сақланган ҳолда ишга чиқмаслик ҳуқуқи берилади.

Ходимни огоҳлантириш муддатига вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик даври, шунингдек унинг давлат ёки жамоат вазифаларини бажарган вақти қўшилмайди, меҳнатга оид муносабатларнинг ташкилот тугатилганлиги натижасида бекор қилиниши бундан мустасно.

 

175-модда. Иш берувчининг ходимларни бўшатиш тўғрисидаги маълумотларни тақдим этиши

Иш берувчи шошилинч равишда камида икки ой олдин тегишли касаба уюшма органига ёки ходимлар манфаатларини ифода этадиган бошқа органга ходимларни ишдан бўшатиш мумкинлиги тўғрисидаги маълумотларни тақдим этади ва ишдан бўшатиш оқибатларини юмшатишга қаратилган маслаҳатлар беради.

Иш берувчи, шунингдек, икки ойдан кечиктирмай, маҳаллий меҳнат органига ҳар бир ходимни касбини, мутахассислигини, малакасини ва иш ҳақи миқдорини кўрсатган ҳолда ишдан бўшатиш тўғрисида хабардор қилиши шарт.

Иш берувчи билан меҳнат шартномасини бекор қилмоқчи бўлган
ёки у билан меҳнат шартномаси ушбу Кодекс 145-моддасининг тўртинчи қисмида, 154-моддасининг тўртинчи қисмида, 170-моддаси иккинчи қисмининг иккинчи ва учинчи хатбошиларида, 177-моддаси биринчи қисмининг 6-бандида кўрсатилган ходим иш берувчи томонидан бўшатиладиган ходим деб эътироф этилади.

 

176-модда. Технологиядаги, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишдаги ўзгаришлар, ходимлар сони (штати) ёки ишлар хусусиятининг ўзгаришига олиб келган ишлар ҳажмининг қисқариши муносабати билан меҳнат шартномаси бекор қилинганда ишда қолдириш учун бериладиган имтиёзли ҳуқуқ

Ушбу Кодекснинг 170-моддаси иккинчи қисмига мувофиқ технологиядаги, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишдаги ўзгаришлар, ходимлар сони (штати) ёки иш хусусиятининг ўзгаришига олиб келган ишлар ҳажмининг қисқариши муносабати билан меҳнат шартномаси бекор қилинганда ишда қолдириш учун имтиёзли ҳуқуқ малакаси ва меҳнат унумдорлиги юқорироқ бўлган ходимларга берилади.

Малакаси ва меҳнат унумдорлиги бир хил бўлган тақдирда қуйидагиларга афзаллик берилади:

қарамоғида икки ёки ундан ортиқ киши бўлган ходимларга;

оиласида ундан бўлак мустақил иш ҳақи олувчи бўлмаган шахсларга;

ушбу ташкилотда кўп йиллик иш стажига эга бўлган ходимларга;

ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда олий ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълим муассасаларида тегишли мутахассислик бўйича малакасини ошираётган ходимларга ва ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда олий ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълим муассасаларини тамомлаган шахсларга ўқишни тугатгандан сўнг мутахассислиги бўйича ишлаётган тақдирда икки йил мобайнида;

ушбу ташкилотда меҳнатда майиб бўлиб қолган ёки касб касаллигини орттирган шахсларга;

уруш ногиронлари, 1941-1945 йиллардаги уруш қатнашчилари
ва уларга тенглаштирилган шахсларга, шу жумладан, байналминал жангчиларга;

ишдаги муваффақиятлари учун рағбатлантирилган ва интизомий жазо чораларига эга бўлмаган ходимлар;

атом объектларидаги фалокатлар оқибатида келиб чиққан оширилган радиация нурланиши билан боғлиқ нурланиш касаллиги ва бошқа касалликларга йўлиққан ёки шундай касалликларни бошидан кечирган шахсларга; ногиронлиги атом объектларидаги фалокатлар муносабати билан бошланганлиги аниқланган ногиронлиги бўлган шахсларга; ана шундай фалокатлар ва ҳалокатлар оқибатларини бартараф этиш ишлари қатнашчиларига, шунингдек ушбу зоналардан эвакуация қилинган ёки кўчирилган шахсларга ҳамда уларга тенглаштирилган бошқа шахсларга.

Жамоа шартномасида ходимларни ишда қолдиришда афзаллик бериладиган бошқа ҳолатлар назарда тутилиши мумкин. Бу ҳолатлар, агар ходимлар ушбу модданинг биринчи ва иккинчи қисмларига мувофиқ ишда қолдиришда афзаллик ҳуқуқига эга бўлмаган тақдирдагина инобатга олинади.

 

177-модда. Томонларнинг назорати остида бўлмаган ҳолатлар туфайли меҳнат шартномасини бекор қилиш

Меҳнат шартномаси қуйидаги ҳолларда бекор қилинади:

ходим ҳарбий ёки муқобил хизматга чақирилган тақдирда;

шу ишни илгари бажариб келган ходим ишга тикланган тақдирда;

ходимни жазога маҳкум этган суднинг ҳукми қонуний кучга кирган тақдирда, башарти бунинг натижасида ходим аввалги ишини давом эттириш имкониятидан маҳрум этилган бўлса, шунингдек, ходим суднинг қарорига биноан ихтисослаштирилган даволаш-профилактика муассасасига йўлланган тақдирда;

ишга қабул қилиш юзасидан белгиланган қоидалар бузилганлиги муносабати билан, агар йўл қўйилган қоидабузарликни бартараф этишнинг имкони бўлмаса ва у ишни давом эттиришга тўсқинлик қилса;

қонунга мувофиқ меҳнат муносабатларини давом эттиришга тўсқинлик қиладиган ҳолатларнинг пайдо бўлиши муносабати билан (ходимнинг соғлиги туфайли белгиланган тартибда берилган тиббий маълумотномага мувофиқ иш жойига (лавозимига) номувофиқ деб топилиши; агар бажарилаётган иш шуни талаб қилса, давлат сири бўлган маълумотлар билан ишлаш учун рухсатнома бекор қилинса, маълум бир ишни бажариш учун рухсатнома ёки лицензиядан маҳрум қилиш ва бошқалар);

ташкилотни тугатиш ёки иш берувчи ҳисобланувчи якка тартибдаги тадбиркор фаолиятини тугатиш тўғрисидаги суд қарори қабул қилиниши муносабати билан;

суд қарорининг бекор қилиниши ёки давлат меҳнат инспекциясининг ходимни иш жойига қайта тиклаш тўғрисидаги қарорининг бекор қилиниши (ноқонуний деб тан олиниши) муносабати билан;

ходимнинг вафоти муносабати билан, шунингдек, суд белгиланган тартибда ходимнинг вафот этгани ёки бедарак йўқолган деб тан олганлиги муносабати билан;

иш берувчи-жисмоний шахснинг вафоти муносабати билан шунингдек, суд томонидан иш берувчи – жисмоний шахснинг белгиланган тартибда вафот этган ёки бедарак йўқолган деб тан олиниши муносабати билан;

суд томонидан ходимни ёки иш берувчи – жисмоний шахсни муомалага лаёқатсиз ёки муомала лаёқати чекланган деб эътироф этилиши муносабати билан, агар бу жисмоний шахсни иш берувчи сифатидаги функцияларини бажариши ва ходимни эса олдинги ишини давом эттириш имкониятини истисно қилса;

қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа ҳолларда.

Агар ходимнинг ёзма розилиги билан иш берувчида мавжуд бўлган бошқа ишга ўтказилиши мумкин бўлмаса, ушбу модданинг биринчи қисми учинчи бандида назарда тутилган асослар бўйича меҳнат шартномасини бекор қилишга йўл қўйилади.

Агар ходимнинг ёзма розилиги билан иш берувчида мавжуд бўлган бошқа ишга ўтказиш тўғрисида чора-тадбирлар кўрилган бўлса, лекин ходим бу ишни рад этган бўлса, ишга ёллашнинг белгиланган қоидалари ходимнинг айби бўлмаган ҳолда бузилган ҳолларда ушбу модда биринчи қисмининг бешинчи бандида назарда тутилган асослар бўйича меҳнат шартномасини бекор қилишга йўл қўйилади.

Агар меҳнат муносабатларини давом эттиришга тўсқинлик қилувчи ҳолатлар ходимнинг айби бўлмаган ҳолатда юзага келган бўлса (ходимни тиббий хулосага мувофиқ меҳнатга тўлиқ лаёқатсиз деб эътироф этиш бундан мустасно), ушбу модда биринчи қисмининг олтинчи бандида назарда тутилган асослар бўйича меҳнат шартномасини бекор қилишга, ходимнинг ёзма розилиги билан иш берувчида мавжуд бўлган бошқа ишга ўтказиш тўғрисида чора-тадбирлар кўрилган бўлса, лекин ходим томонидан рад этилган тақдирда йўл қўйилади.

Ходимни ушбу модданинг иккинчи ва учинчи қисмларида назарда тутилган бошқа ишга ўтказиш ушбу Кодекснинг 152-моддасига мувофиқ амалга оширилади.

 

178-модда. Янги муддатга сайланмаганлиги ёки танловдан ўтмаганлиги ёхуд сайланишда, танловда қатнашишни рад этганлиги муносабати билан меҳнат шартномасининг бекор қилиниши

Агар қонунда ходимни муайян муддатга танланган лавозимга сайлаш ёки муайян лавозимни эгаллаш учун даврий танлов ўтказилиши кўзда тутилган бўлса, тегишли лавозимни эгаллаб турган ходим билан тузилган меҳнат шартномаси янги муддатга сайланмаганлиги ёки танловга ўтмаганлиги ёхуд сайловда, танловда қатнашишдан бош тортгани сабабли бекор қилиниши мумкин.

Агар сайлов ёки танлов бўлиб ўтмади деб тан олинса, тегишли лавозимни эгаллаган ходим билан якка тартибдаги меҳнат муносабатлари давом этади. Бундай ҳолда, сайлов ёки танлов ҳақиқий эмас деб топилган кундан эътиборан бир ойдан кечиктирмай янги сайлов ёки танлов ўтказилиши керак.

Аввал сайланган ёки тегишли лавозимга танлов асосида ўтган ходим, агар у сайловда ёки танловда қатнашиш учун қонун билан талаб қилинган ҳужжатларни тақдим қилмаган бўлса, сайловда ёки танловда қатнашишдан бош тортган деб эътироф этилади.

 

179-модда. Меҳнат шартномасини бекор қилишни расмийлаштириш

Меҳнат шартномасини бекор қилиш ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар томонидан амалга оширилади ва буйруқ билан расмийлаштирилади.

Охирги иш куни меҳнат шартномаси бекор қилинган кун деб ҳисобланади. Агар ишнинг охирги куни дам олиш кунига ёки байрам кунига ёхуд бошқа ишланмайдиган кунга тўғри келса, охирги иш куни ундан кейинги биринчи иш куни ҳисобланади.

Иш берувчи буйруғида ушбу Кодексга ёхуд бошқа қонун ҳужжатларида ҳавола қилинган тегишли қонун ҳужжатининг моддаларига (бандига) биноан меҳнат шартномасини бекор қилиш учун асослар кўрсатилиши шарт.

Шартномада назарда тутилган асослар бўйича меҳнат шартномаси бекор қилинганда, ушбу модданинг учинчи қисмининг талабларига мувофиқ иш берувчининг буйруғида ушбу ходим билан меҳнат шартномасини бекор қилиш учун асосни назарда тутувчи кўрсатма бўлиши керак.

Ходим томонидан меҳнат мажбуриятларини бир марталик қўпол равишда бузганлиги сабабли меҳнат шартномаси бекор қилинганда, иш берувчи буйруғида ички тартиб қоидалари банди кўрсатилиши керак, ташкилот раҳбарига нисбатан – меҳнат шартномаси банди, тегишли интизом низомига бўйсунувчи ходимларга нисбатан эса – меҳнат шартномаси бекор қилинишига сабаб бўлган бир марталик қўпол меҳнат мажбуриятларини бузиш ҳолатини кўзда тутувчи низомнинг банди кўрсатилиши керак.

Иш берувчининг меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги буйруғида ушбу Кодекснинг 177-моддаси биринчи қисмининг бешинчи хатбошисига мувофиқ ходимни ишга қабул қилиш жараёнида қандай қоидалар бузилганлигини, нима сабабдан уларни бартараф этиб бўлмаслигини ва ушбу қоидабузарликлар қай тарзда меҳнат муносабатларининг давом эттиришига тўсқинлик қилаётганлигини кўрсатиб ўтиш лозим.

Иш берувчининг меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги буйруғида ушбу Кодекс 177-моддаси биринчи қисмининг олтинчи хатбошисига мувофиқ меҳнат муносабатларини давом эттиришга тўсқинлик қилувчи қонун ҳужжатларида кўзда тутилган ҳолатлар кўрсатиб ўтилиши лозим.

 

180-модда. Меҳнат дафтарчасини ва меҳнат шартномасининг бекор қилиниши ҳақидаги буйруқнинг нусхасини бериш

Меҳнат шартномаси бекор қилинган куни иш берувчи ходимга унинг меҳнат дафтарчасини (мавжуд бўлса) ва меҳнат шартномасининг бекор қилиниши ҳақидаги буйруқнинг нусхасини бериши шарт. Шунингдек, ходимнинг ёзма равишдаги аризасига биноан иш берувчи унга иш билан боғлиқ ҳужжатларнинг тегишли тартибда тасдиқланган нусхаларини беришга мажбур.

Агар меҳнат шартномаси бекор қилинган куниёқ ходимнинг йўқлиги ёки ҳужжатларни олишдан бош тортганлиги туфайли ходимга меҳнат дафтарчасини ва меҳнат шартномаси бекор қилиш тўғрисидаги буйруқ нусхасини бериш имконияти имконияти бўлмаса, иш берувчи кейинги иш кунидан кечиктирмаган ҳолда ходимга меҳнат дафтарчаси дафтарчасини олиш учун келиши зарурлиги ёки меҳнат дафтарчасини почта орқали юборилишига розилик берилиши лозимлиги ҳақида ёзма равишда хабар бериши керак. Хабарнома юборилган кундан бошлаб иш берувчи меҳнат дафтарчасини бериш кечиктирилганлиги учун жавобгарликдан озод қилинади. Ходим томонидан ўз вақтида талаб қилинмаган меҳнат дафтарчаси ходим меҳнат дафтарчасини бериш тўғрисида мурожаат қилган кундан бошлаб иш берувчи томонидан уч кундан кечиктирмай берилиши керак.

Иш берувчи меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги буйруқ нусхасини ходимга буйруқ нусхасини почта орқали юборишга розилигисиз хабарнома орқали хат билан юборишга ҳақлидир. Ходимнинг меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги буйруғининг нусхаси йўқолган ёки шикастланган тақдирда, ходим иш берувчига ушбу буйруқнинг янги нусхасини олиш учун мурожаат қилиш ҳуқуқига эга ва ушбу нусха иш берувчига мурожаат қилган кундан бошлаб уч кундан кечиктирмай берилиши керак.

 

181-модда. Меҳнат шартномаси тугатилганидан сўнг ходим билан
ҳисоб-китоб қилиш

Меҳнат шартномаси бекор қилинганда ходим билан ҳисоб-китоб қилиниши лозим.

Ҳисоб-китоб қилиш ходимга қуйидагиларни тўлаб беришни ўз ичига олади:

олиб улгурмаган ойлик маоши;

ходим томонидан фойдаланилмаган барча йиллик асосий ва қўшимча таътиллар учун пуллик компенсациялари;

меҳнат шартномасида, қонун ҳужжатларида ёки бошқа ҳужжатларларда кўзда тутилган бошқа тўловлар.

Иш берувчи томонидан ходимга тўланиши керак бўлган барча тўловлар меҳнат шартномаси бекор қилинган куни амалга оширилади. Агар ходим меҳнат шартномаси бекор қилинган куни ишламаган бўлса, ходим томонидан ҳисоб-китоб тўланиши талаб қилинган кундан то уч кунгача кечиктирилмай тўловлар амалга оширилиши лозим.

Меҳнат шартномаси бекор қилинган ходимга меҳнат шартномаси бекор қилинган даврдан сўнг айрим тўловлар (йил ёки квартал якуни бўйича мукофот тўлови) ҳисобланган ҳолда, ходим томонидан ушбу тўловлар амалга оширилиши талаби қўйилгандан сўнг то уч кунгача кечиктирмай амалга оширилиши лозим.

Ходимга меҳнат шартномаси бекор қилингандан кейин тўланиши керак бўлган ҳақ миқдорлари тўғрисида низо келиб чиқса, иш берувчи у билан низолашмайдиган суммани ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган муддатда тўлаши шарт.

Ушбу Кодекснинг 177-моддасида санаб ўтилган асосларга биноан меҳнат шартномаси бекор қилинган ҳолда, иш берувчи ҳисоб-китоб қилаётганда ушбу модданинг учинчи қисмида назарда тутилган тўловлардан ташқари ходимга ишдан бўшатиш нафақасини тўлаб бериши шарт.

Меҳнат шартномаси иш берувчи ташаббуси билан бекор қилинганда, ушбу Кодекснинг 174-моддасида назарда тутилган ходимни меҳнат шартномаси бекор қилиниши ҳақида огоҳлантириш муддати тегишли пул компенсацияси билан юбориш ҳолати ўзгартирилган ҳолда, иш берувчи ходимга тегишли пуллик компенсацияни тўлаши шарт.

 

182-модда. Ишдан бўшатиш нафақаси

Ишдан бўшатиш нафақаси бу қонун ҳужжатларида, меҳнат тўғрисидаги қонун нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда, меҳнат шартномасида назарда тутилган ходим билан алоҳида асослар бўйича меҳнат шартномаси бекор қилингандан сўнг ходимнинг ишдан бўшатилиши оқибатларини юмшатиш учун амалга ошириладиган бир марталик пуллик тўловдир.

Меҳнат шартномаси бекор қилинган қуйидаги ҳолларда ишдан бўшатиш нафақаси тўланади:

иш берувчининг ташаббуси билан, ходимнинг айбли ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) билан боғлиқ асослар сабабли шартноманинг бекор қилиниши бундан мустасно;

ушбу Кодекснинг 177-моддаси биринчи қисмининг иккинчи, учинчи ва ўн биринчи хатбошиларида назарда тутилган томонларнинг назорати остида бўлмаган ҳолатлар туфайли, иш берувчи – жисмоний шахсни муомилага лаёқатсиз деб тан олиниши бундан мустасно. Ушбу Кодекснинг 177-моддаси биринчи қисмининг бешинчи ва олтинчи хатбошилари бўйича меҳнат шартномаси бекор қилинса, ишдан бўшатиш нафақаси тўланади, белгиланган ишга олиш қоидалари ходим томонидан бузилган (сохта ҳужжатлар тақдим этган ҳолда муайян лавозимни эгаллаш ёки муайян фаолият билан шуғулланиш ҳуқуқидан маҳрум этиш тўғрисидаги суд ҳукмини яшириш) ёки ходим томонидан қонун ҳужжатларига мувофиқ меҳнат шартномасини давом эттиришга тўсқинлик қилувчи ҳаракатлар содир этилган ҳолатлар бундан мустасно;

ходим янги меҳнат шартлари асосида ишни давом эттиришни рад этганлиги сабабли;

ходимнинг тиббий хулосага мувофиқ соғлиққа зарар бўлмаган бошқа иш жойига ўтказилишидан бош тортиши муносабати билан;

ходимнинг иш берувчиси билан биргаликда бошқа ҳудудда ишлашга ўтишини рад этиши муносабати билан;

ташкилот мулкдори алмашганда, бўйсунувчи ташкилот алмашганда ёки қайта ташкил этилганда ходимнинг ишлашни давом эттиришдан бош тортиши муносабати билан.

Ишдан бўшатиш нафақасининг миқдори ушбу иш берувчининг қўл остида ишлаган ходимнинг стажига боғлиқ ва қуйидаги миқдордан кам бўлиши мумкин эмас:

иш стажи уч йилгача бўлган ходимлар – ўртача ойлик иш ҳақининг эллик фоизидан;

уч йилдан беш йилгача иш стажига эга бўлган ходимлар – ўртача ойлик иш ҳақининг етмиш беш фоизидан;

беш йилдан ўн йилгача иш стажига эга бўлган ходимлар учун – ўртача ойлик иш ҳақининг юз фоизидан;

ўн йилдан ўн беш йилгача иш стажига эга бўлган ходимлар учун – ўртача ойлик иш ҳақининг бир юз эллик фоизидан;

ўн беш йилдан ортиқ иш стажига эга бўлган ходимлар учун – ўртача ойлик

иш ҳақининг икки юз фоизидан кам бўлиши мумкин эмас.

Жамоа келишувлари, шунингдек жамоа шартномаси, бошқа локал норматив ҳужжатлар, меҳнат шартномаси ходимларга иш берувчининг ҳисобидан ишдан бўшатиш нафақасини тўлашда қўшимча кафолатлар (ушбу модданинг учинчи қисмида белгиланганига нисбатан оширилган ишдан бўшатиш нафақаси миқдори, иш ҳақининг миқдорига таъсир қиладиган иш стажига қўшилиш, маълум бир соҳада ёки касбда ишлайдиган ходимларнинг иш фаолияти даврлари, кўрсатилган иш стажига қўшиш, иш берувчининг таклифига биноан ушбу ташкилотда ишлаш учун таклиф қилинган ходимлар, ходим аввал ишлаган ташкилотда иш вақти) ўрнатиши мумкин.

Жамоа келишувлари, шунингдек, жамоа шартномаси, бошқа локал норматив ҳужжатлар, меҳнат шартномаси ёки иш берувчининг, юридик шахснинг ваколатли органлари, ташкилот эгаси ёки мулкдорлар томонидан ваколат берилган шахслар қарорларида ходимларнинг айби (ҳаракатсизлиги) туфайли меҳнат шартномаси бекор қилинган ҳолатларда ишдан бўшатиш нафақаси, компенсация тўловлари ёки ҳар қандай кўринишдаги бошқа тўловларнинг амалга оширилиши назарда тутилмайди.

183-модда. Меҳнат шартномаси ғайриқонуний равишда бекор қилинишининг ҳуқуқий оқибатлари

Меҳнат шартномаси ғайриқонуний равишда бекор қилинди деб ҳисоблаган ходим тўғридан-тўғри иш берувчига мурожаат қилиши мумкин ёки меҳнат шартномасининг бекор қилиниши ҳақида белгиланган тартибда, шу жумладан, суд орқали шикоят қилиши мумкин.

Меҳнат шартномаси ғайриқонуний равишда бекор қилинган ходимнинг аввалги иши билан таъминлаш ва унга етказилган моддий ва маънавий зарарни қоплаш (агар ходимга меҳнат шартномасининг ғайриқонуний бекор қилиниши натижасида маънавий ёки жисмоний шикаст етказилган бўлса) талаблари қондирилиши керак.

Иш берувчи ходимнинг меҳнат шартномасининг бекор қилинишини ғайриқонуний деб тан олгандан сўнг ходимни аввалги иш жойига (лавозимга) тиклаши ва унга етказилган моддий ва маънавий зарарни қоплаш талабларини қондириши шарт. Бундай ҳолатларда ходимга қопланиши керак бўлган моддий ва маънавий зарар миқдори ходим ва иш берувчининг ўзаро келишуви асосида ҳал этилади. Шу билан бирга моддий зарарнинг миқдори ушбу Кодексда назарда тутилган миқдордан кам бўлиши мумкин эмас. Агар томонлар моддий ва маънавий зарар миқдори борасида ўзаро келишувга кела олмасалар, иш берувчи ходимга шак-шубҳасиз тегадиган суммани тўлаб бериши шарт, якка тартибдаги меҳнат низоси эса медиация тартибида ёки ушбу Кодекснинг VII бўлимида белгиланган тартибда судда ҳал қилинади. Агар меҳнат шартномаси бекор қилинган ходимнинг аввалги иш жойига тикланиши судда кўриб чиқилаётган бўлса, суд меҳнат шартномасининг бекор қилинишини ғайриқонуний деб тан олиб, ходимга кўрсатилган зарар миқдорини аниқлаши ва иш берувчига ушбу зарарни қоплаш вазифасини юклаши лозим.

Агар меҳнат шартномасининг тарафлари ихтиёрига боғлиқ бўлмаган ҳолда, давлат органларининг ёки шу органларнинг мансабдор шахсларининг ноқонуний ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) туфайли ходимнинг меҳнат шартномаси бекор қилинган бўлса, шу жумладан, ходим ноқонуний равишда айбдор деб ҳукм қилинган бўлса, унга етказилган моддий ва маънавий зарарни қоплаш қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда давлат бюджети маблағлари ҳисобидан амалга оширилади.

Меҳнат шартномасининг ғайриқонуний равишда бекор қилиниши туфайли ходимга қуйидагилар қоплаб берилади:

мажбурий прогул учун ходимга мажбурий ҳақ;

меҳнат шартномасининг бекор қилиниши ёки бошқа жойга ўтказилиш тўғрисида шикоят қилиш билан боғлиқ қўшимча харажатларни (мутахассислар маслаҳатлари, иш олиб бориш харажатлари ва бошқалар) қоплашда компенсация тўлови;

маънавий зарарни қоплаш учун компенсация тўлови. Маънавий зарарни қоплаш учун компенсация тўлови миқдори иш берувчининг ҳаракатларини баҳолашни ҳисобга олган ҳолда, лекин ходимнинг бир ойлик иш ҳақи миқдоридан кам бўлмаган миқдорда суд томонидан белгиланади.

Ходимнинг ишга қайта тикланиши ўрнига суд ходимнинг талабига биноан унинг фойдасига уч ойлик иш ҳақидан кам бўлмаган миқдорда қўшимча тўлов ундириши мумкин (ушбу модданинг тўртинчи қисмида назарда тутилгандан ташқари).

Низоларни кўриб чиқишда меҳнат шартномасининг бекор қилиниши қонуний эканлигини исботлаш мажбурияти иш берувчининг бўйнига қўйилади.

Ходимнинг меҳнат шартномасининг бекор қилинишида айбдор бўлган мансабдор шахслар белгиланган тартибда интизомий, моддий, маъмурий ёки жиноий жавобгарликка тортилади.

 

6-§. Ходимларнинг шахсий маълумотларини ҳимоя қилиш

184-модда. Ходимнинг шахсий маълумотлари тушунчаси

Ходимнинг шахсий маълумотлари – бу меҳнат муносабатлари сабабли иш берувчига тақдим этилган ходимнинг, шунингдек, унинг оила аъзоларининг ҳаётидаги фактлар, воқеалар ва шароитлар тўғрисидаги маълумотлар.

Ходимнинг шахсий маълумотларига қуйидагилар киради:

фамилияси, исми, отасининг исми, туғилган вақти ва жойи;

маълумоти (қачон ва қайси таълим муассасаларини тугатганлиги, диплом рақамлари, диплом бўйича йўналиши ва мутахассислиги, малакаси);

меҳнат фаолиятининг бошланишидан бажарилган ишлари (ҳарбий хизматни

ўз ичига олган ҳолда);

доимий рўйхатдаги ва яшаш манзили;

Паспорт маълумотлари (серияси, рақами, ким томонидан ва қачон берилганлиги);

Шахсий телефон рақамлари, электрон манзили;

ҳарбий бурчга дахлдорлиги, ҳарбий рўйхатга олиш тўғрисидаги маълумотлар (заҳирада бўлган фуқаролар ва муддатли ҳарбий хизматга мажбур бўлганлар учун);

солиқ тўловчи сифатида идентификация рақами;

шахсий жамғариб бориладиган пенсия ҳисобварағининг рақами;

ишга қабул қилинаётганда ўтилган мажбурий тиббий кўрик натижалари;

оилавий аҳволи, яқин қариндошларининг фамилияси, исми, отасининг исми ва туғилган саналари;

ходимнинг ва (ёки) унинг оила аъзолари ҳаётидаги воқеалар, ҳолатлар

ва фактлар ҳақида иш берувчига маълум бўлган бошқа маълумотлар.

Ходимнинг шахсий маълумотлари махфий маълумотлар ҳисобланади.

 

185-модда. Ходимнинг шахсий маълумотлари билан ишлашга бўлган умумий талаблар ва уларни ҳимоя қилиш кафолатлари

Инсон ва фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлаш учун иш берувчи ва унинг вакиллари ходимнинг шахсий маълумотларини тўплаш, сақлаш, ўзгартириш, тўлдириш, фойдаланиш, тақдим этиш, тарқатиш, ўтказиш, шахсий маълумотлардан чиқариш ва йўқ қилишда қуйидаги умумий талабларга жавоб беришлари керак:

ходимнинг қайта ишланган шахсий маълумотлари ҳажми ва таркибини белгилашда “Шахсга доир маълумотлар тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни ва бошқа қонун ҳужжатлари талабларига амал қилиш;

агар ходимнинг шахсий маълумотлари фақат учинчи томондан олиниши мумкин бўлса, ходим олдиндан огоҳлантирилиши ва ундан ёзма розилиги олиниши керак, агар бундай маълумотларни олиш учун ходим ушбу иш берувчи томонидан учинчи томонга юборилган бўлса (тиббий кўрик натижалари, малака ошириш доирасида малакасини баҳолаш
ва бошқалар), бундан мустасно ҳолатлар ҳисобланади;

иш берувчи ходимнинг шахсий маълумотларини олишнинг мақсадларини, тахмин қилинган манбалари ва усуллари, шунингдек, олинадиган шахсий маълумотларнинг табиати ва ходим маълумотларининг олинишига ёзма розилик беришдан бош тортишининг оқибатлари тўғрисида хабардор қилиши шарт;

ходимнинг шахсий маълумотларидан ноқонуний фойдаланиш
ва иш берувчи ҳисобидан бундай маълумотларнинг йўқ бўлиб кетишидан ҳимоя қилиш;

ходимлар ва уларнинг вакилларини иш берувчида ходимларнинг маълумотлари ҳамда ушбу соҳадаги ҳуқуқ ва мажбуриятларни қайта ишлаш тартибини белгиловчи мавжуд маълумотлар тўғрисида имзо қўйдириб таништириш;

ходимларнинг вакиллари билан бирга шахсий маълумотларни ҳимоя қилиш чораларини ишлаб чиқиш;

иш берувчи ходимнинг жамоат бирлашмаларига кириши ёки касаба уюшма фаолияти тўғрисидаги шахсий маълумотларини олиш ва қайта ишлаш ҳуқуқига эга эмас.

Иш берувчининг вакиллари томонидан шахсий маълумотлардан фойдаланиш фақат меҳнат мажбуриятларига мувофиқ амалга оширилиши лозим.

Шахсий маълумотлар билан ишловчи иш берувчининг вакиллари ўзларига меҳнат мажбуриятларини бажариш билан боғлиқ ҳолда маълум бўлиб қолган шахсий маълумотларни ошкор қилмасликка мажбур.

 

 

 

186-модда. Меҳнат шартномаси шартларининг, ходимнинг шахсий маълумотларини ҳимоя қилишдан бош тортиши тўғрисидаги локал ҳужжатларнинг, низомларнинг ҳақиқий эмаслиги

Меҳнат шартномасининг шартлари, ходим ва иш берувчи ўртасидаги бошқа келишувлар, ходимнинг шахсий маълумотларини ҳимоя қилишдан бош тортиши ёки шахсий маълумотларини ҳимоя қилиш борасидаги мавқеини ёмонлаштиришни кўзда тутувчи локал ҳужжатлар, низомлар қонун ҳужжатларига нисбатан ҳақиқий эмас деб топилади.

 

187-модда. Ходимларнинг шахсий маълумотларини сақлаш, улардан фойдаланиш ва уларни узатиш

Ходимларнинг шахсий маълумотларини сақлаш ва улардан фойдаланиш тартиби ушбу Кодекс ва бошқа қонун ҳужжатлари талабларига мувофиқ иш берувчи томонидан белгиланади.

Ходимнинг шахсий маълумотларини узатишда иш берувчи қуйидаги талабларга жавоб бериши керак:

ходимнинг ёзма розилигисиз, ходимнинг шахсий маълумотларини учинчи томонга ошкор этмаслик, агар ходимнинг ҳаёти ва соғлиғига таҳдиднинг олдини олиш зарурати бўлмаса, шунингдек, ушбу Кодексда ёки бошқа қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа ҳолларда;

ходимнинг ёзма розилигисиз шахсий маълумотларини тижорат мақсадларида ошкор қилмаслик;

ходимнинг шахсий маълумотларини оладиган шахсларга ушбу маълумотлар фақат улар юбориладиган мақсадлар учун ишлатилиши мумкинлиги тўғрисида огоҳлантириш ва ушбу шахслардан ушбу қоидага риоя қилинганлигини тасдиқлашни талаб қилиш. Ходимнинг шахсий маълумотларини олган шахслар махфийликка риоя қилишлари шарт. Ушбу қоида ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ходимларнинг шахсий маълумотларини алмашишга нисбатан қўлланилмайди;

ходимнинг шахсий маълумотларини битта ташкилот ичида ёки якка тартибдаги тадбиркордан ходим имзо чеккан ҳолда таништирилган локал норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга мувофиқ маълумот узатишни амалга ошириш;

ходимларнинг шахсга доир маълумотларидан фақат махсус ваколатли шахслар томонидан фойдаланилишига рухсат бериш, ушбу шахслар фақат муайян вазифаларни бажариш учун зарур бўлган шахсий маълумотларини олиш ҳуқуқига эга бўлишлари керак;

ходимнинг меҳнат функциясини бажариши мумкинлиги тўғрисидаги маълумотдан ташқари ходимнинг соғлиғи тўғрисида маълумот сўрамаслик;

ходимнинг шахсий маълумотларини ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ходимларнинг вакилларига топшириш ва ушбу маълумотларни ходимларнинг кўрсатилган вакиллари томонидан ўз вазифаларини бажариш учун зарур бўлган шахсий маълумотлари билан чеклаш.

 

188-модда. Ходимларнинг иш берувчида сақланаётган шахсга доир маълумотларини ҳимоя қилишни таъминлашдаги ҳуқуқлари

Иш берувчи томонидан шахсга доир маълумотларнинг сақланишини таъминлаш учун ходимлар қуйидаги ҳуқуқларга эга:

ўзларининг шахсига доир маълумотларини қайта ишлаш;

шахсга доир маълумотларига бепул кириш, шу жумладан, ходимнинг шахсий маълумотларини ўз ичига олган ҳар қандай ёзувларнинг нусхаларини олиш ҳуқуқи, қонунда кўрсатилган ҳолатлар бундан мустасно;

ўзларининг шахсий маълумотларни ҳимоя қилиш учун ўзларининг вакилларини белгилаш;

ўз соғлиғини акс эттирувчи тиббий маълумотлардан фойдаланиш;

нотўғри ёки тўлиқ бўлмаган шахсий маълумотларни, шунингдек, ушбу Кодекс ёки бошқа қонун талабларини бузган ҳолда қайта ишланган маълумотларни чиқариб ташлаш ёки тузатиш тўғрисидаги талаб. Агар
иш берувчи ходимнинг шахсий маълумотларини чиқариб ташлаш ёки тузатишни рад этса, ходим иш берувчига тегишли асос билан рози эмаслигини ёзма равишда билдиришга ҳақлидир.

Ходим баҳоловчи хусусиятга эга бўлган шахсий маълумотларни
ўз нуқтаи назарини баён қилган ҳолда тўлдиришга ҳақлидир;

иш берувчидан ходимга илгари тақдим этилган барча истиснолар, тузатишлар ёки қўшимчалар тўғрисида нотўғри ёки тўлиқ бўлмаган шахсий маълумотларини тақдим этган барча шахсларни хабардор қилиш тўғрисидаги талаб;

шахсий маълумотларини қайта ишлаш ва ҳимоя қилишда
иш берувчининг ҳар қандай ноқонуний хатти-ҳаракатлари
ёки ҳаракатсизлиги тўғрисида, шу жумладан, судга ҳам шикоят қилиш.

 

189-модда. Ходимнинг шахсий маълумотларини қайта ишлаш
ва ҳимоя қилишнинг белгиланган тартиби иш берувчи томонидан бузишининг ҳуқуқий оқибатлари

Агар иш берувчининг ходимнинг шахсий маълумотларини қайта ишлаш ва ҳимоя қилишнинг белгиланган тартибини бузиши ходимнинг меҳнат қилиш ҳуқуқидан ноқонуний равишда маҳрум бўлишига олиб келадиган бўлса ёки ходимнинг иш ҳақи пасайишига олиб келган бўлса,
у ҳолда ушбу қонунбузарликни содир этишда айбдор бўлган иш берувчи ходимнинг йўқолган иш ҳақи миқдорини қоплаши шарт.

Иш берувчи ходимнинг шахсий маълумотларини қайта ишлаш
ва ҳимоя қилишнинг белгиланган тартибини бузган ҳолда ва бундай бузиш ходимга жисмоний ёки руҳий азоб (шикаст) олиб келган бўлса, ходимнинг маънавий зарарни қоплаш ҳақидаги талаблари қондирилиши керак.

Иш берувчи ходимнинг номига путур етказувчи ва ҳақиқатга тўғри келмайдиган маълумотни тарқатган тақдирда, иш берувчи белгиланган тартибда ушбу маълумотни рад этишга мажбурдир.

Ходимнинг шахсий маълумотларини қайта ишлаш ва ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари қоидаларини бузганликда айбдор шахслар ушбу Кодексга мувофиқ интизомий ва моддий жавобгарликка, шунингдек, қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда фуқаролик, маъмурий ва жиноий жавобгарликка тортиладилар.

 

13-боб. Иш вақти

1-§. Умумий қоидалар

 

190-модда. Иш вақти тушунчаси ва турлари

Иш вақти ходимнинг ички меҳнат тартиб-қоидаларига, сменалар жадвалига (ишларига), бошқа локал ҳужжатларга ёки меҳнат шартномаси шартларига мувофиқ меҳнат мажбуриятларини бажариши керак бўлган вақтдир.

Иш вақтига қуйидагилар киради:

ходим ўз меҳнат мажбуриятларини амалда бажарган вақт;

ушбу Кодексда кўзда тутилган (ходим томонидан белгиланмаган узилишлар, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил қилиш технологияси ва меҳнатни ташкил этиш билан боғлиқ танаффуслар, болани овқатлантириш учун танаффуслар ва бошқалар), шунингдек, меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда кўзда тутилган бошқа вақт даври, шу жумладан, асосий ва тайёргарлик-якуний ишларнинг бажарилиши вақти (буюртмалар, материаллар, асбобларни олиш, асбоб-ускуналар билан танишиш, ҳужжатлар, иш жойини тайёрлаш ва тозалаш, тайёр маҳсулотни етказиб бериш ва бошқалар).

Иш вақти турларига қуйидагилар киради:

нормал иш вақти;

иш вақтининг қисқартирилган муддати;

тўлиқ бўлмаган иш вақти.

 

191-модда. Нормал иш вақти

Ходим учун нормал иш вақти беш кунлик иш ҳафтасида ҳам, олти кунлик иш ҳафтасида ҳам ҳафтасига қирқ соатдан ортиқ бўлиши мумкин эмас.

 

192-модда. Иш вақтининг қисқартирилган муддати

Айрим тоифадаги ходимлар учун уларнинг ёши, соғлиғи ҳолати, меҳнатнинг шартлари, меҳнат вазифаларининг ўзига хос хусусиятлари ва ўзга ҳолатларни инобатга олиб меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олувчи бошқа норматив ҳужжатлар, шунингдек, меҳнат шартномаси шартларига биноан меҳнатга тўланадиган ҳақни камайтирмасдан иш вақтининг қисқартирилган муддати белгиланади.

Иш вақтининг қисқартирилган муддати қуйидагилар учун белгиланади:

ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимлар;

I ва II гуруҳ ногирони бўлган ходимлар;

ноқулай меҳнат шароитларидаги ишларда банд бўлган ходимлар;

меҳнат фаолияти эмоционал (ҳиссий), ақлий, асабий таранглиги билан боғлиқ бўлган ходимларнинг маълум тоифалари (тиббиёт ходимлари, педагоглар ва бошқалар);

бюджет ҳисобига молиялаштириладиган ташкилотларда ишлайдиган, уч ёшга тўлмаган болалари бор ота-оналардан бири (уларнинг ўрнини босувчи шахслар) ёки васийси.

 

193-модда. Юқори даражадаги ҳис-ҳаяжон, ақлий зўриқиш, асаб таранглиги билан боғлиқ алоҳида тусга эга бўлган ишлардаги айрим тоифадаги ходимлар учун иш вақтининг қисқартирилган муддати

Юқори даражадаги ҳис-ҳаяжон, ақлий зўриқиш, асаб таранглиги билан боғлиқ, яъни алоҳида тусга эга бўлган ишлардаги тиббиёт ходимлари, педагоглар, айрим тоифадаги ходимлар учун иш вақтининг муддати ҳафтасига ўттиз олти соатдан ошмайдиган қилиб белгиланади.

Бундай ходимлар рўйхати ва улар иш вақтининг аниқ муддати, ушбу модданинг биринчи қисмида белгиланганнидан ортиқ бўлмаган муддатга Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

194-модда. Кундалик ишнинг (сменанинг) давомийлиги

Кундалик ишнинг (сменанинг) давомийлиги:

а) нормал иш вақтини ташкил этган ходимлар учун:

олти кунлик иш ҳафтаси билан – 7 соат;

беш кунлик иш ҳафтаси билан – 8 соат;

б) ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимлар учун – ушбу Кодекснинг
444-моддасига мувофиқ;

в) ногиронлиги бўлган шахслар учун – ушбу Кодекснинг
456-моддасига мувофиқ;

г) ноқулай меҳнат шароитида ишлайдиган ходимлар учун – ушбу Кодекснинг 501-моддасига мувофиқ бўлади.

Кинематография ташкилотлари, телевизион ва видеофилмлар ижодий ходимлари, театрлар, театр ва концерт-томоша ташкилотлари, цирклар, оммавий ахборот воситалари, профессионал спортчилар учун Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланган ушбу ходимларнинг тоифалари рўйхатига мувофиқ, кунлик ишларнинг (сменаларнинг) давомийлиги қонунларга ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга, локал норматив ҳужжатларга, жамоа шартномасига ёки меҳнат шартномасига мувофиқ белгиланиши мумкин.

Ташкилотда иш вақтининг умумлаштирилган ҳисоби жорий қилинган тақдирда ушбу Кодекснинг 208-моддасида белгиланган қоидалар қўлланилади.

 

195-модда. Тўлиқсиз иш вақти

Тарафлар келишувига биноан ходимга ишга қабул қилиниши чоғида ҳам, кейинчалик ҳам тўлиқсиз иш вақти (тўлиқсиз иш куни (смена) ва (ёки) тўлиқсиз иш ҳафтаси) белгилаб қўйилиши мумкин, шу жумладан, иш кунини қисмларга бўлган ҳолда. Тўлиқсиз иш вақти чекланмаган муддатга ҳам, меҳнат шартномаси тарафлари келишган ҳолда ҳар қандай муддатга ҳам ўрнатилиши мумкин.

Иш берувчи қуйидагиларнинг талабларига биноан тўлиқ бўлмаган
иш куни ташкил этишга мажбур:

ҳомиладор аёлга, ўн тўрт ёшга тўлмаган фарзанди (ўн олти ёшга тўлмаган ногиронлиги бўлган фарзанди) бўлган ота-оналарнинг бирига, уларнинг ўрнини босувчи шахсга (васийга, ҳомийга), шунингдек, белгиланган тартибда берилган тиббий маълумотномага мувофиқ касал бўлган оила аъзосига ғамхўрлик қилаётган шахс;

ногиронлиги бўлган шахсга, агар у учун иш вақтини тайинлаш тиббий-меҳнат эксперт комиссиясининг тавсияларида назарда тутилган бўлса
ва ушбу Кодексда ёки меҳнат ҳуқуқларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда назарда тутилган бошқа ҳолатларда.

Ушбу модданинг иккинчи қисмида санаб ўтилган шахслар учун тўлиқсиз иш вақти ходим учун қулай бўлган давр учун белгиланади, лекин тўлиқсиз иш вақтини мажбурий белгилаш учун асос бўлган ҳолатлар давр учунгина белгиланади, иш вақти ва дам олиш вақти, шу жумладан, кунлик ишларнинг давомийлиги (сменада), ишнинг бошланиш ва тугаш вақти, танаффуслар вақти иш берувчининг ишлаб чиқариш (иш) шартларини ҳисобга олган ҳолда ходимнинг хоҳиш-истакларига мувофиқ белгиланади. Шу билан бирга, ногиронлиги бўлган шахсларнинг тўлиқсиз иш вақтининг давомийлиги (муддати) ва меҳнат режими тиббий-меҳнат эксперт комиссиясининг тавсияларига мувофиқ белгиланади.

Тўлиқсиз иш вақти шароитида ишлаётган ходимга ишлаган вақтига мутаносиб равишда ёки у бажарган иш ҳажмига қараб ҳақ тўланади.

Тўлиқсиз иш вақти шароитида йиллик ҳақ тўланадиган таътилнинг давомийлиги иш стажини ҳисоблаш ёки бошқа меҳнат ҳуқуқлари бўйича чекловларга олиб келмайди.

 

196-модда. Ишланмайдиган байрам кунлари арафасидаги ишнинг муддати

Ишланмайдиган байрам кунлари арафасида кундалик иш (смена) муддати барча ходимлар учун камида бир соатга қисқартирилади.

Таътилдан олдинги кун иш (смена) вақтини қисқартириш мумкин бўлмаган ҳолларда доимий ишлайдиган ташкилотларда ва ишнинг айрим турларида ишловчи ходимга қўшимча дам олиш вақти берилиши
ёки ходимнинг розилиги билан ортиқча иш учун белгиланган нормалар бўйича компенсация тўланиши лозим.

 

197-модда. Тунги вақтдаги ишнинг муддати

Соат 22-00 дан то соат 6-00 гача бўлган вақт тунги вақт
деб ҳисобланади.

Агар ходим учун белгиланган кундалик иш (смена) муддатининг камида ярми тунги вақтга тўғри келса, кейинчалик ишлаб бериш шартисиз тунги иш вақти муддати бир соатга, иш ҳафтаси муддати ҳам шунга мувофиқ равишда қисқартирилади.

Агар жамоа шартномасида бошқача қоида назарда тутилган бўлмаса, иш вақтининг қисқартирилган давомийлиги белгилаб қўйилган ходимлар учун, шунингдек, тунда ишлайдиган махсус ходимлар учун тунги иш (смена) давомийлиги қисқартирилмайди.

Ишлаб чиқариш шароитларига кўра зарур бўлган ҳолларда, хусусан, ишлаб чиқариш узлуксиз бўлган жойларда, шунингдек, бир кун дам олинадиган олти кунлик иш ҳафтаси шароитида смена бўлиб ишланаётган жойларда тунги иш муддати кундузги иш муддатига тенглаштирилади. Кўрсатилган ишлар рўйхати жамоа шартномаси, локал норматив ҳужжатларда, агар улар тузилмаган бўлса, иш берувчи томонидан касаба уюшмаси билан келишиб белгиланиши мумкин.

Кечаси ишлашга ходимларни жалб қилиш ушбу Кодекс
425-моддасининг иккинчи қисми, 446 ва 458-моддаларида белгиланган чекловларга амал қилган ҳолда бажарилади.

Тунги вақтдаги ишлар учун 276-моддада белгиланган тартибда иш ҳақи тўланади.

 

198-модда. Иш вақтидан ташқари иш

Ходим учун белгиланган кундалик иш (смена) муддатидан ташқари ишлаш иш вақтидан ташқари иш деб ҳисобланади.

Иш вақтидан ташқари иш вақтининг соатлар сонини аниқлаш тартиби

иш вақтини ҳисоблаш турига боғлиқдир.

Иш вақтидан ташқари иш вақти деб, кундалик иш соатлари учун, ходим учун белгиланган кунлик иш (смена) вақтидан ортиқ иш вақти тан олинади.

Иш вақтини кунлик ҳисоблаш ҳолатида ходим учун белгиланган кунлик иш (смена) вақти муддатидан ортиғи иш вақтидан ташқари иш деб тан олинади.

Иш вақтини ҳафталик ҳисоблаш ҳолатида ходим учун белгиланган ҳафталик иш вақти муддатидан ортиғи иш вақтидан ташқари иш деб тан олинади.

Иш вақтини умумлаштириб ҳисоблаш ҳолатида бир ҳафтадан ортиқ бўлган муддат учун ходимга белгиланган иш вақтидан ортиғи иш вақтидан ташқари иш деб тан олинади.

Қуйидаги ҳолатларда иш берувчи томонидан ходимнинг розилигисиз иш вақтидан ташқари ишга жалб этилиши мумкин:

1) ишлаб чиқариш аварияси, табиий офатлар ва фалокатлар олдини олиш ёки уларнинг оқибатларини бартараф этиш учун зарур бўлган ишларни бажаришда;

2) марказлаштирилган иссиқ сув таъминоти, совуқ сув таъминоти
ва (ёки) сувни чиқариш, газ таъминоти тизимлари, иссиқлик таъминоти, ёритиш, транспорт, алоқа тизимларининг нормал ишлашини бузадиган кутилмаган вазиятларни бартараф этиш бўйича ижтимоий зарур ишлар амалга оширилаётганда;

3) фавқулодда ҳолатлар ёки ҳарбий ҳолатлар, шунингдек, фавқулодда ҳолатлардаги фавқулодда вазиятлар, яъни авария ёки фалокат (ёнғинлар, тошқинлар, очарчиликлар, зилзилалар, эпидемиялар ёки эпизоотия) ҳолатларини жорий этиш билан боғлиқ бўлган ишларни бажаришда ва бутун аҳолининг ёки унинг бир қисмининг ҳаёти ёки нормал турмуш шароитига таҳдид солувчи бошқа шароитларда;

4) бажарилаётган ишда танаффусга йўл қўйилмаса, сменачи ишга келмай қолган ҳолларда ишни давом эттириш учун. Бундай ҳолларда иш берувчи зудлик билан сменачини бошқа ходим билан алмаштириш чораларини кўриши шарт.

Бошқа ҳолларда иш вақтидан ташқари ишга ходим розилиги билан рухсат этилади.

Иш сменасининг муддати ўн икки соатдан иборат бўлганда, шунингдек, меҳнат шароити ўта оғир ва ўта зарарли ишларда иш вақтидан ташқари ишларга йўл қўйилмайди.

Иш вақтидан ташқари ишга жалб этиш ушбу Кодекс 425-моддасининг биринчи қисмида, 446, 458 ва 503-моддаларида белгиланган чекловларга риоя қилган ҳолда амалга оширилади.

Иш вақтидан ташқари иш учун компенсация тўлови ва иш ҳақи ушбу Кодекснинг 274-моддасига мувофиқ амалга оширилади.

 

199-модда. Иш вақтидан ташқари ишларнинг энг кўп муддати

Иш вақтидан ташқари ишнинг муддати ҳар бир ходим учун сурункасига икки кун давомида тўрт соатдан (меҳнат шароити оғир
ва зарарли ишларда – бир кунда икки соатдан) ва йилига бир юз йигирма соатдан ортиқ бўлмаслиги лозим.

Иш берувчи ходимнинг иш вақтидан ташқари ишлаган вақтини
ўз вақтида аниқ ҳисобга олиб бориши шарт.

 

 

 

2-§. Иш вақтининг ҳисоби ва режими

200-модда. Иш вақти режими тушунчаси ва уни белгилаш тартиби

Иш вақти режими – бу муайян календарь давр бўйича иш вақтининг (иш куни, ҳафтаси, иш вақтини жамлаб ҳисоблашни қўллашда эса – ҳисобот даврининг бир ҳафтасидан ошган даврда) тақсимланиши.

Иш вақтининг режими қуйидагиларни белгилайди:

иш ҳафтасининг тури ва давомийлиги (иккита дам олиш куни бўлган беш кунлик иш ҳафтаси, бир кунлик дам олиш куни бўлган олти кунлик
иш ҳафтаси, ҳаракатланувчи жадвалга мувофиқ белгиланувчи дам олиш кунлари бўлган иш ҳафтаси, тўлиқсиз иш ҳафтаси);

иш вақтининг (сменалар) бошланиш ва тугаш вақти, давомийлиги;

дам олиш ва овқатланиш учун танаффуслар, шунингдек, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида ёки меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа танаффуслар вақти;

иш ва дам олиш кунларининг навбати;

кунлик сменалар сони;

ходимларнинг смена навбатининг алмашинуви кетма-кетлиги.

Иш вақти ички меҳнат қоидалари, сменалар жадвали, бошқа локал қоидалар, улар бўлмаган тақдирда эса – меҳнат шартномасига мувофиқ белгиланади. Меҳнат шартномасида ходимнинг ички иш тартибида, сменалар жадвалида ёки бошқа маҳаллий қоидаларда назарда тутилган умумий
иш вақтидан фарқ қиладиган шахсий иш вақтини белгилаш кўзда тутилиши мумкин.

 

201-модда. Сменали ишларда иш вақти режими

Икки ёки ундан ортиқ сменадаги ишлар сменали иш ҳисобланади. Сменали иш ишлаб чиқариш жараёнининг (ишнинг) давомийлиги кунлик ишларнинг белгиланган вақтидан ошиб кетган ҳолатларда, шунингдек, жиҳоз-ускуналардан самаралироқ фойдаланиш, ишлаб чиқариш (иш, хизмат) ҳажмини ошириш мақсадида жорий этилади.

Сменали ишларда иш вақти режими смена жадвалига мувофиқ белгиланади. Ходимлар сменада тенг равишда алмашадилар.

Ходимни кетма-кет икки сменада ишлашга жалб қилиш тақиқланади. Сменалар орасидаги кунлик дам олишнинг минимал муддати (охирги смена тугашидан то кейинги смена бошланишигача) дам олиш ва овқатланиш вақти билан бирга камида ўн икки соат бўлиши керак.

 

202-модда. Мослаштирилган иш вақти режими

Мослаштирилган иш вақти режими – бу маълум бир ходимлар ёки ташкилотнинг таркибий бўлинмаларидаги ходимлар гуруҳлари учун иш кунининг бошланиши, тугаши ва умумий иш куни муддатини ходимнинг ўзига тартибга солишга рухсат этган ҳолда иш вақтини ташкил этиш усули. Шу билан бирга, бундай ҳолда ходим учун белгиланган иш вақтининг
(иш куни, иш ҳафтаси, иш ойи ва бошқалар) умумий миқдорини ходимдан тўлиқ ишлаб бериши талаб қилинади.

Мослаштирилган иш вақти қуйидагиларни ўз ичига олади:

ўзгарувчан (мослашувчан) вақт – иш кунининг (сменада) бошланиш
ва тугаш вақти, унинг ичида ходим ўз хоҳишига кўра ишни бошлаш
ва тугатиш ҳуқуқига эга;

белгиланган вақт – ташкилотнинг ушбу таркибий бўлинмасида
иш вақтининг мослашувчан режимига мувофиқ ишлайдиган барча ходимларнинг мажбурий иштирок этиш вақти;

одатда белгиланган вақтни тахминан тенг икки қисмга бўлишни белгилаган ушбу Кодекснинг 214-моддасига мувофиқ овқатланиш ва дам олиш учун танаффус. Унинг ҳақиқий давомийлиги иш вақтига киритилмайди;

календарь вақтини (иш куни, ҳафта, ой, чорак ва ҳоказо) белгиловчи бухгалтерия даврининг давомийлиги, унинг давомида ходим белгиланган иш вақти нормасини бериши керак.

Ходим учун белгиланган бир иш кунлик муддатга тенг бўлган мослашувчан иш куни режимида ишлаётган ходим иш вақтини кунлик ишлаб бериши керак. Агар ҳисобга олинган муддат иш куни муддатидан ошса, ходим учун белгиланган иш вақти нормасини ҳисобга олинган даврга (ҳафта, ой, квартал) мувофиқ ишлаб бериши керак.

Ҳисобга олиш даври давомийлиги бир ҳафтадан ошган ҳолларда ушбу Кодекснинг 208-моддасига мувофиқ белгиланган иш вақтининг умумлаштирилган ҳисоби кўзда тутилиши керак.

Иш куни давомидаги мослашувчан соатларнинг максимал муддати дам олиш ва овқатланиш учун танаффус вақти билан биргаликда 12 соатдан ошмаслиги керак ва ҳисобга олинган иш куни муддатининг йиғиндиси ходим учун белгиланган иш вақти нормаси билан тенг бўлиши лозим.

 

203-модда. Иш куни (смена) қисмларга бўлинган иш вақти режими

Бажариладиган ишларнинг хусусиятларига қараб зарур бўлганда, шунингдек, иш куни (смена) давомида иш интенсивлиги бир хил бўлмаган ишларда иш кунини қисмларга бўлиш мумкин. Агар иш куни давомида ходимга икки соатдан ортиқ танаффус берилган бўлса, иш куни қисмларга бўлинган деб ҳисобланади.

Иш кунини қисмларга ажратишда иш соатларининг умумий давомийлиги кунлик ишларнинг белгиланган вақтидан ошмаслиги керак.

Иш кунини қисмларга ажратиш муносабати билан берилган
иш кунидаги танаффуслар иш вақтига киритилмайди.

Иш кунини қисмларга ажратиш тўғрисидаги қарор ушбу иш вақти режими жорий қилинадиган ишлар рўйхати, иш кунини қисмларга ажратган ҳолда меҳнат фаолияти билан шуғулланаётган ходимларга бериладиган нафақа миқдори жамоа келишуви, касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишилган ҳолда иш берувчи томонидан қабул қилинган бошқа локал норматив ҳужжатларга мувофиқ белгиланади.

 

204-модда. Ходим бошқа иш берувчига хизмат сафарига юборилганда иш вақти режими

Ходим бошқа иш берувчига хизмат сафарига юборилган тақдирда, ходим қайси иш берувчига хизмат сафарига юборилган бўлса, айнан ўша иш берувчи томонидан белгиланган иш вақтига бўйсунади, агар хизмат сафарига юборилган ходим ва ушбу иш берувчи ўртасида тузилган меҳнат шартномасида умумий қабул қилинган иш вақти режимидан фарқ қилувчи шахсий иш вақти режими назарда тутилмаган бўлса.

 

205-модда. Хизмат сафаридаги иш вақти режими. Хизмат сафарининг давомийлиги

Хизмат сафари – бу иш берувчининг буйруғига биноан маълум бир вақтга иш берувчининг топшириғини бажариш учун доимий иш жойидан ташқари бошқа жойга сафар.

Хизмат сафарининг мақсадига қараб хизмат сафарига юборилувчи ходим учун ушбу ходимни қабул қилувчи иш берувчи томонидан тасдиқланган ёки ушбу хизмат сафаридаги топшириққа мувофиқ иш вақти белгиланади.

Хизмат сафарининг давомийлиги ҳар бир ҳолатда 40 календарь кундан, монтаж, ишга тушириш-созлаш, қурилиш ва қидирув ишларини ўтказишда эса олти ойдан ошмаслиги керак.

 

206-модда. Айрим тоифадаги ходимларнинг иш вақти хусусиятлари

Ўриндош ходимлар, якка тартибдаги тадбиркорлар ёллаган шахслар, уй шароитида ва масофадан ишлайдиган ходимлар, шунингдек, сменали ишда ишлайдиган ходимларнинг иш вақти хусусиятлари ушбу Кодекснинг VI бўлимида белгиланган.

Транспорт, алоқа, қутқарув ходимлари, шахсий компьютерларда, видео дисплей терминалларида, офис жиҳозларида ишлайдиган шахслар, ва ишнинг ўзига хос хусусиятлари бўлган бошқа ходимларнинг иш вақти қонун ҳужжатларида, шунингдек, санитария нормалари ва қоидаларини ҳисобга олган ҳолда ўрнатилади.

 

207-модда. Иш вақтини ҳисобга олиш тушунчаси ва турлари

Иш вақтини ҳисобга олиш – бу тегишли ҳисобга олиш даври учун иш вақтининг белгиланган нормалари ходимлар томонидан бажарилишини назорат қилиш учун ҳар бир ходим томонидан бажарилган иш вақтини белгилаган ҳолда иш вақтини аниқлаш.

Ҳисобга олиш даври давомийлигига қараб иш вақтини ҳисоблашнинг қуйидаги турлари бўлиши мумкин:

кунлик ҳисоблаш, унда ҳисобга олиш даври бир кунни ташкил этади. Кунлик ҳисоблашда ходим ҳар бир иш куни давомида бир хил миқдордаги иш вақтини ишлайди ва ҳар куни белгиланган иш вақтининг нормасини бажаради;

ҳисобга олиш даври давомийлиги бир ҳафтага тенг бўлган ҳафталик ҳисоблаш. Иш вақтини ҳафталик ҳисоблашда кунлик иш вақти миқдори турлича бўлиши мумкин, аммо ушбу Кодекснинг 194-моддасида белгиланганидан кўп бўлмаган ҳолда, ва ҳафталик иш вақтининг белгиланган нормаси бажарилган ҳолда;

умумлаштирилган ҳисоб, бунда ходим иш вақти нормасини бажариши керак бўлган муддат бир ҳафтадан ошади. Иш вақтини умумлаштиришда кунлик ёки ҳафталик ишларнинг давомийлиги иш кунидаги ёки
иш ҳафтасидаги иш вақтининг нормасидан ушбу Кодекснинг 208-моддасида белгиланган нормадан чекиниши мумкин. Шу муносабат билан маълум бир календарь даврларда юзага келадиган иш вақти нормадан ошиши ёки етишмаслиги ушбу даврдаги иш вақти нормасига тенглаштирилган ҳолда мувозанатлаштирилиши керак.

Ҳисобга олиш даври учун иш вақтининг нормаси ушбу тоифадаги ходимлар учун белгиланган кунлик (кунлик ҳисоблаш ҳолатида) ёки ҳафталик (ҳафталик ва умумлаштирилган ҳисоблаш учун) иш вақти муддати асосида белгиланади. Тўлиқсиз иш кунида (сменада) ва (ёки) тўлиқ бўлмаган иш ҳафтасида ишлайдиган ходимлар учун мос равишда ҳисобга олиш даври учун иш вақти муддати қисқартирилади.

 

208-модда. Иш вақтини жамлаб ҳисобга олишни ташкил этиш тартиби ва қўлланилиши

Агар ишлаб чиқариш (иш) шартларига мувофиқ иш берувчи ушбу тоифадаги ходимлар учун (шу жумладан, ноқулай иш шароитида ишлайдиган ходимлар) белгиланган кунлик ёки ҳафталик иш соатларига риоя қила олмаса, иш вақтининг умумлаштирилган ёзувини киритишга
йўл қўйилади.

Агар ҳисобга олиш даври учун иш вақтининг муддати иш вақти меъёридан ошмаса, иш вақтини жамлаб ҳисобга олиш киритилиши мумкин. Бундан ташқари, ҳисобга олиш даври олти ойдан, кунлик иш (смена) муддати эса ўн икки соатдан ошмаслиги керак.

Ходимларнинг айрим тоифалари учун ҳисобга олиш даври Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан бир йилга узайтирилиши мумкин.

Иш вақтини жамлаб ҳисобга олишни қўллаш тартиби ва ҳисобга олиш давридаги ходимларга тўланадиган иш ҳақи миқдорини тенглаштиришга зарурат туғилганда ҳам жамоа шартномасига мувофиқ белгиланади, жамоа шартномаси тузилмаган ҳолда эса касаба уюшмаси ёки бошқа ходимларнинг вакиллик органи розилиги билан иш берувчи томонидан белгиланади.

Иш вақтини жамлаб ҳисобга олиш ходимларнинг айрим тоифаларини ортиқча иш вақтига жалб қилиш учун белгиланган чекловларга мувофиқ белгиланади.

 

209-модда. Иш берувчининг иш вақтини ҳисобга олишни ташкил этиш мажбурияти

Иш берувчи ходимларнинг иш жойига ва кетишини қайд этишни ташкил қилиши шарт.

Иш жойида бўлиш ва уни тарк этиш тўғрисидаги ёзувлар белгиланган шаклда иш вақтлари табелларида, йиллик табелларда ва бошқа ҳужжатларда расмийлаштирилади.

Ҳисобга олиш ўз ичига ходимнинг меҳнат мажбуриятларини амалда бажарган вақти, шунингдек, ушбу Кодекснинг 190-моддаси иккинчи қисмига мувофиқ иш соатларига киритилган бошқа даврларни ўз ичига олади.

Бажарилган иш вақти алоҳида иш вақтидан ташқари иш вақти, вақтинчалик иш бажарадиган ходимларнинг иш вақти, хизмат сафарлари
ва ички ўриндошлик иш вақтини ўз ичига олади.

Бажарилмаган вақт тўланадиган ва тўланмайдиган вақтни, шунингдек, ходимнинг айби билан ва унинг айби бўлмаган тақдирда, иш вақтини йўқотишни ўз ичига олади.

Ходимнинг меҳнат мажбуриятларини амалда бажариш вақти ички меҳнат тартиб-қоидаларига мувофиқ ходимнинг иш вақтига келишидан бошлаб, иш графиги (сменаси) ёки иш берувчининг махсус кўрсатмасига мувофиқ иш жойига келган пайтдан бошлаб ва шу иш кунида (сменада) ишдан бўшагунига қадар ҳисобга олинади.

Амалдаги иш вақти турар жойдан доимий иш жойига (доимий йиғилиш) етиб келиш учун сарфланадиган вақт ва аксинча, иш жойига кириш жойидан етиб келиши, ишдан олдин ва кейин кийим алмаштириш, кетаётганда рўйхатдан ўтиш учун зарур бўлган вақтни ўз ичига олмайди ва ҳисобга олинмайди.

 

14-боб. Дам олиш вақти

1-§. Умумий қоидалар

 

210-модда. Дам олиш вақти тушунчаси

Дам олиш вақти – ходим меҳнат вазифаларини бажаришдан холи бўлган ва бундан у ўз ихтиёрига кўра фойдаланиши мумкин бўлган вақтдир.

 

211-модда. Дам олиш вақтининг турлари

Дам олиш вақтининг турлари қуйидагилардан иборат:

иш кунидаги, сменадаги танаффуслар;

кунлик (сменалар оралиғидаги) дам олиш;

дам олиш кунлари;

ишланмайдиган байрам кунлари;

йиллик асосий ва қўшимча меҳнат таътиллари;

ходимнинг илтимосига биноан дам олиш ёки байрам кунларида иш учун компенсация сифатида тақдим этилган ишдан қўшимча дам олиш кунлари (кейинги ўринларда отгул).

 

212-модда. Ходимни дам олиш вақти бўлмаган даврда меҳнат мажбуриятларини бажаришдан озод қилиш муддатлари

Дам олиш вақти ходимга дам олиш учун эмас, балки бошқа мақсадлар учун берилган меҳнат мажбуриятларини бажаришдан ходимни озод қилиш даврларини ўз ичига олмайди. Ушбу даврларга қуйидагилар киради:

иш берувчининг ташаббуси билан меҳнат шартномаси бекор қилинганлиги тўғрисида билдиришнома юборилган вақт мобайнида ходимга ишга жойлашиши учун қўшимча ишдан озод этилган дам олиш кунлари;

ногиронлиги бўлган болани ўн олти ёшга тўлгунга қадар тарбиялаётган ота-оналардан бирига (уларнинг ўрнини босувчи шахсларга, васийга, ҳомийга) берилган қўшимча ишдан озод этилган дам олиш кунлари;

ўрта махсус, касб-ҳунар ёки олий таълим муассасаларида ўқиётган ходимларга иш жойида берилган қўшимча дам олиш кунлари;

ҳомиладор аёлларга тақдим этиладиган ишдан озод қилинган кунлар;

донорларни кўрикдан ўтиш куни ва қон бериш куни ишдан озод қилиш;

ижтимоий таътил, шу жумладан, туғруқ таътиллари, бола парвариши учун, таълим ва ижодий таътиллар;

ходимнинг давлат ёки жамоат вазифаларини бажариш муддатлари;

иш берувчининг ва ходим жамоа манфаатларини кўзлаб мажбуриятларни бажариш муддатлари;

ходимнинг вақтинча меҳнатга қобилиятсизлиги даври;

ходимни дам олиши учун эмас, балки қонунда ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда белгиланган мақсадларда ишдан озод этиш даври.

 

213-модда. Ходимнинг қонун билан кафолатланган дам олиш ҳуқуқини чекловчи ҳужжатларнинг ҳақиқий эмаслиги

Ходимнинг қонун билан кафолатланган дам олиш ҳуқуқини чеклайдиган, шу жумладан қонун ҳужжатларида белгиланган дам олиш вақтини қисқартиришни назарда тутадиган жамоа келишувларнинг низомлари, шунингдек, жамоа шартномаси ва иш берувчининг бошқа локал ҳужжатлари, меҳнат шартномаси шартлари ҳақиқий эмас деб ҳисобланади.

 

2-§. Ишдаги танаффуслар. Дам олиш кунлари
ва (ишланмайдиган) байрам кунлари

214-модда. Дам олиш ва овқатланиш учун танаффуслар

Иш кунида (смена) ходимга дам олиш ва овқатланиш учун икки соатдан кўп бўлмаган ва иш вақтига киритилмаган камида 30 дақиқалик танаффус берилиши керак. Ички меҳнат тартиб-қоидаларида ёки меҳнат шартномасида, агар унга белгиланган кунлик иш вақти (смена) муддати тўрт соатдан ошмаса, ходимга ушбу танаффус берилмаслиги ҳолатлари белгиланиши мумкин.

Танаффус вақти ва унинг аниқ давомийлиги ички меҳнат қоидалари ёки ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишув асосида белгиланади.

Тушлик танаффусни барча ходимлар учун ёки алоҳида таркибий бўлинмалар, жамоалар ва ходимларнинг алоҳида гуруҳлари учун алоҳида-алоҳида ўрнатиш мумкин.

Икки ёшга тўлмаган боласи бор ота ёки онасига (уларнинг ўрнини босувчи шахсларга, васийга) дам олиш ва овқатланиш учун бериладиган танаффус ҳисобидан, иш вақтида болани овқатлантириш ҳисобидан, иш куни давомида фойдаланадиган танаффус иш берувчи билан келишилган ҳолда белгиланади.

Ходимлар танаффусдан ўзлари хоҳлаганча дам олиш ва овқатланиш учун фойдаланадилар. Бу вақтда улар иш жойини тарк этишлари мумкин.

Агар иш кунининг (смена) давомийлиги саккиз соатдан ошган ҳолларда ходимлар учун иш вақтининг жамлаб ҳисобга олиш белгиланган бўлса, ходимга дам олиш ва овқатланиш учун иккита танаффус берилиши керак.

Ишлаб чиқариш (иш) шартларига кўра дам олиш ва овқатланиш учун танаффус бериш имконияти бўлмаган ишларда иш берувчи иш вақтида ходимга дам олиш ва овқатланиш имкониятини яратиб бериши шарт. Бундай ишларнинг рўйхати, шунингдек, дам олиш ва овқатланиш жойлари ички меҳнат тартиби қоидалари билан белгиланади.

Қонун ҳужжатларида, санитария нормалари ва қоидаларида айрим тоифадаги ходимлар учун дам олиш ва овқатланиш учун танаффус қилишнинг алоҳида хусусиятлари назарда тутилиши мумкин.

 

215-модда. Иш куни (смена) давомидаги қўшимча танаффуслар

Дам олиш ва овқатланиш учун танаффусдан ташқари, ходимларга (смена) иш вақтида қуйидаги қўшимча танаффуслар берилади:

қонун ҳужжатлари, санитария нормалари ва қоидалари ёки меҳнат ҳуқуқларини ўз ичига олувчи бошқа ҳужжатларда белгиланган меҳнат фаолиятининг алоҳида ўзига хос хусусиятлари ва ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва технологияси билан шартлашган танаффуслар;

иссиқ ёки совуқ мавсумда очиқ ҳавода ёки ёпиқ, иситилмайдиган хоналарда ишлайдиган шахслар учун, шунингдек юклаш ва тушириш билан шуғулланадиган ходимлар учун махсус танаффуслар. Иш берувчи иситиш, совутиш ускуналари билан жиҳозланган ва ходимлар дам олиши учун мос хоналар билан таъминлаши шарт. Бундай танаффуслар тақдим этиладиган ишлар рўйхати, ҳарорат кўрсаткичлари, шунингдек бундай танаффусларнинг даврийлиги ва давомийлиги иш жойларини

иш шароитлари ва жиҳозларга шикаст етказиш хавфи бўйича аттестациядан ўтказиш асосида аниқланади;

болани овқатлантириш учун танаффуслар.

Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган танаффуслар иш вақтига киритилади.

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларда ишчиларга иш куни давомида иш вақтига киритилган ёки киритилмаган бошқа танаффуслар беришни ҳам назарда тутилиши мумкин.

 

216-модда. Кунлик (сменалар оралиғидаги) дам олиш муддати

Ишнинг тугаши билан унинг кейинги куни (смена) ўртасидаги кунлик дам олиш муддати дам олиш ва овқатланиш вақтлари билан бирга ўн икки соатдан кам бўлмаслиги керак.

 

217-модда. Дам олиш кунлари (ҳафталик узлуксиз дам олиш)

Ходимларга ҳар ҳафтада дам олиш кунлари берилади.

Беш кунлик иш ҳафтасида ишлайдиган ходимларга ҳафтада икки кун ва олти кунлик иш ҳафтасида – бир кунлик дам олиш куни берилади. Битта иш берувчи билан тузилган меҳнат шартномаси асосида меҳнат фаолияти ни олиб борувчи ходимлар учун, бажарилган ишларнинг хусусиятларига қараб ҳар хил турдаги иш ҳафталари белгиланиши мумкин.

Беш кунлик ва олти кунлик иш ҳафтасида якшанба умумий дам олиш куни ҳисобланади. Беш кунлик иш ҳафтасидаги иккинчи дам олиш куни жамоа шартномаси ёки меҳнат қоидалари ёки смена графигида, улар бўлмаган тақдирда эса меҳнат шартномасида белгиланади.

Дам олиш кунларида ишлаб чиқариш ва техник шароитлар туфайли ёки аҳолига доимий равишда узлуксиз хизмат кўрсатиш зарурати туфайли, шунингдек, сменали иш тартибида ишлайдиган ходимлар (ходимлар гуруҳи) қоидаларга мувофиқ ҳафтанинг турли кунларида ички иш жадвали, сменали графикларга (вахта графиклар) мувофиқ дам олиш кунлари билан таъминланадилар.

 

218-модда. Ишланмайдиган байрам кунлари

Қуйидаги кунлар ишланмайдиган байрам кунларидир:

1 январь – Янги йил;

8 март – Хотин-қизлар куни;

21 март – Наврўз байрами;

9 май – Хотира ва қадрлаш куни;

1 сентябрь – Мустақиллик куни;

1 октябрь – Ўқитувчи ва мураббийлар куни;

8 декабрь – Конституция куни;

Рўза ҳайит (Ийд ал-Фитр) диний байрамининг биринчи куни;

Қурбон ҳайит (Ийд ал-Адҳа) диний байрамининг биринчи куни.

Агар ҳафта охири дам олиш куни ишланмайдиган байрам кунига тўғри келса, дам олиш куни байрамдан кейинги иш кунига кўчирилади.

Ходимлар дам олиш ва таътил кунларидан оқилона фойдаланиш мақсадида дам олиш кунлари Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонига биноан бошқа кунларга ўтказилиши мумкин. Кейинги календарь йилда дам олиш кунларини бошқа кунларга ўтказиш тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармони, қоида тариқасида, тегишли календарь йил бошланишидан бир ярим ой олдин эълон қилинади.

 

219-модда. Дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ишлашнинг тақиқланиши

Дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ишлаш тақиқланади, ушбу Кодексда назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.

Ходимлар, агар олдиндан режалаштирилмаган ишларни бажариши керак бўлса, ёзма розилиги билан дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунлари ишлашга таклиф қилинади, умуман ташкилотнинг ёки унинг таркибий бўлинмаларининг, якка тартибдаги тадбиркорнинг нормал ишлаши ушбу ишларнинг шошилинч бажарилишига боғлиқ бўлса.

Келгусида бажарилиши келажакда бутун ташкилотнинг ёки унинг алоҳида таркибий бўлинмаларининг нормал ишлашига боғлиқ бўлган кутилмаган ишларнинг рўйхати жамоа шартномасида ва иш берувчи якка тартибдаги тадбиркор бўлса, меҳнат шартномаси бўйича белгиланади.

Дам олиш кунларида ишлаб чиқариш ва техник шароитларни (доимий ишлайдиган ташкилотлар) тўхтатиб туриш имконсиз бўлган ишларга, аҳолига хизмат кўрсатиш зарурати туфайли юзага келадиган ишларга, шунингдек, тезкор таъмирлаш ва юклаш-тушириш операцияларида ишлашга йўл қўйилади.

Оммавий ахборот воситалари, кинематография ташкилотлари, телевидение

ва видео жамоалари, театрлар, театр ва концерт ташкилотлари, цирклар ва бошқа ходимларни дам олиш ва байрам кунлари ишлаш учун ишларни яратиш

ва (ёки) намойиш этиш (намойиш қилиш) билан шуғулланувчи шахсларни жалб қилиш Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика
уч томонлама комиссиясининг фикрларини ҳисобга олган ҳолда Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланган ушбу ходимларнинг ишлари, касблари ва лавозимлари рўйхатига мувофиқ, жамоа шартномаси, локал норматив ҳужжатлар, меҳнат шартномаси билан белгиланган тартибда амалга оширилади.

Дам олиш кунларидаги ёки ишланмайдиган байрам кунларидаги меҳнат учун ушбу Кодекснинг 275-моддасига мувофиқ иш ҳақи тўланади.

 

220-модда. Дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ходимнинг розилигисиз ишга жалб қилишнинг истисно ҳолатлари

Дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ходимнинг розилигисиз ишга жалб қилишга йўл қўйилмайди, қуйидаги ҳолатлар бундан мустасно:

1) фалокатнинг олдини олиш, ишлаб чиқариш аварияси ёки табиий офатнинг оқибатларини бартараф этиш учун;

2) бахтсиз ҳодисалар, иш берувчининг мол-мулки ёки давлат мулки нобуд бўлишининг олдини олиш учун;

3) фавқулодда ҳолатлар ёки ҳарбий ҳолатлар, шунингдек, фавқулодда ҳолатлардаги фавқулодда вазиятлар, яъни фожиа ёки фалокат хавфи (ёнғинлар, тошқинлар, очарчилик, зилзилалар, эпидемиялар ёки эпизоотия) ва бошқа ҳолларда зарур ишларни бажариш учун; бутун аҳолининг ёки уларнинг бир қисмининг ҳаёти ёки нормал турмуш шароитига хавф солиши мумкин бўлган ҳолатларни бартараф этиш учун.

Бошқа ҳолларда, дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунлари ишга жалб қилишга ходимнинг ёзма розилиги билан йўл қўйилади.

 

221-модда. Ходимнинг розилиги билан ишга жалб қилиниши мумкин бўлган дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларининг миқдорини чеклаш

Ходимни дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ишга жалб қилиш календарь йил давомида дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларининг йигирма кунидан ошмаслиги керак, ушбу Кодекс
220-моддасининг биринчи қисмида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.

 

222-модда. Дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ходимларнинг айрим тоифаларини ишга жалб қилишни чеклаш

Дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида иш билан шуғулланаётганда, айрим тоифадаги ходимларга нисбатан ушбу Кодекснинг 425-моддаси биринчи қисмида, 426 ва 458-моддаларида назарда тутилган чеклашларга риоя қилиниши лозим.

 

223-модда. Ходимни дам олиш ёки ишланмайдиган байрам кунларида ишга жалб қилишни расмийлаштириш

Ходимларни дам олиш ёки байрам кунлари ишлашга жалб қилиш тўғрисида иш берувчининг буйруғи чиқарилади. Ходимнинг дам олиш ёки ишланмайдиган байрам кунларида ишлашга розилиги, ходимнинг аризаси ёки иш берувчи ходимнинг дам олиш ёки ишланмайдиган байрам кунида ишлаш тўғрисидаги буйруғига розилигини билдирувчи имзо қўйиш орқали олиниши мумкин.

Ходимни дам олиш ёки ишланмайдиган байрам кунларида ишлашга розилигисиз жалб қилишда иш берувчининг буйруғида ушбу Кодекснинг 220-моддаси биринчи қисмида назарда тутилган истисно ҳолат кўрсатилиши керак, бу ходимни дам олиш ёки ишланмайдиган байрам кунларида ишга жалб қилиш учун асос бўлиб хизмат қилди.

 

224-модда. Ходимни дам олиш ёки ишланмайдиган байрам кунларида ишга жалб қилишнинг белгиланган тартибига риоя қилинмаганлик учун иш берувчининг жавобгарлиги

Иш берувчи томонидан ушбу Кодексда белгиланган чекловлар
ва ходимни дам олиш ёки ишланмайдиган байрам кунлари ишлашга жалб қилиш тартибига риоя қилмаслик, шу жумладан, бундай жалб қилишни тегишли равишда расмийлаштирмасдан, агар ўша куни иш оғзаки буйруқ ёки иш берувчининг хабардорлиги билан амалга оширилган бўлса, иш берувчи томонидан меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузиш деб топилади
ва иш берувчини ушбу Кодекснинг 275-моддасида назарда тутилган миқдорда ходимга иш ҳақини тўлаш мажбуриятидан озод қилмайди.

 

3-§. Таътиллар (умумий қоидалар)

225-модда. Таътилларнинг турлари

Қонун ҳужжатларида иш берувчи билан тузилган меҳнат шартномаси асосида меҳнат фаолиятини олиб бораётган ходимлар учун таътилнинг қуйидаги турлари назарда тутилган:

йиллик меҳнат таътили;

ижтимоий таътил;

қисман иш ҳақи сақлаб қолинган ҳолдаги таътил;

иш ҳақи сақланмаган ҳолдаги таътил.

 

226-модда. Ходимнинг таътилга чиқиш ҳуқуқини таъминлаш кафолатлари

Иш берувчи қуйидагиларни бажаришга мажбур:

ходимларга қонун ҳужжатларида белгиланган таътилни бериш;

ходимларга қонун ҳужжатларида кафолатланган таътил муддатини бериш;

таътилни таъминлашнинг белгиланган тартибига риоя қилиш;

ходимларга жамоа келишуви, жамоа шартномаси, шунингдек, меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олувчи локал ҳужжатлар ёки меҳнат шартномасида назарда тутилган таътиллар бўйича қўшимча ҳуқуқ
ва кафолатларни бериш.

 

227-модда. Таътил вақтида ходимнинг иш жойини (лавозимини) сақлаш кафолатлари

Ушбу Кодекснинг 225-моддасида назарда тутилган таътил даврида ходим иш жойини (лавозимини) сақлаб қолади ва иш берувчининг ташаббуси билан у билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишга йўл қўйилмайди.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган қоидалар ходимнинг таътил даврида иш жойини (лавозимини) сақлаб туриши ва иш берувчининг ташаббуси билан у билан меҳнат шартномасини бекор қилишга йўл қўйилмаслиги тўғрисидаги меҳнат шартномаси бекор қилинган тақдирда қўйидаги ҳолларда қўлланилмайди:

ушбу Кодекс 170-моддаси иккинчи қисмининг 1-бандига мувофиқ;

иш берувчининг ташаббуси билан боғлиқ бўлмаган сабабларга кўра.

 

4-§. Йиллик меҳнат таътили

228-модда. Йиллик меҳнат таътилининг тушунчаси ва турлари

Йиллик меҳнат таътили бу ҳар бир иш йилида дам олиш ва меҳнат қобилиятини тиклаш учун ходимга иш жойи (лавозими) ва ўртача иш ҳақи сақланиб қолган ҳолда ишдан озод этилган вақти.

Барча ходимлар, шу жумладан, ўриндош ходимлар йиллик таътил олиш ҳуқуқига эга.

Йиллик меҳнат таътилининг турлари қуйидагилардан иборат:

асосий меҳнат таътили (минимал ёки узайтирилган);

ушбу Кодекснинг 233-моддасида белгиланган тартибда асосий энг кам ёки асосий узайтирилган таътил билан умумлаштирилган қўшимча меҳнат таътили.

 

229-модда. Асосий минимал меҳнат таътилининг муддати

Асосий минимал меҳнат таътилининг муддати йигирма бир календарь кунни ташкил этади.

 

230-модда. Йиллик узайтирилган асосий таътиллар

Қуйидагиларга уларнинг ёши ва соғлиғи ҳолатини ҳисобга олиб йиллик узайтирилган асосий таътил берилади:

ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларга – ўттиз календарь кун;

ишлаётган I ва II гуруҳ ногиронлиги бўлган шахсларга – ўттиз календарь кун;

давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари ходимларига – йигирма етти календарь кун, давлат хизматчиларининг айрим тоифалари учун қонунга мувофиқ йиллик узайтирилган асосий таътилнинг узоқроқ муддати белгиланган ҳоллар бундан мустасно.

Шунингдек, айрим тоифадаги ходимларга уларнинг меҳнат вазифаларининг ўзига хос жиҳатлари ва хусусиятларини ҳамда бошқа ҳолатларни эътиборга олиб қонун ҳужжатларига мувофиқ узайтирилган таътиллар белгиланади. Бундай таътил ҳуқуқига эга бўлган ходимларнинг рўйхати ва уларнинг муддати Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

Ушбу модданинг биринчи қисми иккинчи ва учинчи хатбошиларида назарда тутилганларга қўшимча равишда йиллик узайтирилган таътилни тақдим этиш, шунингдек, қонун билан кафолатланган йиллик узайтирилган таътилнинг давомийлигини уларнинг қонун билан кафолатланган муддатига нисбатан кўпайтириш жамоа келишувларида, шунингдек, жамоа шартномасида бошқа локал ҳужжатлар ва меҳнат шартномасида ҳам кўзда тутилиши мумкин.

 

231-модда. Йиллик қўшимча таътиллар

Қўшимча таътиллар қуйидаги ходимларга берилади:

меҳнат шароити ноқулай ва ўзига хос бўлган ишларда банд бўлган ходимларга;

оғир ва ноқулай табиий-иқлим шароитларида иш бажараётган ходимларга;

битта тармоқ ташкилотида кўп йиллик иш стажига эга ходимларга;

меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатларда, меҳнат шартномасининг шартларида, жамоа келишувлари ва бошқа локал ҳужжатларда назарда тутилган бошқа ҳолларда берилади.

 

232-модда. Бир ташкилотда (соҳада) кўп йиллик иш стажи учун йиллик қўшимча таътиллар

Ходимнинг бир ташкилотда ишлаган ҳар беш йили учун ходимга икки календарь кун, лекин жами саккиз календарь кундан кўп бўлмаган қўшимча таътил берилади.

Ушбу модданинг биринчи қисмининг қоидалари қонун ҳужжатларида белгиланган иш стажига узоқроқ қўшимча таътил беришни талаб қиладиган ходимларнинг айрим тоифаларига тааллуқли эмас.

Қонун ҳужжатларида, жамоа келишувларида, шунингдек жамоа шартномасида ва бошқа локал ҳужжатларда ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган қўшимча таътил олиш ҳуқуқини берувчи тегишли соҳадаги иш стажига, агар ходим бошқа иш берувчига ёлланган бўлса,
иш берувчининг таклифига кўра бошқа иш берувчининг қўл остида ишлаган иш стажи ҳам қўшилиши мумкин.

Ушбу Кодекснинг 530, 535 ва 543-моддаларида назарда тутилган хусусиятларга мувофиқ микрофирмалар, якка тартибдаги тадбиркорлар
ва уй хизматларида банд бўлган ходимларга ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган қўшимча таътиллар берилади.

 

233-модда. Йиллик таътилларнинг муддатини ҳисоблаш

Ходимларнинг йиллик асосий ва қўшимча ҳақ тўланадиган таътилларининг муддати календарь кунларда ҳисобланади.

Ушбу Кодекснинг 218-моддасида кунлар иш куни ҳисобланмайдиган ва байрам кунларига тўғри келувчи таътил кунлари таътил муддатини ҳисоблашда ҳисобга олинмайди.

Алоҳида тоифадаги ходимлар учун асосий ва қўшимча таътил давомийлиги, қонунда назарда тутилган ҳолларда, агар жамоа келишуви ёки жамоа шартномасида бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса, олти кунлик иш ҳафтаси асосида календарь сана бўйича иш кунларида ҳисобланади.

 

234-модда. Йиллик асосий ва қўшимча таътилларни жамлаш тартиби

Йиллик таътилнинг умумий муддатини ҳисоблаб чиқаришда қўшимча таътиллар йиллик асосий таътилга қўшиб жамланади (минимал ёки узайтирилган).

Барча ҳолларда қонун ҳужжатлари билан белгиланган таътилларни жамлашда уларнинг умумий муддати эллик олти календарь кундан ошиб кетиши мумкин эмас.

Ушбу модданинг иккинчи қисмида назарда тутилган чеклаш қонунда назарда тутилмаган, лекин жамоа шартномаларида, шунингдек, жамоа келишувида, иш берувчининг касаба уюшмаси ёки бошқа ходим вакиллик органи билан келишилган ҳолда тузилган бошқа локал ҳужжатларда белгиланган меҳнат таътилларига тааллуқли эмас.

 

235-модда. Таътиллар муддатини ишланган вақтга мутаносиб равишда ҳисоблаб чиқариш ҳолатлари

Йиллик меҳнат таътилининг муддатини ишлаган вақтига мутаносиб равишда ҳисоблаш ходимнинг меҳнат таътилининг муддати иш йили давомида ўзгарган ҳолларда амалга оширилади (вояга етмаган ходим ўн саккиз ёшга тўлди ва ушбу асосда узайтирилган таътил олиш ҳуқуқидан маҳрум бўлган; ходимга биринчи ёки иккинчи гуруҳ ногиронлиги белгиланди ва шу сабабли у узайтирилган таътил олиш ҳуқуқига эга бўлди, иш йилининг бир қисмини ходим нормал иш шароитида бажарган, бошқа қисмини эса, унга қўшимча таътил олиш ҳуқуқини берадиган ноқулай иш шароитида ишлади; иш йили давомида ходим бошқа таътил муддати белгиланган ишга ўтказилди ва ҳоказо). Шу билан бирга, ишлаб чиқариш зарурати ёки иш вақтининг қисқариши муносабати билан иш берувчининг ташаббуси билан бошқа ишга вақтинча ўтказиш меҳнат шартномасида назарда тутилган асосий иш учун белгиланган таътил вақтининг қисқаришига олиб келмаслиги керак.

Меҳнатнинг биринчи йили учун йиллик меҳнат таътили тўлиқ иш вақтида қуйидаги тоифадаги ходимларга ишлаган соатларига мутаносиб равишда тўланади:

умумий ўрта таълим, ўрта махсус, касб-ҳунар ва олий таълим муассасалари, кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш курсларининг педагог ходимларига биринчи иш йилида ишлаган соатларига мутаносиб равишда. Кейинги иш йиллари учун ушбу тоифадаги ходимларнинг меҳнат таътиллари уларга берилган вақтдан қатъи назар, тўлиқ ҳажмда тўланади;

биринчи иш йилида олти ойдан кам бўлган ўриндошлар асосий иш жойидаги меҳнат таътили билан бир вақтда. Биринчи иш йилида олти ойдан кўпроқ ишлаган ўриндошлик асосида ишлаган ходимларга таътил, шунингдек, кейинги иш йиллари учун меҳнат таътиллари тўлови тўлиқ амалга оширилади.

Ходим билан меҳнат шартномаси бекор қилинганда, жорий иш йилида фойдаланилмаган меҳнат таътили учун ходимдан олинадиган компенсация миқдори, шунингдек, жорий иш йилида ишламаган таътил кунлари учун тўловлар миқдори ходимнинг охирги иш йилида ишлаган вақтига мутаносиб равишда ҳисобланади.

 

236-модда. Таътиллар муддатини ишланган вақтга мутаносиб равишда ҳисоблаб чиқариш тартиби

Таътиллар муддатини ишланган вақтга мутаносиб равишда ҳисоблаб чиқаришда уларнинг муддати ҳар бир тўлиқ таътил миқдорини ўн иккига бўлиб, сўнг тўлиқ ишланган ойлар сонига кўпайтириш йўли билан аниқланади. Бунда ўн беш календарь кунга тенг ва ундан кўп бўлган кунлар бир ой деб яхлитланади, ўн беш календарь кундан ками эса чиқариб ташланади.

 

237-модда. Иш йили

Тўланадиган таътил ҳар бир иш йили учун ходимларга ҳар йили берилади.

Иш йили деганда иш берувчининг қўл остида ишловчи ходимнинг
ўн икки ойга тенг бўлган ва меҳнат шартномаси бўйича иш бошланган кундан бошлаб ҳисобланган иш даври тушунилади.

Агар ушбу Кодекснинг 236-моддасига мувофиқ иш йилига киритилган даврларнинг йиғиндиси 12 календарь ойдан кам бўлса, ходимнинг иш йили етишмаётган вақтга сурилади.

 

238-модда. Йиллик асосий таътилни олиш ҳуқуқини берадиган иш стажини ҳисоблаб чиқариш

Йиллик асосий таътилни олиш ҳуқуқини берувчи иш стажига қуйидагилар киради:

иш йили давомида ҳақиқатда ишланган вақт;

ходим ҳақиқатда ишламаган бўлса ҳам, лекин меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга мувофиқ меҳнат шартномаси (лавозими) сақланиб қолган вақт, шу жумладан йиллик тўланадиган таътил, байрам кунлари, дам олиш кунлари ва бошқалар, ходим учун тақдим этилган дам олиш кунлари;

меҳнат шартномасини қонунга ғайриқонуний равишда бекор қилиш, ходимни бошқа ишга ўтказиш ёки ишдан бўшатиш ва ходимни аввалги иш жойига қайта тиклаш туфайли мажбурий прогул вақти;

мажбурий тиббий кўрикдан ўтмаган ёки меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги белгиланган тайёргарлик ва билим ва кўникмаларни синовдан ўтказмаган ходимни ишдан бўшатиш муддати, агар ходимнинг айби бўлмаган ҳолда тиббий кўрикдан ўтмаса ёки меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги билим ва кўникмалар текширувидан ўтмаса;

агар расмий текширув натижасида ходимнинг меҳнат мажбуриятларини бузмаганлиги, ёки унинг айбдорлиги тан олинмаса, текширув давомида ишдан четлаштирилган вақт;

ходимнинг илтимосига биноан иш ҳақи тўланмасдан таътил учун берилган вақт иш йили давомида икки ҳафтадан ошмаслиги;

жамоа келишувида, шунингдек, жамоа шартномаларида ва бошқа локал ҳужжатларда, меҳнат шартномасининг шартларида назарда тутилган бошқа вақтлар.

Ҳар йилги асосий тўланадиган таътил ҳуқуқини берадиган иш стажига қуйидагилар кирмайди:

ходимнинг узрли сабабсиз иш жойида бўлмаслиги;

ходимни ишдан четлатиш даврлари, ушбу модданинг биринчи қисмининг тўртинчи, бешинчи ва олтинчи хатбошиларида назарда тутилганлар бундан мустасно;

бола қонунда кўрсатилган ёшга етгунга қадар бола парвариши учун таътилнинг вақти.

Ҳар йили зарарли ва (ёки) хавфли меҳнат шароитида ишлаш учун қўшимча ҳақ тўланадиган таътил олиш ҳуқуқини берадиган иш стажи фақат кўрсатилган шартларда ҳақиқатда ишлаган вақтни ўз ичига олади.

 

239-модда. Биринчи иш йили учун йиллик меҳнат таътилини бериш тартиби

Йиллик ҳақ тўланадиган меҳнат таътилидан фойдаланиш биринчи иш йилида ходим учун ушбу иш берувчи билан олти ойлик узлуксиз ишлашдан сўнг юзага келади. Меҳнат шартномаси томонларининг келишувига биноан ходимга олти ойлик муддат тугагунга қадар ҳам таътил берилиши мумкин.

Янги ташкил этилган ташкилотлар учун ишчиларнинг биринчи иш йилида таътил, биринчи иш йили тугагунига қадар тақдим этилган тақдирда, олти ойлик меҳнатдан олдин ҳам, ундан кейин ҳам берилиши мумкин.

Олти ойлик муддат тугашидан олдин ходимнинг илтимосига биноан қуйидагиларга таътил берилади:

аёллар – ҳомиладорлик ва туғиш таътили олдидан ёки ундан кейин;

ўн тўрт ёшга тўлмаган бир ёки бир нечта бола (ўн олти ёшгача ногиронлиги бўлган бола)ни тарбиялаётган ёлғиз ота-онага (шу жумладан, беваларга, ажрашганларга) ва муддатли ҳарбий хизматчиларнинг рафиқаларига;

ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар;

заҳирага бўшатилган ҳарбий хизматчилар;

1941-1945 йиллардаги уруш қатнашчилари ва имтиёзлар бўйича уларга тенглаштирилган шахслар, шу жумладан, байналминал жангчилар;

I ва II гуруҳ ногиронлиги бўлган шахслар;

ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда умумий ўрта таълим, ўрта махсус, касб-ҳунар ва олий таълим муассасалари, кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш курсларида таълим олаётганлар, агар улар ўзларининг йиллик таътилларини имтиҳонлар, синовлар (зачётлар) топшириш, диплом, курс, лаборатория ва бошқа ўқув ишларини бажариш вақтига тўғрилаб олишни хоҳласалар;

жамоа шартномаларида, шунингдек, жамоа келишувида ёки бошқа локал ҳужжатларда белгиланган бошқа ҳолларда.

Ушбу модданинг биринчи ва иккинчи қисмларида назарда тутилган ҳолларда таътил тўлиқ ҳажмда ва тўлиқ тўланган ҳолда берилади.

Олти ойдан кам ишлаган ўриндошлар учун биринчи иш йили учун таътил уларнинг талабига биноан асосий иш учун таътил билан бир вақтнинг ўзида иш вақтига мутаносиб равишда тўлиқ бўлмаган иш вақтини тўлаш билан тўланади. Олти ёки ундан ортиқ ой ишлаган ўриндошларга биринчи иш йилида тўлиқ бўлмаган иш куни учун бериладиган меҳнат таътили, шунингдек, ушбу тоифадаги ходимларга иккинчи ва ундан кейинги иш йилларида меҳнат таътиллари, ушбу иш йили давомида қайси дам олиш кунлари бўлишидан қатъи назар, тўлиқ ҳажмда тўланади.

Умумий ўрта таълим, ўрта махсус, касб-ҳунар ва олий таълим муассасалари, кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш курсларида муаллимлар таркибига биринчи иш йилида йиллик таътил уларнинг мазкур ўқув юртига ишга кирган вақтидан қатъи назар ҳақиқий ишлаган вақтига мутаносиб равишда ҳақ тўлаган ҳолда ёзги таътил даврида тўлиқ берилади. Ушбу тоифадаги ходимларга иккинчи ва ундан кейинги иш йилларида берилган меҳнат таътили иш йили давомида қайси вақтда беришидан қатъи назар тўлиқ миқдорда тўланади.

 

240-модда. Иккинчи ва ундан кейинги иш йиллари учун йиллик меҳнат таътилларини бериш тартиби

Иккинчи ва кейинги иш йиллари учун йиллик меҳнат таътили таътил графигида белгиланган йиллик меҳнат таътилларини бериш тартибига мувофиқ берилади.

Таътил графиги календарь йил бошланишидан олдин иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда тасдиқланади.

Ходим таътил бериш вақти тўғрисида таътил бошланишидан ўн беш кун олдин хабардор қилиниши керак.

Қуйидаги ходимларнинг илтимосига биноан таътил уларга қулай вақтда тақдим этилиши керак:

аёллар – ҳомиладорлик ва туғиш таътилидан олдин ёки болаларни парваришлаш таътилларидан кейин;

ўн тўрт ёшга тўлмаган бир ёки бир нечта бола (ўн олти ёшгача ногиронлиги бўлган бола)ни тарбиялаётган ёлғиз ота-онага (шу жумладан, беваларга, ажрашганларга ва ёлғиз оналарга) ва муддатли ҳарбий хизматчиларнинг рафиқаларига;

I ва II гуруҳ ногиронлиги бўлган шахслар;

1941-1945 йиллардаги уруш қатнашчилари ва имтиёзлар бўйича уларга тенглаштирилган шахслар, шу жумладан, байналминал жангчиларга;

ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар;

ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда умумий ўрта таълим, ўрта махсус, касб-ҳунар ва олий таълим муассасалари, кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш курсларида таълим олаётганлар, агар улар ўзларининг йиллик таътилларини имтиҳонлар, синовлар (зачётлар) топшириш, диплом, курс, лаборатория ва бошқа ўқув ишларини бажариш вақтига тўғрилаб олишни хоҳласалар;

жамоа шартномаларида, шунингдек, жамоавий шартномада ёки бошқа локал ҳужжатларда белгиланган бошқа ҳолларда.

Ишлайдиган эркаклар учун йиллик таътил, агар хоҳласа, хотинининг туғруқ таътиллари даврида берилади.

Графикда белгиланган таътилдан фойдаланиш вақти ходим
ва иш берувчи ўртасидаги келишувга биноан ўзгартирилиши мумкин.

 

241-модда. Таътилни узайтириш ёки уни бошқа муддатга кўчириш

Ходимлар қуйидаги ҳолларда таътилни узайтириш ёки бошқа муддатга кўчириш ҳуқуқига эгадирлар:

вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик даврида;

ҳомиладорлик ва туғиш таътили муддати бошланганда;

йиллик таътил ўқув таътилига тўғри келиб қолганда;

давлат ёки жамоат вазифаларини бажараётганда, башарти қонун ҳужжатларида бундай вазифаларни бажариш учун ходимни ишдан озод этиш назарда тутилган бўлса;

жамоа шартномаларида ёки жамоа келишувларида назарда тутилган бошқа ҳолларда.

Агар таътилдан фойдаланишга тўсқинлик қилувчи сабаблар таътил бошлангунга қадар келиб чиққан бўлса, ходим билан иш берувчи ўртасидаги келишувга биноан таътилдан фойдаланишнинг янги муддати белгиланади. Бундай сабаблар таътил даврида келиб чиққан ҳолларда таътил тегишли кунлар сонига узайтирилади ёки ходим билан иш берувчининг келишувига биноан таътилнинг фойдаланилмай қолган қисми бошқа муддатга кўчирилади.

Ходим таътилдан фойдаланишга тўсқинлик қилувчи сабаблар тўғрисида иш берувчини хабардор қилиши шарт.

Ходимнинг илтимосига биноан таътил, агар у ушбу Кодекс
240-моддасининг учинчи қисмида белгиланган вақтда ўз вақтида бўлмаганда, унга таътил бошланган вақти тўғрисида хабар берилмаган бўлса ёки унга таътил бошлангунга қадар таътил учун тўлов тўланмаган бўлса, бошқа вақтга кўчирилади.

 

242-модда. Меҳнат таътилининг бир қисмини кейинги иш йилига ўтказиш

Меҳнат таътили ҳар йили, у бериладиган иш йили тугагунгача берилиши керак.

Истисно ҳолатларда, ишлаб чиқариш тусидаги сабабларга кўра жорий йилда таътилни тўлиқ бериш имкони бўлмаган алоҳида ҳолларда, ходимнинг розилиги билан таътилнинг ўн тўрт календарь кундан ортиқ бўлган қисми кейинги иш йилига кўчирилиши мумкин, шу йилда ундан фойдаланиш мажбурийдир.

Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимларга йиллик таътилларни, шунингдек, ушбу Кодекснинг 505 ва 507-моддаларида кўрсатилган йиллик қўшимча таътилларни бермаслик тақиқланади.

 

243-модда. Йиллик меҳнат таътилини қисмларга бўлиш

Ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишувга кўра йиллик ҳақ тўланадиган таътил қисмларга бўлиниши мумкин. Бунда, ушбу таътилнинг бир қисми камида 14 календарь кундан кам бўлмаслиги лозим.

 

244-модда. Ходимни йиллик меҳнат таътилидан чақириб олиш

Таътилдан чақириб олишга фақат ходимнинг розилиги билан йўл қўйилади.

Шу муносабат билан таътилнинг фойдаланилмай қолган қисми ходимга ушбу иш йили давомида бошқа вақтда берилиши ёки ушбу Кодекснинг 242 ва 243-моддаларида назарда тутилган талабларга риоя қилган ҳолда кейинги иш йилининг таътилига қўшиб қўйилиши керак.

Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимларни, ҳомиладор аёллар ва зарарли
ва (ёки) хавфли меҳнат шароитида ишлайдиган ходимларни таътилдан чақириб олишга йўл қўйилмайди.

 

245-модда. Ходимга йиллик меҳнат таътилида бўлган даври учун ўртача иш ҳақини тўлаш

Йиллик меҳнат таътиллари даврида ходимга ушбу Кодекснинг
269-моддасига мувофиқ ҳисобланган ўртача иш ҳақининг сақланиши кафолатланади.

Йиллик меҳнат таътили учун тўловлар жамоа шартномасида, бошқа локал ҳужжатларда ёки меҳнат шартномасида белгиланган муддатда, аммо таътил бошланишидан олдинги охирги иш кунидан кечиктирмай амалга оширилади.

 

246-модда. Ҳар йилги ҳақ тўланадиган меҳнат таътилини пуллик компенсация билан алмаштириш

Ходимга меҳнат шартномаси бекор қилинганидан кейин барча фойдаланилмаган йиллик асосий ва қўшимча меҳнат таътиллари учун компенсация тўланади.

Иш вақтида ходимларга йиллик таътил учун ушбу Кодекснинг
229-моддасида белгиланган энг кам муддатидан (йигирма бир календарь кундан) ортиқ миқдорда пул компенсацияси тўланиши мумкин.

Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимларга ва I ёки II гуруҳ ногиронлиги бўлган шахсларга бериладиган ижтимоий таътилнинг барча турлари, шунингдек, ушбу Кодекснинг 505 ва 507-моддаларида назарда тутилган қўшимча таътиллар натура шаклда қўлланилади ва уларни пул компенсацияси билан алмаштиришга йўл қўйилмайди.

 

247-модда. Меҳнат шартномаси бекор қилинганда ходимга ҳақ тўланадиган меҳнат таътили бериш

Жамоа келишувида, бошқа локал ҳужжатларда, меҳнат шартномасида ёки ходим билан иш берувчи ўртасидаги келишувга биноан меҳнат шартномаси бекор қилинганда (ходим айби билан меҳнат шартномасининг бекор қилиниши ҳолатлари бундан мустасно) ходимнинг ёзма аризаси асосида, йиллик асосий ва қўшимча таътилларни бериб, ундан кейин меҳнат муносабатларини бекор қилиш ҳоллари назарда тутилиши мумкин. Бу ҳолда таътил тугаган кун меҳнат шартномаси бекор қилинган кун деб ҳисобланади.

Меҳнат шартномаси унинг муддати тугаши муносабати билан бекор қилинганда, кейинчалик меҳнатга оид муносабатларни бекор қилиш шарти билан, гарчи ҳақиқатда ишланган вақт ҳамда таътил вақтининг умумий йиғиндиси меҳнат шартномаси муддати чегарасидан чиқиб кетса ҳам, таътил берилиши мумкин. Бундай ҳолда ҳам, таътил тугаган кун меҳнат шартномаси бекор қилинган кун деб ҳисобланади.

Ходимнинг ташаббуси билан кейинчалик меҳнат шартномаси бекор қилиниши шарти билан таътил берилганда, ушбу ходим меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги аризасини меҳнат таътили бошланиш кунига қадар қайтариб олишга ҳақлидир.

 

5-§. Ижтимоий таътиллар

248-модда. Ижтимоий таътиллар тушунчаси

Ижтимоий таътил бу – ходимларга оналик, болани парвариш қилиш, таълим олиш, шунингдек, бошқа ижтимоий мақсадлар учун қулай шароитлар яратиш мақсадида бериладиган таътил.

 

249-модда. Қонун ҳужжатларида белгиланган ижтимоий таътиллар

Ушбу Кодексга мувофиқ ходимлар қуйидаги ижтимоий таътилларни олиш ҳуқуқидан фойдаланадилар:

ҳомиладорлик ва туғиш таътиллари (ушбу Кодекснинг 433-моддаси);

болаларни парваришлаш таътиллари (ушбу Кодекснинг 435-моддаси);

ўқиш билан боғлиқ таътиллар (ушбу Кодекснинг 410-моддаси);

ижодий таътиллар.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган ходимларга ижтимоий таътил бериш ходимнинг иш стажига, у бажарадиган ишнинг жойига ва хусусиятига ёки иш берувчининг ташкилий-ҳуқуқий шаклига боғлиқ эмас.

Ходим ўқиш таътилида (ушбу Кодекснинг 410-моддаси) ёки ижодий таътилда бўлганида ходимнинг ўртача иш ҳақи сақлаб қолинади. Олий таълим муассасаларига ўқишга қабул қилишда (ушбу Кодекснинг
416-моддаси) тўловсиз таътил истисно ҳолатдир.

Аёлнинг туғруқдан олдинги ва туғруқдан кейинги таътилда бўлган вақтида (ушбу Кодекснинг 433-моддаси) унга қонун ҳужжатларида белгиланган миқдорда ва тартибда ҳомиладорлик ва туғруқ бўйича нафақа тўланади.

Бола икки ёшга тўлгунга қадар уни парваришлаш таътили даврида ҳақиқатда бола парвариши билан шуғулланаётган боланинг отаси ёки онаси, буваси, бобоси ёки бошқа оила аъзосига ёҳуд боланинг васийсига қонун билан белгиланган миқдорда ва тартибда бола парвариши бўйича нафақа тўланади.

Ўн икки ёшга тўлмаган икки ёки ундан кўп фарзанди бўлган ёки ўн олти ёшга тўлмаган ногиронлиги бўлган боласи бор ота-оналардан бири (уларнинг ўрнини босувчи шахслар) тўрт календарь кунлик йиллик ижтимоий таътилда бўлса, ўртача иш ҳақи ушбу таътил даври учун сақланиб қолинади (ушбу Кодекснинг 435-моддаси).

Икки ёки уч ёшгача бўлган болалар парвариши учун таътилдан ташқари қонун ҳужжатларида белгиланган ижтимоий таътиллар кейинги йиллик меҳнат таътилини олиш ҳуқуқини берадиган иш стажига киритилади.

 

250-модда. Ижтимоий таътилларни жамоа келишувлари ёки жамоа шартномаси ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа локал ҳужжатларга мувофиқ белгилаш

Жамоа келишувлари ёҳуд жамоа шартномаси ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа локал ҳужжатларда қуйидагилар назарда тутилиши мумкин:

ходимларга қонунда белгиланмаган бошқа ижтимоий таътилларни бериш (никоҳ муносабати билан, боланинг туғилиши муносабати билан боланинг отасига, ходимнинг яқин қариндошининг вафоти муносабати билан ва бошқалар);

ижтимоий таътил муддатини қонун ҳужжатларида белгиланган муддатга нисбатан узайтириш.

Жамоа келишувлари ёки жамоа шартномаси ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа локал ҳужжатлар ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган таътилда бўлган ходимлар учун ўртача иш ҳақини ёки унинг бир қисмини сақлаб қолишни кўзда тутиши мумкин.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган ижтимоий таътилларнинг муддати, шунингдек, ушбу таътилларни кейинги йиллик меҳнат таътилини олиш ҳуқуқини берадиган иш стажига киритиш масаласи ходимни ушбу таътиллар билан таъминлашни белгиловчи ҳужжатларда тартибга солиниши лозим.

 

251-модда. Ходимга ижтимоий таътил тақдим этиш ва ходимнинг ундан фойдаланиш асослари

Ходимга ижтимоий таътил бериш учун қонун ҳужжатлари, жамоа келишувлари ёки жамоа шартномаси ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини
ўз ичига оладиган бошқа локал ҳужжатларда назарда тутилган ходимга ижтимоий таътил ҳуқуқини берувчи ҳолатларнинг пайдо бўлиши асос ҳисобланади. Кўрсатилган ҳолатлар мавжуд бўлган тақдирда, иш берувчи ходимга ижтимоий таътилни тақдим этиши шарт. Иш берувчи томонидан ходимга ижтимоий таътил беришнинг рад этилишига ходим томонидан белгиланган тартибда шикоят қилиниши мумкин.

Барча ижтимоий таътилларнинг амал қилиш муддати давомида, улар қонун билан белгиланишидан қатъи назар ёки жамоа келишувларида ёки Жамоа келишувида ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа локал ҳужжатларда белгиланган бўлишидан қатъи назар, ходим аввалги иш жойини (лавозимини) сақлаб қолади.

Ижтимоий таътил меҳнат таътилига қўшимча равишда берилади. Ходим томонидан белгиланган муддатда фойдаланилмаган ижтимоий таътил бошқа муддатга ўтказилиши мумкин эмас. Ижтимоий таътилни жамлаб ҳисоблаш ва, шу жумладан, меҳнат шартномаси бекор қилинишига ҳам қарамай пул компенсацияси билан алмаштиришга йўл қўйилмайди.

 

6-§. Қисман иш ҳақи сақланадиган ва иш ҳақи сақланмайдиган таътиллар

252-модда. Иш ҳақи қисман сақланадиган таътил

Жамоа келишувлари ёки жамоа шартномаси ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа локал ҳужжатлар, улар мавжуд бўлмаган ҳолларда эса – меҳнат шартномасида ходимга иш ҳақининг қисман сақланадиган таътил бериш имконияти ва бундай таътилнинг календарь йилдаги энг узоқ давомийлиги белгиланиши назарда тутилиши мумкин.

Иш ҳақи қисман сақланган ҳолда таътил бериш масаласи ва унинг давомийлиги муддати ҳар бир аниқ ҳолатда меҳнат шартномаси тарафларининг келишувига биноан ҳал қилинади. Ходимнинг бундай таътилга розилиги иш берувчига ёзма ариза бериш орқали ифодаланади.

Жамоа келишувлари ёки жамоа шартномаси ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа локал ҳужжатлар, улар бўлмаган тақдирда – меҳнат шартномасида иш берувчи ўз ходимининг хоҳишига биноан ходимга иш ҳақи қисман сақланадиган таътил бериши шарт бўлган ҳолатлар кўзда тутилиши мумкин.

Ходимнинг иш ҳақи қисман сақланган ҳолда таътил миқдори ва йиллик меҳнат таътилига чиқиш ҳуқуқини берадиган иш стажига ушбу таътилни қўшиш ёки қўшмаслик тўғрисидаги масала жамоа келишувлари ёки жамоа шартномаси ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа локал ҳужжатлар билан белгиланади, бундай ҳужжатлар бўлмаган ҳолда эса меҳнат шартномасида белгиланади. Бунда сақланадиган иш ҳақи миқдори Ўзбекистон Республикасида белгиланган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдоридан кам бўлиши мумкин эмас. Агар ходим иш ҳақи қисман сақланган ҳолдаги таътилда бўлган вақтида меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори оширилган бўлса, кўрсатилган оширилишни ҳисобга олган ҳолда ходимга тўланадиган иш ҳақи миқдорини қайта ҳисоблаш амалга оширилади.

253-модда. Иш ҳақи сақланмаган ҳолда таътил беришнинг умумий
тартиби ва тушунчаси

Иш ҳақи сақланмаган ҳолдаги таътил деганда ходимнинг иш жойи (лавозими) сақланиб қолинадиган иш ҳақи тўланмайдиган таътил тушунилади.

Ходимнинг аризасига кўра унга иш ҳақи сақланмаган ҳолда таътил берилиши мумкин, унинг давомийлиги ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишувга кўра белгиланади, лекин у календарь йил даври мобайнида жами уч ойдан ортиқ бўлмаслиги керак.

Белгиланган тартибда эълон қилинган карантин тадбирлари даврида ходимларнинг соғлиғини сақлаш мақсадида, ходимнинг ёзма аризасига биноан, иш ҳақи сақланмаган ҳолдаги таътилнинг узлуксиз ёки жамланган муддати узайтирилиши мумкин, лекин олти ойдан ошмаслиги керак.

 

254-модда. Ходимнинг талабига кўра мажбурий тартибда иш ҳақи сақланмаган ҳолда таътил бериш

Қуйидаги ходимларга уларнинг талабига кўра мажбурий тартибда иш ҳақи сақланмаган ҳолда таътил берилади:

1941 – 1945 йиллардаги уруш қатнашчиларига ва имтиёзлари жиҳатидан уларга тенглаштирилган шахсларга, шу жумладан, байналминал жангчиларга – ҳар йили ўн тўрт календарь кунга қадар;

ишлаётган I ва II гуруҳ ногиронлиги бўлган шахсларга – ҳар йили ўн тўрт календарь кунга қадар;

икки ёшдан уч ёшгача бўлган болани ҳақиқатда парвариш қилаётган отаси ёки онасига (уларнинг ўрнини босувчи шахсларга), васийга;

ўн икки ёшга тўлмаган, ногиронлиги бўлган боласи бўлса – ўн тўрт ёшга тўлмаган икки ва ундан ортиқ болани тарбиялаётган отаси ёки онаси (уларнинг ўрнини босувчи шахсларга), васийига, – ҳар йили ўн тўрт календарь кунга қадар;

қонун ҳужжатларида ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда, шунингдек, меҳнат шартномаси шартларида назарда тутилган бошқа ҳолларда.

 

15-боб. Меҳнатга ҳақ тўлаш

1-§. Меҳнатга ҳақ тўлашнинг умумий шартлари

 

255-модда. Асосий тушунчалар

Меҳнатга ҳақ тўлаш – бу меҳнат шартномаси тарафларининг меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари, меҳнат ҳуқуқлари нормаларини ўз ичига олувчи бошқа норматив ҳужжатлар ва меҳнат шартномаси билан тартибга солинадиган иш берувчи томонидан ходимнинг меҳнатига ҳақ тўлаш
ва тўловни амалга ошириш билан боғлиқ муносабатлар тизими.

Иш ҳақи – иш берувчининг ходимнинг малакасига, бажарилган ишнинг мураккаблигига, миқдори, сифати ва шартларига қараб меҳнатини тақдирлаш, шунингдек, компенсация тўловлари (қўшимча тўловлар
ва компенсация тусидаги нафақалар, шу жумладан, нормал иш шароитида бўлмаган шароитда ишлаганлик учун иш ҳақи миқдори, махсус иқлим шароитлари ва бошқа компенсация тўловлари), шунингдек, имтиёзли тўловлар (рағбатлантириш тўловлари, устамалар ва мукофотлар).

Меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори – бу иш вақти меъёрида ходимнинг малака талаб қилмайдиган оддий ишларнинг тўлиқ бажарилишидаги меҳнати учун қонун ҳужжатларида кафолатланган, меҳнатга ҳақ тўлашнинг ягона тариф сеткаси биринчи разрядига тўғри келадиган ойлик иш ҳақи миқдори.

 

256-модда. Меҳнатга ҳақ тўлаш соҳасидаги кафолатлар

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари меҳнатга ҳақ тўлашнинг қуйидаги асосий кафолатларини назарда тутади:

меҳнатга ҳақ тўлашда камситишга йўл қўйилмаслиги;

меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорини белгилаш;

иш берувчининг молиявий аҳволидан қатъи назар, ходимлар томонидан бажарилган ишлар учун қонун ҳужжатларида, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига, меҳнат шартномасига оид бошқа ҳужжатларга мувофиқ белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш шартларига кўра мажбуриятини бажариш;

меҳнатга ҳақ тўлашнинг натура кўринишида амалга оширилишини чеклаш, ушбу Кодекснинг 268-моддасида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно;

иш ҳақини тўлаш тартиби ва шартларига қўйиладиган талабларни тартибга солиш;

меъёрий иш шароитларидан четга чиқадиган шароитларда иш учун кафолатланган иш ҳақини белгилаш (ортиқча иш кунлари, дам олиш
ва байрам кунлари, тунда ишлаш);

ушбу Кодекс 107-моддасининг олтинчи ва еттинчи қисмларига мувофиқ иш берувчининг фаолияти тўхтатилган ва унинг тўловга лаёқатсизлиги ҳолатларида ходимнинг иш ҳақи олишини таъминлаш;

бюджет ташкилотлари ходимларига иш ҳақи тўлаш бўйича давлат тарифларини белгилаш;

ходимларнинг иш ҳақидан ушлаб қолиш миқдорини чеклаш;

қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳоллардан мустасно ҳолатларда ходимнинг пул маблағларини эркин тасарруф этишини чеклаш тақиқланиши;

ходимларга иш ҳақини ўз вақтида тўлашни таъминлаш.

Ходимларга меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларда ва меҳнат шартномасида назарда тутилган иш ҳақини тўлаш кафолатларини бериш давлат ва жамоат назоратини мазкур Кодекснинг
575 ва 577-моддаларида кўрсатилган юридик ва жисмоний шахслар томонидан амалга оширилади.

Иш берувчилар меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари меъёрларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатлар билан белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш талабларини бузганликлари учун жавобгар бўладилар.

Жамоа келишувлари ва жамоа шартномаси, шунингдек, иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда қабул қилинган бошқа локал ҳужжатларига кўра қонун ҳужжатларида белгиланганидан ташқари ходимларга меҳнатга ҳақ тўлашнинг қўшимча кафолатлари берилиши мумкин.

Меҳнат шартномасида белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш шартлари меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини
ўз ичига олган бошқа ҳужжатлар билан солиштирганда ёмонлаштирилиши мумкин эмас.

Жамоа келишувлари, шартномалар, локал норматив ҳужжатлар билан белгиланадиган меҳнатга ҳақ тўлаш шартлари меҳнат ҳуқуқи нормаларини
ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда белгиланганига нисбатан ёмонлаштирилиши мумкин эмас.

Жамоа келишувида локал норматив ҳужжатлар билан белгиланадиган ҳақ тўлаш шартлари баъзи бир жамоа келишувларига нисбатан ёмонлаштирилиши мумкин эмас.

 

257-модда. Меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорини белгилаш

Меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика
уч томонлама комиссияси томонидан ишлаб чиқилган таклифларни ҳисобга олган ҳолда белгиланади ва шу билан бир вақтда йилига камида бир марта Ўзбекистон Республикаси ҳудудида амалга оширилади ва мулкчилик шаклидан ёки бошқарувидан қатъи назар, барча иш берувчилар учун мажбурийдир.

Иш вақтининг ойлик нормасини бажарган ва меҳнат шартномасида кўрсатилган меҳнат функциясини бажарган ходимнинг ойлик иш ҳақи қонун ҳужжатларида белгиланган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдоридан
кам бўлмаслиги керак.

Мукофотлар, иш ҳақига устама ҳақи, меҳнатга ҳақ тўлаш тизимида назарда тутилган бошқа рағбатлантириш тўловлари, қўшимча тўловлар, шунингдек, иш вақтидан ташқари иш учун иш ҳақи, дам олиш ва таътил кунларида ишлаш, тунда ишлаш, туман коэффициентлари ва бошқа компенсация ва ижтимоий тўловлар меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорига киритилмайди.

 

258-модда. Иш ҳақи миқдорини белгилаш

Иш ҳақи миқдори иш берувчининг ва ходимнинг келишувига биноан бажарилган ишнинг мураккаблиги ва шартларини, ходимнинг касбий малакаси ва ишбилармонлик фазилатларини, унинг иш натижаларини
ва иш берувчининг амалдаги иш ҳақи тизимига мувофиқ ташкилотнинг иқтисодий фаолиятини ҳисобга олган ҳолда белгиланади ва ҳар қандай максимал миқдор билан чекланмайди.

Меҳнатга ҳақ тўлаш тизими, тариф сеткаси ҳажмини ўз ичига олган ҳолда мукофотлар, қўшимча тўловлар, устамалар, рағбатлантириш тарзидаги тўловлар жамоа шартномаларида, шунингдек, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишиб қабул қиладиган бошқа локал ҳужжатларда белгиланади.

 

259-модда. Меҳнатга ҳақ тўлаш шартларини ўзгартириш

Меҳнатга ҳақ тўлаш шартлари қандай тартибда ўрнатилган бўлса, шундай тартибда ўзгартирилади.

Меҳнатга ҳақ тўлашнинг шартларини якка тартибда ходим учун ноқулай томонга ўзгартиришга унинг розилигисиз йўл қўйилмайди. Истисно тариқасида бундай ўзгартиришга:

технологияда, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишда ўзгаришлар юз берган тақдирда, башарти меҳнатга ҳақ тўлашнинг аввалги шартларини сақлаб қолиш мумкин бўлмаса;

қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда йўл қўйилиши мумкин.

Иш берувчи, янги ёки келгусидаги меҳнатга ҳақ тўлаш шартлари ходим учун ноқулай томонга ўзгариши тўғрисида ходимни камида икки ой олдин огоҳлантириши лозим.

 

260-модда. Меҳнатга ҳақ тўлаш тузилмаси

Иш ҳақи асосий (таянч) ва қўшимча (ўзгарувчан) қисмлардан иборат.

Иш ҳақининг асосий қисми ушбу иш берувчи учун амалдаги иш ҳақи тизими асосида белгиланади ва Ўзбекистон Республикасида белгиланган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдоридан кам бўлмаслиги керак.

Иш ҳақининг асосий қисми унинг доимий таркибий қисми бўлиб, ходимга белгиланган меҳнат меъёрларига (тариф ставкаларига, лавозим маошига) мувофиқ амалда ишлаган вақт ёки бажарилган иш учун тўланади.

Иш ҳақининг қўшимча қисми қўшимча ҳақлар, нафақалар, шунингдек, мукофотлар ва компенсацион ёки рағбатлантирувчи хусусиятдаги бошқа тўловлар ҳисобига шаклланади.

 

261-модда. Меҳнатга ҳақ тўлаш тизими тушунчаси ва уни ташкил этиш тартиби

Иш ҳақи тизими – бу ходимлар сонининг меҳнат миқдори ва сифатига, уларнинг шахсий ва жамоавий натижаларига боғлиқлигини аниқлаш усули.

Ходимларга иш ҳақи тўлаш тизими иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда ўрнатилади, ушбу Кодексда айрим ходимлар тоифаларига нисбатан назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.

Ташкилот ходимларнинг айрим тоифаларига ёки таркибий бўлинмаларига нисбатан иш ҳақининг бир нечта тизимини қўллаши мумкин.

Ходимларнинг иш ҳақи вақтга кўра, шартлашилганлигига кўра
ёки меҳнатга ҳақ тўлаш тизимида назарда тутилган мезонларга кўра тўланади.

Фаолиятнинг ўзига хос хусусиятларига ва меҳнатга ҳақ тўлашни ташкил этишнинг ўзига хос иқтисодий шартларига қараб ходимларга иш ҳақини тўлашнинг тарифли ва (ёки) тарифсиз тизимлари қўлланилиши мумкин.

Бюджет ташкилотлари ходимларига иш ҳақи тўлаш тизимлари
ва турлари Ўзбекистон Республикаси Президенти ёки Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

262-модда. Меҳнатга ҳақ тўлашнинг тариф тизими

Иш ҳақини тўлашнинг тариф тизими – турли тоифадаги ходимлар учун иш ҳақини тариф тизимига асосланган ҳолда дифференциялаштирилган меҳнатга ҳақ тўлаш тизимидир.

Тариф тизимига қуйидагилар киради: тариф жадвали, иш ҳақи, тариф ставкалари ва тоифалар, тариф коэффициентлари.

Тарифлар жадвали – ишнинг мураккаблиги ва ходимларнинг тариф коэффициентларидан фойдаланган ҳолда малакавий талабларга қараб белгиланадиган ишларнинг (касблар, лавозимлар) тариф тоифаларининг тўплами.

Тариф категорияси – меҳнатнинг мураккаблигини ва ходимнинг малака даражасини акс эттирадиган қиймат.

Тариф ставкаси (иш ҳақи) – компенсация, рағбатлантириш ва ижтимоий нафақалар бундан мустасно, вақт бирлигига маълум бир мураккабликдаги (малака) меҳнат меъёрларини (меҳнат мажбуриятларини) бажариш учун ходимларнинг белгиланган иш ҳақи.

Тариф коэффициенти – ходимлар малакаси даражасининг даражалар бўйича нисбати, кейинги даражаларнинг тариф ставкалари биринчи даражали ставкаларга нисбатан бир неча баравар кўпайишини акс эттиради.

Малакалар тоифаси – ходимнинг касбий тайёргарлиги даражасини акс эттирадиган қиймат.

Ишларни тарификациялаш – меҳнат турларини меҳнатнинг мураккаблигига қараб тариф тоифаларига ёки малака тоифаларига ўтказиш.

Бажарилган ишларнинг мураккаблиги уларнинг рейтинги асосида аниқланади.

Ишларни тарифлаш ва ходимларга тариф тоифаларини тайинлаш белгиланган тартибда ишлаб чиқилган ва тасдиқланган касбий стандартларни ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади.

 

263-модда. Меҳнатга ҳақ тўлашнинг тарифсиз тизими

Меҳнатга ҳақ тўлашнинг тарифсиз тизими ўзида иш ҳақини фарқлаш усули, унда ходимнинг иш ҳақи унинг ишининг якуний натижаларига
ва жамоанинг ишига боғлиқ бўлиб, унинг иш ҳақини жамғаришдаги улушини ифодалайди ва ходимга тайинланган коэффициент асосида аниқланади,
бу иш фаолиятини баҳолашни акс эттиради.

Ходимнинг якка касбий ютуқларини баҳолаш мезонлари ва меъёрлари иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишилган ҳолда белгиланади. Ходимнинг якка касбий ютуқларини баҳолаш иш берувчи томонидан амалга оширилади.

Тарифсиз иш ҳақи тизимини қўллашда қонун билан кафолатланган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдоридан кам иш ҳақи миқдорини белгилашга йўл қўйилмайди.

 

264-модда. Рағбатлантириш тусидаги тўловлар

Рағбатлантирувчи тўловлар таркибига ходимларнинг ишдаги юқори ютуқлари, касбий маҳорати, энергия ресурслари, материалларни тежаш, бошқа белгиланган кўрсаткичларга эришганликлари учун бериладиган мукофотлар, қўшимча ҳақлар, нафақалар ва бошқа тўловлар киради.

Иш ҳақи тизимида тақдим этиладиган мукофот – бу ходимни олдиндан белгиланган кўрсаткичлар ва шартларга эришишга рағбатлантириш учун
иш ҳақининг таркибига киритилган ва ходимга тўланадиган асосий иш ҳақидан (тариф ставкасидан) ортиқ бўлган пул мукофоти.

Иш ҳақи тизимида кўзда тутилмаган рағбатлантирувчи мукофот –
бу бир марталик тусдаги ва иш берувчининг қарорига биноан бир марталик мукофот сифатида тўланадиган ходим олдиндан белгиланган кўрсаткичлар ва шартларга эришганлиги учун эмас, балки муайян воқеалар (юбилейлар, байрамлар ва бошқалар) рўй бериши муносабати билан ёки ходим томонидан муайян ҳаракатларни амалга ошираётганлиги учун (иш берувчининг алоҳида муҳим буйруғини бажариш, рационализаторлик таклифини киритиш
ва ҳоказо) тўланадиган пул мукофоти.

Устама – бу меҳнат шартномаси бўйича ишларни бажарган ва ходимни рағбатлантириш (касбий маҳорат, иш стажи, маълум бир ташкилот
ёки соҳада иш тажрибаси ва ҳоказолар) учун тўланадиган пул тўлови,
ёки компенсация (кўчма ёки саёҳат учун иш ҳақи, ноқулай иқлим шароитида ишлаш ёки зарарли ёки оғир иш шароитида ишлаш учун, меҳнатнинг интенсивлиги ва бошқалар учун).

Иш ҳақи қўшимчаси – бу ходимга тўғридан-тўғри мажбуриятлари таркибига кирмайдиган қўшимча функцияларни (касбларни (лавозимларни) бирлаштириш учун қўшимча, бажарилган иш ҳажмини кўпайтириш, хизмат кўрсатиш доирасини кенгайтириш, йўқ ходимнинг вазифаларини бажариш
ва ҳоказо) бажариш, кафолатли тусдаги ва одатдаги иш шароитларидан оғиш ҳолларида ёки ходимлар иш ҳақининг бир қисми ўзларининг айбисиз камайтирилганда уларнинг иш ҳақининг бир қисмини сақлаб қолиш мақсадида қилинган, тезкор эҳтиёжлари ва бошқа соғлиқни сақлаш сабабларга кўра, тунги иш, дам олиш кунлари ва байрамлар ва қўшимча иш ) учун тўланадиган пул тўлови.

Мукофотлар, қўшимча тўловлар ва устамалар, асосий иш ҳақига бошқа рағбатлантириш тўловлари тизими иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда белгиланади.

Бюджет ташкилотларида рағбатлантириш тўловларини қўллаш тартиби ва шартлари Ўзбекистон Республикаси Президенти ва Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

265-модда. Меҳнатга ҳақ тўлаш муддатлари

Меҳнатга ҳақ тўлаш муддатлари жамоа шартномаси ёки бошқа локал норматив ҳужжатда белгиланади ва ҳар ярим ойда бир мартадан кам бўлиши мумкин эмас. Ходимларга ойлик иш ҳақи одатда 16 кундан ошмайдиган танаффус билан икки қисмга бўлиб тўланади (аванс ва қолган қисми ҳажмида).

Иш ҳақи йиллик интервал билан ҳисобланадиган ходимларга ойига камида бир марта тўланиши керак. Бундан ташқари, унинг ойлик миқдори меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдоридан кам бўлмаслиги керак. Вазирлар Маҳкамаси томонидан ойига бир марта иш ҳақи тўланадиган ходимларнинг айрим тоифалари белгиланиши мумкин.

Агар меҳнатга ҳақ тўлаш куни дам олиш кунига ёки ишланмайдиган байрам кунларига тўғри келса, иш ҳақи ушбу кунлар арафасида тўланади.

Ўз вақтида тўланиши ва ходимнинг иш ҳақи миқдорини бошқа тўловларни амалга оширишга ва уларнинг устуворлигига боғлиқ қилиб бўлмайди.

Белгиланган тартибда иш берувчилар ва (ёки) у ваколат берган
иш берувчиларнинг ходимлар иш ҳақини тўлашни кечиктирганлиги ёки
иш ҳақининг бошқа бузилиши ҳолатлари бўлса, ушбу Кодекс ва бошқа қонунларга мувофиқ жавобгар бўлади.

Иш берувчи ходимнинг хоҳишига биноан иш берувчининг иш ҳақини ҳисоблашда иш ҳақи ва қисқартиришлар тўғрисида унга хабар бериши керак.

Иш берувчи ушбу Кодекснинг 345-моддасида белгиланган миқдорда иш ҳақини тўлаш кечиктирилганлиги учун ходим олдида жавобгар бўлади.

 

266-модда. Меҳнат шартномаси бекор қилинганда ҳисоб-китоб қилиш муддати

Меҳнат шартномаси бекор қилинганда иш берувчидан ходимга тўланадиган барча маблағ ходим билан меҳнат шартномаси бекор қилинган кунда тўланади. Агар ходим меҳнат шартномаси бекор қилинган куни ишламаган бўлса, унда тегишли суммалар ушбу ходим томонидан ҳисоб-китоб қилиш талаби тақдим этилганидан кейин уч кундан кечиктирмай тўланиши керак.

Агар меҳнат шартномаси бекор қилинганидан кейин ходимга тўланиши керак бўлган миқдорлар тўғрисида тортишув бўлса, иш берувчи у билан баҳслашмаган миқдорни ушбу моддада кўрсатилган муддатда тўлаши шарт.

267-модда. Ходим вафот этган кунда олинмаган иш ҳақини бериш

Ходим вафот этган кунда олинмаган иш ҳақи унинг оила аъзоларига ёки марҳумнинг қарамоғида бўлган шахсларга ходим вафот этган кунда берилади. Иш ҳақини тўлаш иш берувчига тегишли ариза, ходимнинг вафоти тўғрисидаги гувоҳнома асли тақдим этилган кундан бошлаб етти кундан кечиктирмай амалга оширилади.

 

268-модда. Иш ҳақини тўлаш жойи ва шакллари

Иш ҳақи Ўзбекистон Республикаси миллий валютасида (сўмда) тўланади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган қоидалардан истиснолар Ўзбекистон Республикаси Президенти ёки Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланиши мумкин.

Иш ҳақини қарз мажбуриятлари, квитанция, купон шаклида тўлаш тақиқланади.

Ходимнинг ёзма розилиги билан иш ҳақининг 10 фоизигача ташкилотда ишлаб чиқарилган истеъмол товарлари ушбу маҳсулот қийматига эквивалент миқдорда натура кўринишда тўланишига рухсат этилади, алкоголли ичимликлар, тамаки, гиёҳвандлик воситалари
ва психотроп моддалар, шунингдек, фуқаролик муомаласидан чиқарилган бошқа нарсалар бундан мустасно.

Иш ҳақи ходимга, қоида тариқасида, бевосита иш жойида тўланади.

Ходимнинг ёзма розилиги билан иш ҳақи ёки унинг бир қисмини банк муассасалари ёки почта бўлимлари орқали, уларнинг хизматлари учун

иш берувчининг ҳисобидан тўланиши мумкин. Банк муассасалари ёки почта бўлимлари орқали иш ҳақини тўлаш тартиби Марказий банк билан келишган ҳолда Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

Агар ходим иш ҳақини тўлаш кунида иш берувчининг буйруғини иш жойидан ташқарида (хизмат сафари, малака ошириш курсларида ва ҳоказо) бажарса, у ҳолда ходимнинг илтимосига биноан иш берувчи ўз ҳисобидан унга тегишли маошни юбориши ёки ходимнинг ваколатли вакилига тўлаши шарт.

 

269-модда. Ўртача иш ҳақи ва уни ҳисоблаш тартиби

Ушбу Кодексда назарда тутилган барча ҳолатлар учун ўртача иш ҳақи (ўртача ҳақ) ходимнинг ҳисобланган иш ҳақи ва у ишлайдиган ўртача иш ҳақи сақланиб қолинадиган ойдан олдинги 12 календарь ой ҳисоб-китоб даври мобайнида ишлаган вақтига қараб белгиланади. Бу ҳолда, календарь
ой тегишли ойнинг 1-дан 30-кунигача (31-кунгача), шу жумладан, февраль ойида 28-кун (29-кун) билан бирга ҳисобланади.

Ўртача иш ҳақини ҳисоблаш учун ходимга иш берувчи томонидан ҳисобланган Ўзбекистон Республикаси солиқ ҳақидаги қонун ҳужжатларида назарда тутилган солиқ тўловларининг барча турларини ўз ичига олувчи иш ҳақи.

Вақтга асосланган иш ҳақи тизимида ишлайдиган ходимларнинг ўртача иш ҳақи охирги календарь ой учун тариф сеткасидан (лавозим маошидан) келиб чиқиб аниқланади, иш ҳақидан ушлаб қолинадиган ойдан, ходимнинг ўртача ойлик иш ҳақи сақланадиган келаси ой учун, устамалар, мукофотлар (ушбу Кодекснинг 260-моддаси учинчи қисмида назарда тутилган қўшимча тўловлар) ва бошқа тўловлар ўн икки календарь ой учун жами мукофотларнинг ўн иккидан бир қисми миқдорида белгиланади.

Шартлашишга (ишбай) иш ҳақи тизимида ишлайдиган ходимларнинг ўртача иш ҳақи охирги календарь ой учун тариф сеткасидан (лавозим маошидан) келиб чиқиб аниқланади, иш ҳақидан ушлаб қолинадиган ойдан, ходимнинг ўртача ойлик иш ҳақи сақланадиган келаси ой учун, устамалар, мукофотлар (ушбу Кодекснинг 260-моддаси учинчи қисмида назарда тутилган қўшимча тўловлар) ва бошқа тўловлар ўн икки календарь ой учун жами мукофотларнинг ўн иккидан бир қисми миқдорида белгиланади.

Тарифсиз иш ҳақи тизимига эга бўлган ходимларга ўртача иш ҳақи республикада ўрнатилган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорининг ўндан бир қисмидан ортиқ бўлган барча тўловларнинг ўндан иккисига тенг бўлган ҳолда Ўзбекистон Республикасида ўрнатилган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорига қараб белгиланади.

Ҳисоблаш даврида ўртача ойлик иш ҳақини ҳисоблаб чиқаришда иш вақтидан қуйидаги даврлар ва ушбу давр учун ҳисобланган суммалар чиқариб ташланади:

ушбу Кодекснинг 436-моддасида назарда тутилган болани боқиш учун танаффуслардан ташқари, қонун ҳужжатларига мувофиқ ходимнинг ўртача иш ҳақи сақланади.

ходим вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик ёки туғруқ ва ҳомиладорлик бўйича нафақа олганда;

ходим иш берувчининг ва ходимнинг ихтиёрига боғлиқ бўлмаган сабабларга кўра ишламаган бўлса;

ходимга ушбу Кодекснинг 428-моддасига мувофиқ ногиронлиги бўлган болаларни ва болаликдан ногиронлиги бўлган шахсларни парвариш қилиш учун қўшимча ҳақ тўланадиган дам олиш кунлари тақдим этилган бўлса;

ходимнинг иш ҳақи тўлиқ ёки қисман сақланган ҳолда ёки қонунчиликда ўрнатилган бошқа ҳолатларда ишдан иш ҳақисиз озод қилинганда.

Агар ходим ҳақиқатда ҳисобланган иш ҳақи ёки ҳисоб-китоб даври мобайнида ва ҳисоб-китоб даври бошланишидан олдин ишлаган кунларга
эга бўлмаса, ўртача иш ҳақини сақлайдиган ҳолат содир бўлган ойда ходим томонидан ҳақиқатда ишлаган кунлар учун ҳисобланган иш ҳақи миқдорига қараб белгиланади.

Агар ходимда ҳисобланган иш ҳақи ёки ҳисоб-китоб даври учун амалда ишлаган кунлар бўлмаса, ҳисоб-китоб даври бошланишидан олдин ва ўртача иш ҳақининг сақланиши билан боғлиқ бўлган ҳолат содир бўлишидан олдин ўртача иш ҳақи белгиланган тариф ставкаси, иш ҳақи (лавозим маоши) асосида белгиланади.

Ушбу модданинг еттинчи қисмига мувофиқ ҳисоблаш даврининг бир ёки бир неча ойи тўлиқ ишлаб чиқилмаган ёки ундан вақт чиқариб ташланган бўлса, ўртача кунлик даромад ҳисоблаш даври учун ҳақиқатда ҳисобланган иш ҳақининг миқдорини иш кунининг ўртача ойлик сонига бўлиш (25,3), тўлиқ календарь ойлар сонига ва тугалланмаган календарь ойларидаги календарь кунлар сонига кўпайтирилади. Тугалланмаган календарь ойдаги иш кунларининг сони ўртача ойлик иш кунларининг сонини (25,3) ушбу ойнинг иш кунларининг ҳақиқий сонига бўлиш ва шу ойда ишлаган ходимлар сонига кўпайтириш йўли билан ҳисобланади.

Ўртача кунлик иш ҳақи уни ҳисоблашнинг барча ҳолатларида ушбу модданинг тўртинчи, бешинчи ёки олтинчи қисмларига мувофиқ ҳисобланган ўртача иш ҳақи миқдорини иш кунининг ўртача ойлик сонига бўлиш (25,3) билан белгиланади.

Ўртача соатлик иш ҳақи уни ҳисоблашнинг барча ҳолатларида ушбу модданинг тўртинчи, бешинчи ёки олтинчи қисмларига мувофиқ ҳисобланган ўртача иш ҳақи миқдорини ходим ишлаётган ойдан олдинги охирги календарь ойда ишлаган соатлар сонига бўлиш йўли билан аниқланади, ўртача иш ҳақи сақланади.

Шахсий ҳолатлар бўйича ходимларнинг ўртача иш ҳақини ҳисоблашнинг ўзига хос хусусиятлари (иш вақтининг умумлаштирилган ҳисоби билан, уни ҳисоблаш учун қабул қилинган даврда тўлиқ бўлмаган иш вақти билан, ушбу даврда иш ҳақи бўлмаган тақдирда ва бошқа ҳолларда) Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

Ушбу модданинг олтинчи қисмида кўрсатилган ўртача ойлик
иш кунининг рақамли қийматини қайта кўриб чиқиш камида беш йилда бир марта, зарур бўлса, ушбу Кодексга тегишли ўзгартиришлар киритилган ҳолда амалга оширилади.

Барча ҳолатларда иш вақтининг ойлик нормасини бажарган ва меҳнат шартномасида белгиланган меҳнат функциясини бажарган ходимнинг ўртача ойлик иш ҳақи ҳисоблаш кунидаги қонун ҳужжатларида белгиланган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдоридан кам бўлиши мумкин эмас.

Ҳисоб-китоб даврида тарифларни қайта кўриб чиқишда ўртача ойлик иш ҳақи ўзгарган тарифни ҳисобга олган ҳолда қайта ҳисоб-китоб қилинади.

 

2-§. Меҳнатга ҳақ тўлашнинг махсус шартлари

270-модда. Қисқартирилган ва тўлиқсиз иш вақти учун ҳақ тўлаш

Қисқартирилган иш вақти шароитида ишлайдиган ходимларнинг

иш ҳақи нормал иш вақти учун белгинланган тўлиқ ҳажмда тўланади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган қоида ушбу Кодекснинг 444-моддаси иккинчи қисмида назарда тутилган ҳолатларга, агар ўқув йили давомида ўқишдан бўш вақтларида ишлайдиган ўн саккиз ёшга етмаган шахсларнинг иш ҳақи ишланган вақтга мутаносиб равишда ёки иш ҳажмига қараб амалга оширилса қўлланмайди.

Тўлиқ бўлмаган иш кунида ишлайдиган ходимларга (тўлиқ бўлмаган иш куни, тўлиқ бўлмаган иш ҳафтаси, тўлиқ бўлмаган иш куни ва тўлиқ бўлмаган иш ҳафтасининг бирикмаси) иш ҳақи соатига мутаносиб равишда ёки ҳақиқий иш ҳажмига қараб тўланади.

 

271-модда. Ўриндошлик асосида ҳамда бир неча касбда
ва лавозимда ишлаш, хизмат кўрсатиш зонасининг кенгайиши ва иш ҳажми кўпайганда меҳнатга ҳақ тўлаш

Ўриндошлик асосидаги мутахассислик ва лавозимда ишлаш –

бу бир ташкилотда қонун ҳужжатларида белгиланган давр мобайнида меҳнат шартномасида шартлашилган асосий иш билан бир вақтнинг ўзида бошқа мутахассислик ва лавозимда фаолият олиб бориш.

Хизмат кўрсатиш зонаси кенгайиши, иш ҳажмининг кўпайиши –

бу бир ташкилотда қонун ҳужжатларида белгиланган давр мобайнида меҳнат шартномасида шартлашилган асосий иш билан бир вақтнинг ўзида бошқа мутахассислик ва лавозимда фаолият олиб бориш.

Хизмат кўрсатиш зонаси кенгайганда, иш ҳажми кўпайганда, бир неча касбда ва лавозимда ишлаганда ходим меҳнат вазифалари билан бир қаторда иш вақти давомида бошқа касблар ва лавозимлардаги меҳнат вазифаларини тўлиқ ёки қисман бажарган ҳолларда унинг асосий лавозимдаги иш ҳақига қуйидаги қўшимча ҳақлар белгиланади ва тўланади:

бюджетдан молиялаштирилмайдиган ташкилот ходимлари учун бир неча касбда ва лавозимларда (касбларда) ҳақиқатдан бажарилган иш учун
иш ҳақи миқдорида бюджет ташкилотлари ходимлари учун – бир неча касбда ва лавозим учун тариф ставкасининг (лавозим маошининг) эллик фоизидан ортиқ бўлмаган миқдорда.

Вақтинча йўқ бўлган ходимнинг лавозимига тўлиқ иш вақтидаги ходим ўринбосари ишдан озод қилинмасдан вақтинча тайинланганида қўшимча ҳақ тўланмайди.

 

272-модда. Турли хил малака талаб қилувчи ишларни бажарганлик учун ҳақ тўлаш

Ходим томонидан турли хил малака ишларни соатбай иш ҳақи билан бажарганда унга юқорироқ малакали иши учун ҳақ тўланади.

Ходим томонидан турли хил малака ишларни ишбай иш ҳақи билан бажарганда унга бажарилган ишнинг баҳоси бўйича ҳақ тўланади.

Ишлаб чиқариш хусусиятини инобатга олган ҳолда ходимларга тайинланган разрядларга нисбатан кам иш ҳақи тўланадиган ходимларга иш ҳақи тўланадиган ҳолларда иш берувчи уларга разрядлар орасидаги фарқини тўлаши шарт.

 

273-модда. Янги ишлаб чиқаришни (маҳсулотни) ўзлаштириш учун тўланадиган ҳақ

Жамоа келишувида ёки меҳнат шартномасида (маҳсулотни) янги ишлаб чиқаришни ўзлаштириш даврида олдинги иш ҳақини сақлаб қолиш назарда тутилиши мумкин.

274-модда. Ишдан ташқари вақтда бажарилган иш учун ҳақ тўлаш

Иш вақтидан ташқари қўшимча иш учун иш ҳақи икки баравардан кам бўлмаган миқдорда тўланади.

Жамоа шартномасида, касаба уюшмаси кўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда иш берувчи томонидан қабул қилинган бошқа локал ҳужжатларда, меҳнат шартномасида ортиқча ишлаганлик учун юқорироқ қўшимча тўловлар назарда тутилган бўлиши мумкин.

Ходимнинг илтимосига биноан юқорироқ қўшимча иш ҳақи ўрнига қўшимча иш вақти ортиқча ишлаган вақтга тўғри келадиган қўшимча дам олиш куни билан қопланиши мумкин. Бу ҳолда, қўшимча иш учун тўланган пул бир марталик миқдорда тўланади, дам олиш куни учун ҳақ тўланмайди.

 

275-модда. Дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида тўланадиган иш ҳақи

Дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларидаги ишлар учун камида икки ҳисса миқдорида ҳақ тўланади.

Жамоа келишувида, иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда қабул қилинган бошқа локал ҳужжатларда меҳнат шартномасида дам олиш ёки ишланмайдиган байрам кунларида ишлаш учун юқорироқ ҳақ тўлаш назарда тутилган бўлиши мумкин.

Ишланмайдиган байрам ёки дам олиш кунидаги иш ходимнинг хоҳишига қараб бошқа дам олиш куни (отгул) бериш билан қопланиши мумкин.

Ишланмайдиган байрам ёки дам олиш кунидаги иш бошқа дам олиш куни билан қопланадиган тақдирда, бундай иш учун камида бир ҳисса миқдорида меҳнат ҳақи тўланади, дам олиш куни учун эса ҳақ тўланмайди.

Агар ходим жадвалга ёки меҳнат шартномасига мувофиқ умумий белгиланган дам олиш кунларида (беш кунлик иш ҳафтаси учун шанба ёки якшанба кунлари ёки олти кунлик иш ҳафтаси учун якшанба куни) ишлаган бўлса ва дам олиш кунлари унга иш ҳафтасининг бошқа кунлари тақдим этилган бўлса, у ҳолда умумий белгиланган дам олиш кунларидаги иш ҳақи бир ҳисса миқдорида тўланади.

Ишланмайдиган байрам кунларидаги иш ушбу Кодекснинг
219-моддаси учинчи қисмида назарда тутилган ҳолларда жадвалга мувофиқ амалга оширилганлигидан қатъи назар ёки ходим дам олиш кунларидаги ишга юқоридаги модданинг учинчи қисмига мувофиқ ёки ушбу Кодекснинг
220-моддасига мувофиқ жалб қилинганлигидан қатъи назар икки баравардан кам бўлмаган миқдорда тўланади ёки ходимнинг илтимосига биноан бошқа дам олиш куни (отгул) ва бир марталик тўлов билан таъминлаш ҳисобидан қопланади.

 

 

 

276-модда. Тунгги вақтдаги иш учун ҳақ тўлаш

Тунгги вақтдаги иш учун камида бир ярим баравар миқдорда ҳақ тўланади.

Вақтбай иш ҳақи тизими бўйича – тунгги ишнинг ҳар бир соати учун бир ярим ёки ундан кўп коэффициентдан фойдаланган ҳолда ҳақ тўланади.

Ишбай ҳақ тўлаш тизимида – тегишли даражага (малакага) эга бўлган вақт хизматчисига соатлик тариф ставкасининг (лавозим маошининг) эллик фоизи ёки ундан кўп миқдорда иш ҳақи ва қўшимча тўловлар тўлиқ тўланади.

Тунгги вақтдаги, шунингдек, кўп сменали режимдаги иш учун тўланадиган қўшимча ҳақнинг аниқ миқдори жамоа келишувида, касаба уюшмаси қўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда иш берувчи томонидан қабул қилинган бошқа локал ҳужжатларда, меҳнат шартномасида белгиланади.

 

277-модда. Меҳнат меъёрларига риоя қилмаганлик, меҳнат (хизмат) мажбуриятларини бажармаганлик учун тўланадиган ҳақ

Иш берувчининг айби билан меҳнат меъёрларига риоя қилинмаса, меҳнат (хизмат) мажбуриятлари бажарилмаса, иш ҳақи, ходимнинг ишлаган вақтига мутаносиб равишда ҳисобланган ўртача иш ҳақидан кам бўлмаган миқдорда тўланади.

Иш берувчи ва ходимга боғлиқ бўлмаган сабабларга кўра меҳнат меъёрлари ва меҳнат (лавозим) мажбуриятлари бажарилмаган тақдирда, ходимга ишлаган вақтига мутаносиб равишда ҳисобланган меҳнатга ҳақ тўлаш тариф ставкаси ёки маоши (лавозим маоши)нинг учдан икки қисмидан кам бўлмаган миқдори сақлаб қолинади.

Ходимнинг айби билан меҳнат меъёрларига риоя қилинмаса, меҳнат (хизмат) мажбуриятлари бажарилмаса, иш ҳақининг нормаллаштирилган қисмини тўлаш бажарилган иш ҳажмига мувофиқ амалга оширилади.

 

278-модда. Бекор туриб қолинган вақт учун ҳақ тўлаш

Иш берувчининг айби билан бекор туриб қолинган вақт учун (иқтисодий, технологик, техник ёки ташкилий хусусиятга эга ишларни вақтинча тўхтатиб туриш) ходимнинг ўртача иш ҳақи миқдорида ҳақ тўланади.

Иш берувчига ва ходимга боғлиқ бўлмаган сабабларга кўра бекор туриб қолган вақтга мутаносиб равишда тариф сеткасининг (лавозим маошининг) учдан икки қисмидан кам бўлмаган миқдорда ҳақ тўланади.

Ходимнинг айби билан бекор туриб қолинган вақт учун ҳақ тўланмайди.

Ускунанинг ишдан чиқиш ва бошқа сабабларга кўра вақтинча бекор туриб қолишнинг бошланиши ходимга меҳнат вазифаларини бажаришни давом эттиришга имкон бермаса, ходим дарҳол ўзининг бевосита раҳбарига, иш берувчининг бошқа вакилига бу тўғрисида хабар бериши керак.

 

279-модда. Яроқсиз (нуқсонли) маҳсулот тайёрланганлик учун ҳақ тўлаш

Ишлов бериладиган материалнинг яширин нуқсони туфайли ҳамда ходимнинг айбисиз тайёрланган яроқсиз маҳсулотга мос маҳсулот билан тенг равишда ҳақ тўланади.

Ходимнинг айби билан тайёрланган қисман яроқсиз маҳсулот учун камайтирилган ишбай баҳолар бўйича маҳсулотнинг яроқлилиги даражасига қараб ҳақ тўланади.

Ходимнинг айби билан тайёрланган тўлиқ яроқсиз маҳсулот учун ҳақ тўланмайди.

 

280-модда. Айрим тоифадаги ходимлар меҳнати учун ҳақ тўлаш хусусиятлари

Ташкилот раҳбарлари, уларнинг ўринбосарлари, бош бухгалтерлар, зарарли ва (ёки) хавфли иш шароитида ишлайдиган, ноқулай иқлим шароитида ишлайдиган ходимлар, ўриндошлик асосида ишлайдиган, оммавий ахборот воситаларининг ижодий ходимлари, кинематография ташкилотлари, телевидение ва видео жамоалари, театрлар, театр ва концерт ташкилотлари, цирклар ва асарларни яратиш ва ижро этиш (кўргазмага қўйиш) билан шуғулланадиган бошқа шахслар ва баъзи бошқа тоифадаги ходимларга иш ҳақ тўлаш хусусиятлари ушбу Кодекснинг VI қисми билан белгиланган.

 

3-§. Иш ҳақидан ушлаб қолиш

281-модда. Иш ҳақидан ушлаб қолишни чеклаш

Умумий қоидага кўра, ходимнинг ёзма розилиги билан, бундай розилик бўлмаган тақдирда эса, – суднинг қарорига асосан иш ҳақидан ушлаб қолиниши мумкин.

Қуйидаги ҳолларда ходимнинг розилигидан қатъи назар, иш ҳақидан ушлаб қолинади:

1) Ўзбекистон Республикасида белгиланган солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни ундириш учун;

2) “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунида белгиланган суднинг қарорлари ва бошқа ижро ҳужжатларини ижро этиш учун, шунингдек, ваколатли органларнинг қонуний талабларини бажариш учун;

3) иш ҳақи ҳисобига берилган авансни ушлаб қолиш учун, хўжалик эҳтиёжларига, хизмат сафарларига ёки бошқа жойдаги ишга ўтганлиги муносабати билан берилган бўлиб, сарф қилинмай қолган ва ўз вақтида қайтарилмаган авансни ушлаб қолиш учун ҳамда ҳисоб-китобдаги хатолар натижасида ортиқча тўланган суммани қайтариб олиш учун. Бундай ҳолларда иш берувчи авансни қайтариш ёки қарзни тўлаш учун белгиланган муддат тамом бўлган кундан ёхуд ҳақ тўлаш нотўғри ҳисоблаб чиқарилган кундан бошлаб бир ойдан кечиктирмасдан аванс ёки қарзни ушлаб қолиш ҳақида фармойиш беришга ҳақлидир. Агар бу муддат ўтиб кетган бўлса ёки ходим хўжалик эҳтиёжларига, хизмат сафарларига ёхуд бошқа жойдаги ишга ўтганлиги муносабати билан берилган аванснинг ушлаб қолинишини асоссиз ёки миқдорини нотўғри деб ҳисобласа, у ҳолда қарз суд тартибида ундирилади;

4) иш йили якунланмасдан туриб ходим билан тузилган меҳнат шартномаси бекор қилинганда, ходимнинг таътил олиб бўлганлиги сабабли таътилнинг ишланмаган даврга тегишли кунлари учун. Ушбу кунлар учун ушланмалар ушбу Кодексда назарда тутилган қуйидаги асослар бўйича ушлаб қолинмайди:

145-моддасининг тўртинчи қисмида;

151-моддасининг иккинчи қисмида;

152-моддасининг тўртинчи қисмида;

170-моддасининг иккинчи қисми 1, 2, 3-бандларида;

177-моддасининг 4 ва 5-бандларида кўрсатилган асосларга кўра ишга қабул қилишнинг белгиланган қоидаларини бузишга ва якка тартибдаги меҳнат муносабатларини давом эттиришга тўсқинлик қиладиган ҳолатларнинг пайдо бўлишида ходимнинг айбли ҳаракати (ҳаракатсизлиги) билан боғлиқ эмаслиги;

169-моддасининг еттинчи қисмида кўрсатилган ҳолларда ходимнинг ташаббуси билан;

514-модданинг биринчи қисми 1-банди;

5) ходим томонидан иш берувчига етказилган зарарни қоплаш учун, агар етказилган зарарнинг миқдори ходимнинг ўртача ойлик иш ҳақидан ортиқ бўлмаса;

6) ушбу Кодекснинг 324-моддаси биринчи қисмининг 2-бандида назарда тутилган жаримани ундириш учун.

Ходимларга ортиқча тўланган тўловлар (шунингдек, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларни нотўғри қўллаш натижасида келиб чиқадиган суммалар) чегириб ташланмайди, қуйидаги ҳолатларни истисно қилганда:

ҳисоблашдаги хатолик;

якка меҳнат низоларини кўрувчи орган томонидан меҳнат нормаларини бажармаганлик ёки бўш туриб қолиш ходимнинг айби билан бўлганлиги
тан олинганда;

суд томонидан ходимнинг ноқонуний хатти-ҳаракати туфайли ортиқча иш ҳақи тўланганлиги белгиланган бўлса,

Ушбу кодексга мувофиқ солиқ солинмайдиган тўловлардан чегирмалар (ушлаб қолишлар) амалга оширилмайди.

 

282-модда. Иш ҳақидан ушлаб қолиш миқдорини чеклаш

Ҳар бир тўлов учун иш ҳақидан ушлаб қолинган маблағларнинг умумий қиймати ходимнинг ҳақиқий иш ҳақининг эллик фоизидан ошмаслиги керак.

Ушбу модданинг биринчи қисмида белгиланган чеклов алимент мажбурияти бўйича қарздорликни ахлоқ тузатиш ишлари тарзидан жазо тайинланган ходимнинг иш ҳақидан ушлаб қолишга татбиқ этилмайди. Бундай ҳолларда жазо ва алимент мажбуриятлари бўйича қарздорлик учун ушлаб қолинган ҳақнинг миқдори етмиш фоиздан ортиб кетмаслиги лозим.

 

283-модда. Ходимнинг хоҳишига биноан иш ҳақини бошқариш

Ходимнинг хоҳишига биноан ходимнинг ёзма аризасида кўрсатилган муддат давомида иш ҳақи ёки унинг маълум бир қисми кредиторларга кредитлар, банкдан олинган қарзлар, коммунал харажатлар ва бошқа шахсий харажатлар ва қарзларни тўлаш учун юборилиши мумкин.

Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган ҳолатлар учун ушбу Кодекснинг 282-моддасида кўрсатилган чекловлар қўлланилмайди.

Агар ходим шунга ўхшаш ариза билан иш берувчига мурожжаат қилмаган бўлса, кредиторларнинг талабига биноан ходимнинг қарзлари унинг иш ҳақидан ушлаб қолинмайди.

 

16-боб. Меҳнат меъёрлари.

284-модда. Меҳнат меъёрлари тушунчаси

Меҳнатни меъёрлаш – ишлаб чиқариш шароитида маълум бир иш ёки операцияни бажариш учун рухсат этилган максимал вақт миқдорини аниқлаш, шунингдек турли тоифалар ва гуруҳлардаги ходимлар сони ва асбоб-ускуналар сони ўртасидаги мақбул нисбатни белгилаш, меҳнат натижалари ва уларга тўлов тўлаш ўлчовлари ўртасидаги мутаносиб нисбатларни ўрнатиш.

 

285-модда. Меҳнат меъёрининг турлари

Меҳнат меъёрининг асосий турларига қуйидагилар киради:

вақт меъёри – бу маълум бир ташкилот учун энг оқилона ташкилий-техник шароитларга тегишли миқдордаги ва малакага эга бўлган битта ходим ёки бир гуруҳ ходимлар томонидан муайян иш бирлигини (битта маҳсулот, битта операция) бажариш учун зарур бўлган иш вақти. Қоида тариқасида, норма-соат, одам-соат, одам-дақиқа, сонияларда ҳисобланади;

ишлаб чиқариш меъёри – тегишли миқдордаги ва малакага эга бўлган битта ходим ёки бир гуруҳ ходимлар томонидан муайян ташкилий-техник шароитларда вақт бирлигига бажариладиган ишларнинг ҳажми;

ходимлар сони меъёри – маълум бир ташкилий-техник шароитларда ишлаб чиқариш вазифасини бажариш учун зарур бўлган маълум бир касбий малакага эга ходимлар сони;

хизмат кўрсатиш меъёри – сменада муайян ташкилот ва техник шароитларда битта ходим ёки тегишли ходимлар гуруҳи томонидан хизмат кўрсатилиши керак бўлган асбоб-ускуналар, ҳудудлар ва объектларнинг белгиланган сони;

якка лавозимларни киритиш меъёри – тегишли давлат бошқаруви органи томонидан ташкилотнинг муайян вазифалари ва функцияларини бажариш учун зарур бўлган бюджет ташкилотлари учун белгиланган ходимлар сони;

бошқариш меъёри – бевосита битта раҳбарга бўйсуниши керак бўлган ходимлар сонини аниқлайди;

малака меъёри – ходимнинг меҳнат функциясини бажариш учун зарур малака (билим, кўникма) даражасини белгилайди;

давлат касбий стандартлари (касбий фаолият стандарти) – ходимга маълум бир касбий фаолият турини, шу жумладан, муайян меҳнат функциясини бажариш учун зарур бўлган малака тавсифлари;

ходимнинг меҳнат функцияларини бажариш учун меҳнат харажатлари ва ходимнинг касбий малакавий талабларини белгилайдиган бошқа меъёрлар.

Меҳнатни ташкил этиш ва меҳнатга ҳақ тўлашнинг жамоа шакллари шароитида йириклаштирилган меҳнат меъёрлари ишлаб чиқаришнинг маълум ҳажмига, умумий ёки муайян миқдордаги иш ҳажмига, шунингдек, сўнгги йириклаштирилган ўлчовларга (кубометрга, квадрат метрга, минглаб бирликларга ва бошқалар) ўрнатилган меҳнатнинг мураккаб меъёрларига нисбатан кенгайтирилган, қабул қилинган меҳнат меъёрлари асосида ҳисобланган ўзаро боғлиқ ишларнинг тўпламини тавсифловчи қўлланиши мумкин.

Меҳнат меъёрлари шундай аниқланиши керакки, тўлиқ малакали ходим тўлиқ вақт давомида меҳнат шартномасида белгиланган меҳнат функцияларини тўлиқ бажара олади.

Бир ҳил ишларни амалга ошириш учун, ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича тегишли тармоқ, ҳудудий комиссиялар томонидан ишлаб чиқилган тавсиявий характердаги намунавий меҳнат меъёрлари (тармоқ, тармоқлараро, касбий ва бошқа) Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ёки Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланиши мумкин.

 

286-модда. Меҳнат меъёрларини ишлаб чиқиш, жорий этиш, алмаштириш ва қайта кўриб чиқиш

Меҳнат меъёрларини ишлаб чиқиш иш берувчи томонидан муайян ташкилий ва технологик меҳнат шароитида меҳнат функцияларини бажариш учун ходимларнинг меҳнат харажатларини таҳлил қилиш асосида амалга оширилади.

Меҳнат меъёрларини ишлаб чиқишда қуйидагилар таъминланиши керак:

меҳнат меъёрларининг сифати, уларни зарур иш ҳақига мақбул равишда яқинлаштириш;

бир хил ташкилий ва техник шароитларда бажариладиган бир хил иш учун бир хил меҳнат меъёрларини белгилаш;

фан ва техника ютуқларига асосланган илғор меҳнат меъёрлари;

меҳнат меъёрларни ўрнатиш мумкин бўлган ва мақсадга мувофиқ ҳисобланадиган иш турларининг меҳнат меъёрларини билан қамраб олиш;

меҳнат меъёрининг техник (илмий) асосланганлиги.

Меҳнат меъёрларини киритиш, алмаштириш ва қайта кўриб чиқиш жамоа шартномаларида белгиланади, агар жамоа шартномаси мавжуд бўлмаса, иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда амалга оширилади.

Ходимга янги меҳнат меъёрлари жорий этилиши (алмаштирилиши, қайта кўриб чиқилиши) тўғрисида жорий қилинган кундан (алмаштириш, қайта кўриб чиқиш) камида икки ой олдин хабардор қилиниши керак.

Меҳнат меъёрлари иш ўринларини рационализация қилиш, янги ускуналар, технологиялар ва ташкилий техник тадбирларни жорий этиш сифатида, меҳнат унумдорлигини оширишни таъминлаш учун ўзгартирилиши (қайта кўриб чикилиши) мумкин.

Якка ходимлар ёки уларнинг жамоавий тузилмалари (жамоалари) томонидан янги меҳнат техникаси ва усулларини қўллаш ва иш жойларини ўз ташаббуси билан такомиллаштириш орқали маҳсулот ишлаб чиқариш (хизмат кўрсатиш)нинг юқори даражасига эришиш илгари белгиланган меҳнат меъёрларини қайта кўриб чиқиш учун асос бўла олмайди.

Давлат томонидан тарифларни тартибга солиш жорий этиладиган хизматлар (товарлар, ишлар) давлат томонидан тартибга солинадиган ташкилотлардаги меҳнат меъёрлари Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ва иш берувчи ваколатли органлар билан келишган ҳолда белгиланган тартибда белгиланади.

Ушбу Кодекс 285-моддасининг тўртинчи қисмида белгиланган тартибда тасдиқланган стандарт меҳнат меъёрларини қайта кўриб чиқиш ва алмаштириш уларни ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш учун белгиланган тартибда амалга оширилади.

 

287-модда. Меҳнат меъёрларининг амал қилиш муддати

Меҳнат меъёрлари доимий бўлиши мумкин – номаълум муддатга белгиланади ва ушбу Кодекснинг 286-моддасига мувофиқ қайта кўриб чиқилгунга қадар амал қилади ва вақтинча бўлиши мумкин – маҳсулот ишлаб чиқариш, асбоб-ускуналар, технологияларни ишлаб чиқариш ёки ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва меҳнатни ташкил этиш даврида уч ойгача бўлган муддатга белгиланади.

Баъзи ҳолларда вақтинчалик меъёрларнинг амал қилиши иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда узайтирилиши мумкин. Белгиланган муддатдан кейин вақтинчалик меъёрлар доимий меъёрлар билан алмаштирилади.

Технологияни ўзгартирганда, бахтсиз ҳодисалар ва бир марталик тусдаги бошқа шунга ўхшаш ишларни бажариш хавфи билан боғлиқ ишларни бажаришда ҳар бир ҳолатда тегишли ишларни бажариш муддати учун меъёрлар белгиланади.

 

288-модда. Иш берувчининг меҳнат меъёрини бажариш учун нормал меҳнат шароитларини таъминлаш мажбуриятлари

Иш берувчи меҳнат меъёрларини амалга ошириш учун шарт-шароитлар яратиши шарт. Бундай шартлар қуйидагиларни ўз ичига олади:

бинонинг, иншоотларнинг, машиналарнинг, технологик жиҳозларнинг ва бошқа жиҳозларнинг соз ҳолати;

иш учун техник ва бошқа зарур ҳужжатларни ўз вақтида тақдим этиш;

меҳнат шартномасида назарда тутилган ишларни бажариш учун зарур бўлган материаллар, асбоблар, бошқа воситалар ва буюмларнинг тегишли сифати, уларнинг ходимга ўз вақтида тақдим этилиши;

меҳнатни муҳофаза қилиш ва саноат хавфсизлиги талабларига жавоб берадиган меҳнат шароитлари.

 

289-модда. Келишилган иш ҳақи тизимида нархларни аниқлаш

Бир марталик иш ҳақи тизимида ставкалар белгиланган иш тоифалари, иш ҳақи тоифалари, тариф ставкалари (лавозим маоши) ва ишлаб чиқариш меъёрлари (вақт меъёрлари) асосида белгиланади.

Нарх ставкаси ишлаб чиқаришнинг кунлик (ёки соатлик) суръати бўйича бажариладиган иш тоифаси мос келадиган кунлик тариф ставкасини (ёки соатлик тариф ставкасини) бўлиш йўли билан аниқланади. Тариф ставкаси, шунингдек, белгиланган кун (ёки соатлик) вақт меъёри бўйича бажариладиган ишларнинг тоифасига мос келадиган кунлик тариф ставкасини (ёки соатлик тариф ставкасини) кўпайтириш орқали аниқланади.

Кунлик тариф ставкаси ёки лавозим маоши (соатлик тариф ставкаси) иш ҳақи тоифасига мос келадиган ойлик тариф ставкаси ёки лавозим маоши миқдорини иш кунларининг (иш соатларининг) ойлик меъёрига бўлиш билан белгиланади.

 

290-модда. Меъёрий вазифалар ва хизмат кўрсатиш меъёрларини белгилаш

Вақтга асосланган иш ҳақи тизими билан стандарт вазифаларни бажариш учун, шу жумладан, якка функциялар ва иш ҳажмлари, хизмат кўрсатиш стандартлари

ва ходимлар сони учун ходимлар учун иш ҳақи тизими ўрнатилиши мумкин.

Махсус ишлаб чиқариш шароитида стандартлаштирилган вазифалар
ва хизмат кўрсатиш стандартларини ўрнатишда ишлаб чиқариш бирлигига иш ҳақи, ходимлар сони бўйича меъёрлар, иш вақтининг режалаштирилган жамғармалари ва бошқа норматив маълумотлар қўлланилади.

Бюджет ташкилотларида лавозимларни жорий қилиш бўйича хизмат кўрсатиш стандартлари ва стандартларини белгилаш тегишли давлат органи томонидан Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги билан келишган ҳолда амалга оширилади.

 

17-боб. Кафолатланган тўловлар ва компенсация

1-§. Кафолатланган тўловлар.

291-модда. Кафолатланган тўловлар ва қўшимча тўловлар тушунчаси

Кафолатланган тўловлар ходим ушбу Кодексга мувофиқ бошқа қонун ҳужжатлари билан меҳнат мажбуриятларини бажаришдан озод қилинган ёки ўз ихтиёри билан ишламоқ имкониятидан маҳрум бўлган вақт учун ўртача иш ҳақи ёки тариф ставкаси (иш ҳақи) миқдоридаги пул тўловларидир.

Кафолатланган қўшимча тўловлар ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган ҳолларда ходим муайян сабабларга кўра ўз меҳнат мажбуриятларини тўла ҳажмда бажара олмаса, ходимга ўртача ойлик иш ҳақини сақлаб қолиш мақсадида тўланадиган пул миқдоридир.

 

292-модда. Иш берувчининг ходимга кафолатланган тўловлар ёки қўшимча кафолатланган тўловларни тўлаш мажбурияти

Иш берувчи ушбу даврда ходимнинг ўртача иш ҳақи сақланган ҳолда тўлов кафолатларини тўлаши шарт:

ходимларнинг жамоавий битимда қатнашиши, жамоа шартномаси, битим лойиҳасини тайёрлаш;

ходимларнинг вакиллари бўлган ва ишлаб чиқариш ишларидан озод қилинмаган шахслар томонидан ходимларнинг манфаатларини ифода этиш ва ҳимоя қилиш вазифаларини бажариш;

ушбу комиссия аъзосининг меҳнат низолари бўйича комиссия ишида иштирок этиш;

ходим меҳнат муҳофаза қилиш соҳасида таълим олмаганда, билим ва кўникмалари назоратдан ўтмаганда (ушбу Кодекснинг 380-моддаси) ёки ходим ўз айбисиз мажбурий тиббий кўрикдан ўтмаганлиги сабабли четлаштирилган бўлганда;

унга нисбатан расмий хизмат текшируви ўтказилиши муносабати билан ходимни ишдан бўшатиш;

йиллик таътилда бўлган ходим;

иш берувчининг айби билан ишдан бўшатиш;

меҳнат стандартлари бажарилмаса, иш берувчининг айби билан меҳнат (хизмат) мажбуриятлари бажарилмаса;

ушбу Кодекснинг 151-моддасида назарда тутилган муддат давомида соғлиқ учун хавфли бўлган ишлаб чиқариш омилларининг енгилроқ
ёки таъсирчан таъсирига ўтиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича ваколатли шахс ўзига юкланган функцияларни бажариши;

ходимнинг хизмат сафаридалиги;

ходимни ўз розилиги билан иш берувчи билан биргаликда
ёки иш берувчининг таклифига биноан ходимни янги жойга кўчириш
ва жиҳозлаш учун зарур бўлган вақтга, лекин олти иш кунидан кўп бўлмаган вақтга ўтказиш;

ходимнинг ишдан ажратилиши, у ва иш берувчи учун мажбурий бўлиши, малака ошириш ёки қайта тайёрлаш;

ўқув таътилида бўлган ходим;

таътил таътилида бўлган ходим;

алоҳида асослар бўйича меҳнат шартномаси бекор қилинганда ишга қабул қилиш;

ходимларнинг мажбурий тиббий кўрикдан ўтиши;

ҳомиладор аёлни енгилроқ ҳолатга ўтказиш ёки ишлаб чиқариш омилларининг салбий таъсирини истисно қилиш;

икки ёшга тўлмаган боласига ғамхўрлик қилаётган шахснинг ишини осонлаштирадиган ёки салбий ишлаб чиқариш омилларининг таъсирини истисно этадиган ишга ўтказиш;

ходимни ёллашдан қонунга хилоф равишда бош тортиш, ходимни бошқа ишга ноқонуний равишда ўтказиш, ходимни ишдан ноқонуний олиб чиқиш, меҳнат шартномасини ноқонуний равишда бекор қилиш, шунингдек, шахсий меҳнат низоларини кўриб чиқувчи органнинг қарорини бажармаганлик.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган кафолатланган тўловлардан ташқари, иш берувчи:

иш берувчига ва ходимга боғлиқ бўлмаган сабабларга кўра ишдан бўшатиш вақтига мутаносиб равишда ҳисобланган тариф ставкаси (лавозим оклади) миқдорининг камида учдан икки қисмини ходимга тўлаш;

ходим иш берувчининг ва ходимнинг назорати остида бўлмаган сабабларга кўра меҳнат меъёрларига ёки меҳнат (хизмат) мажбуриятларини бажармаган тақдирда, ишлаган вақтига мутаносиб равишда ҳисобланган тариф ставкаси (лавозим оклади) миқдорининг камида учдан икки қисми сақланиб қолинади;

ходимга тунги иш учун қўшимча ҳақ тўлаш;

дам олиш кунлари, ишланмайдиган байрам кунлари ҳамда иш вақтидан ташқари ишларда оширилган иш ҳақини тўлаш;

қисқартирилган иш вақтида ишлайдиган ходимларга тегишли тоифадаги ҳодимларнинг тўлиқ иш вақти учун тўланадиган иш ҳақи миқдоригача қўшимча ҳақ тўланади;

меҳнат шартномаси ушбу Кодексда назарда тутилган асослар бўйича бекор қилинганда, ушбу Кодекснинг 182-моддасида белгиланган миқдорда ишдан бўшатиш тўловини тўлаш;

қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақасини ўртача иш ҳақи ёки унинг бир қисми миқдорида тўлаш.

Ушбу модданинг биринчи ва иккинчи қисмларида назарда тутилган кафолатланган тўловлардан ташқари, иш берувчи касаба уюшмаси ёки бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда иш берувчи томонидан ушбу Кодексда, қонун ҳужжатларида, жамоа шартномаларида, жамоа келишувларида ва бошқа локал ҳужжатларда белгиланган бошқа кафолатланган тўловларни амалга оширишга мажбурдир.

 

293-модда. Ходимлар томонидан давлат ёки жамоат вазифаларини бажаришда кафолатланган тўловлар

Иш берувчидан қуйидаги ҳолларда, давлат ёки жамоат вазифаларини бажариш даврида ходимнинг иш жойи (лавозими) ва ўртача иш ҳақини сақлаб қолиш, ходимни вақтинча ишдан озод этиш талаб қилинади:

сайлов ҳуқуқини амалга оширишда;

депутатлик вазифаларини, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати аъзосининг вазифаларини бажаришда, ўз ваколатларини ишлаб чиқариш ёки хизмат фаолиятида узилишларсиз амалга ошираётганда;

тиббий-меҳнат эксперт комиссиясининг ишида иштирок этишда;

ҳарбий мажбуриятларни бажаришда;

суриштирувчи, текширувчи, прокурор ёки суд гувоҳлар, жабрланувчилар, экспертлар, мутахассислар, таржимонлар, гувоҳлар сифатида дастлабки текширувни олиб борадиган органга чақирилганда;

суд мажлисларида адвокатлар, прокурорлар ва жамоат ҳимоячилари, жамоат бирлашмалари ва меҳнат жамоалари вакиллари сифатида;

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман) ҳузуридаги инсоннинг конституциявий ҳуқуқлари ва эркинликларига риоя этилиши бўйича комиссия фаолиятида иштирок этишда;

қонун ҳужжатларида ёки Вазирлар Маҳкамасининг қарорларида назарда тутилган бошқа ҳолларда.

 

294-модда. Ходим жамоат манфаатларини кўзлаб ҳаракатларни амалга оширганда кафолатланадиган тўловлар

Ходим жамоат манфаати йўлида ҳаракатларни амалга оширганда (бахтсиз ҳодиса, табиий офатлар оқибатларини бартараф этиш, одамнинг ҳаётини сақлаб қолиш, қон қуйиш учун қон топшириш ва бошқа ҳолатларда) у иш жойини (лавозимини) ва ушбу давр учун ўртача иш ҳақини сақлаб қолади.

 

295-модда. Қон ва унинг таркибий қисмларини топширган ходимларга кафолатланган тўловлар

Иш берувчи тиббий кўрикдан ўтган кунида ва қон қуйиш учун қон топшириш куни ходимларни тиббий муассасаларга тўсқинликсиз юборишга мажбурдир.

Агар иш берувчи билан келишувга биноан ходим қон ва унинг таркибий қисмларини топшириш куни ишга кетган бўлса (зарарли ва (ёки) хавфли меҳнат шароитлари билан ишлашдан ташқари, агар ходим ўша куни ишга чиқиш имкони бўлмаса), унинг хоҳишига кўра бошқа дам олиш куни берилади.

Ҳар йили тўланадиган меҳнат таътили даврида, дам олиш
ёки ишланмайдиган таътилда қон ва унинг таркибий қисмлари хайр-эҳсон қилинган тақдирда, ходимга унинг хоҳишига кўра бошқа дам олиш куни берилади.

Донор ходимларга қон қуйиш учун ҳар куни қон топширилгандан сўнг дарҳол дам олиш куни тақдим этилади. Ходимнинг илтимосига биноан
бу кун таътилга қўшилади ёки қон ва унинг таркибий қисмларини топшириш кунидан кейинги йил давомида бошқа вақтларда қўлланилади.

Текширув ва қон қуйиш учун қон топширилган кундан, шунингдек, ушбу кунларда ишдан озод этиш даврида ходимнинг ўртача иш ҳақи сақланади.

Донорлик фактини тасдиқлаш, шу жумладан, тиббий кўрикдан ўтиш ва қон ва унинг таркибий қисмларини тўғридан-тўғри бериш қон хизмати томонидан берилган маълумотнома ёки бошқа ҳужжат асосида амалга оширилади.

 

296-модда. Кафолатланган тўловларнинг молиялаштириш манбалари

Ушбу Кодекснинг 292-моддасида назарда тутилган кафолатланган тўловлар иш берувчи ҳисобидан амалга оширилади.

Ушбу Кодекснинг 293, 294 ва 295-моддаларида назарда тутилган кафолатланган тўловларнинг манбаи давлат бюджети маблағлари ҳисобланади.

 

2-§. Компенсация тўловлари

297-модда. Компенсация тўловлари тушунчаси

Компенсация тўловлари ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларда ходимларнинг ўзларининг меҳнати ёки бошқа мажбуриятларини бажариш билан боғлиқ харажатларини қоплаш учун белгиланган пул тўловларидир.

 

298-модда. Иш берувчининг ходимга компенсация тўловларини тўлаш мажбурияти

Иш берувчи ходимга ходимнинг меҳнат мажбуриятларини бажариши билан боғлиқ харажатларни қоплаши шарт:

хизмат сафарларида;

хизмат сафари, кўчма ёки сменали ишларда;

иш берувчининг олдиндан келишувига биноан бошқа ҳудудда ишлашга кетаётганда;

иш берувчининг йўналиши бўйича ўқитиш, қайта тайёрлаш, касбий тайёргарлик ва стажировкадан сўнг;

ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодиса ёки касб касаллиги оқибатида ходимнинг вақтинча меҳнатга лаёқатсизлиги юзага келган ҳолатда;

ходимнинг иш берувчи йўлланмасига кўра тиббий кўрикдан, тиббий текширувдан ўтиши, диспансеризация қилиниши;

фойдаланилмаган меҳнат таътиллари учун;

иш берувчининг ташаббуси билан ходимга меҳнат шартномасининг бекор қилиниши тўғрисида тегишли пул компенсацияси билан огоҳлантириш муддати ўзгартирилганлиги муносабати билан.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган компенсация тўловларидан ташқари, иш берувчи ходимларга ушбу Кодексда, қонун ҳужжатларида, жамоа шартномаларида, жамоа келишувларида, шунингдек, иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда қабул қилинган бошқа локал ҳужжатларда, меҳнат шартномасида, компенсация тўловларини амалга ошириш мажбуриятини олади.

 

299-модда. Хизмат сафари учун компенсация

Хизмат сафари – бу ходимнинг иш берувчининг буйруғи билан муайян вақтга хизмат вазифасини доимий иш жойидан ташқарида бажариш учун сафари. Доимий ишни йўлда амалга ошириш ёки саёҳат хусусиятига эга бўлган ходимларнинг хизмат сафари хизмат сафари деб тан олинмайди.

Хизмат сафарига юборилган ходимга иш берувчи қуйидагиларни тўлаши шарт:

йўлкира харажатлари;

уй-жойнинг ижараси харажатлари;

доимий яшаш жойидан ташқарида яшаш билан боғлиқ қўшимча харажатлар (кунлик);

ходимнинг иш берувчининг рухсати ёки топшириғи билан қилинган бошқа харажатлар.

Хизмат сафари билан боғлиқ харажатларни қоплаш миқдори жамоа шартномаси ёки иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда қабул қилинган локал ҳужжатлар билан белгиланади. Шунингдек, товон пули миқдори Вазирлар Маҳкамаси томонидан бюджетдан молиялаштириладиган ташкилотлар учун белгиланган миқдордан кам бўлиши мумкин эмас.

 

300-модда. Кўчиб юриш ва ҳаракатланиш билан боғлиқ характерга эга меҳнат фаолияти, шунингдек, дала шароитларидаги ва вахта усулидаги ишларда компенсациялар

Кўчиб юриш тусида бўлган иш учун устамалар қуйидаги минимал миқдорларда белгиланади:

ташкилот жойлашган жойдан иш жойига (объектига) етиб бориш
ва ортга қайтиш учун сафар вақти кун давомида уч соатдан кам бўлмаган
ва иш вақтидан ташқари вақтга тўғри келган ҳолларда – ўн саккиз фоиз миқдорда, уч соатдан кам бўлган ҳолларда қирқ фоизгача, қонун ҳужжатларида белгиланган суткалик ставкани ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади.

Ишларни йўлда бажариш билан боғлиқ сафар вақтида – ярим фоиз, йўловчи поездларига хизмат кўрсатувчи ходимларга эса бир ярим фоизни ташкил этади, йўловчи поездлари, почта багаж поездлари, юк-почта поездлари, йўловчи поездлари ва почта поездларидаги ресторан-вагонлар (кафе-буфетлар) – ойлик тариф ставкаси ёки иш ҳақининг уч фоизи миқдорида ҳар бир йўлда ўтган кунига;

ходимларга, агар улар ойига ўн икки ёки ундан ортиқ кунга кетаётган бўлсалар, қонун билан белгиланган кунлик нафақани ҳисобга олган ҳолда йигирма беш фоизгача, агар ойига ўн икки кундан кам бўлса, иш кунидаги ойлик тариф ставкаси (лавозим маоши) ўн беш фоизгача.

Ҳаракатланиш билан боғлиқ характерга эга меҳнат фаолияти учун устамалар қуйидаги минимал миқдорларда белгиланади:

олис объектларда бўлиш кунлари – ҳар бир тўлиқ ишланган иш куни (смена) учун ходимнинг кунлик ставкасининг ўттиз фоизигача;

иш жойига борадиган кунларда ва аксинча – ходимнинг кунлик тариф ставкаси миқдорида.

Обьект жойлашган ерга бориш ва у ердан иш жойигача қайтиш вақти ишлаган вақт учун энг кам ойлик иш ҳақининг эллик фоизи миқдорида мукофот белгиланади.

Дала ишлари учун дала нафақаси қуйидаги миқдорлардан кам бўлмаган миқдорда тўланади:

бир кунда меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорининг етти фоизи – далада бевосита дала иш жойларида, дала базаси қишлоғидан ташқарида;

бир кунда меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорининг икки фоизи – ташкилотларнинг дала базаларида ишлаётганда.

Касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган жамоа шартномаси ёки бошқа локал ҳужжат ёки ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишув ушбу модданинг иккинчи-тўртинчи қисмларида назарда тутилганидан кўпроқ миқдорда компенсация миқдорини белгилаши мумкин. Бундан ташқари, ушбу моддада белгиланган миқдордан ортиқ тўловларга Ўзбекистон Республикасининг солиқ ҳақидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ солиқ солинади.

 

301-модда. Бошқа ҳудуддаги ишга кетган ходимга компенсация

Иш берувчилар билан олдиндан келишув асосида бошқа ҳудудда ишлаш учун кўчиб ўтган ходимларга, шунингдек, яшаш жойларидан ташқарида иш жойлари ажратилган битирувчиларга қуйидагилар компенсация қилинади:

ходимга ва унинг оила аъзоларига (эр, хотин, улар билан бирга яшайдиган, уларнинг қарамоғидаги оила аъзолари) чипталарни сотиб олишнинг ҳақиқий харажатлари миқдорида;

мол-мулкни темир йўл ёки темир йўл транспорти орқали ташиш ҳар бир ходимга беш юз килограммгача ва у билан бирга ҳаракатланаётган оила аъзолари учун беш юз килограммгача бўлган харажатлар;

расмий хизмат сафарларида назарда тутилган миқдорда транзит пайтида ҳар бир кун учун кунлик нафақа;

уй-жой ижараси билан боғлиқ харажатлар, агарда ушбу жойда кўчаётган ходимнинг шахсий уй-жойи бўлмаган тақдирда ва иш берувчи тегишли уй-жой билан ушбу ходимга ва унинг оила аъзоларига тегишли
уй-жой тақдим этмаган тақдирда;

янги иш жойида белгиланган ойлик тариф ставкаси (лавозим маоши) миқдорида бир марталик нафақа (кўтарма), шунингдек, у билан бирга кўчиб ўтаётган оиласининг ҳар бир аъзоси учун тариф ставкаси (лавозим маоши)нинг учдан бир қисми ходимга янги уй тақдим этилгандан кундан бошлаб унинг оила аъзолари ўн икки ой ичида кўчиб ўтган тақдирда.

Агар ходим бошқа жойда ишламаса, худди ходим меҳнат шартномасида белгиланган муддатда узрсиз сабабсиз ишламаган бўлса, шунингдек, ходим билан унинг меҳнат шартномаси унинг ташаббуси билан бекор қилинган бўлса ёки иш берувчининг ташаббуси билан ходимнинг айбли қилмиши билан боғлиқ асослар бўйича ходим (битирувчи) олинган маблағларни қайтариб беришга мажбурдир.

Агар ходим бирон-бир сабабга кўра иш бошланган кундан бошлаб
бир йил ўтгунга қадар иш бошламаган бўлса ёки меҳнат шартномасини бекор қилса (ишнинг давом этишига тўсқинлик қиладиган касаллик, иш жойи жойлашган ҳудуддан ташқарида истиқомат қилувчи шахсларга ғамхўрлик қилиш зарурияти ва бошқалар), иш берувчига олинган маблағни қайтариши керак (йўл ҳақи бундан мустасно).

Бошқа ҳудудда ишлаш учун кетаётган ходимлар учун иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда иш берувчи томонидан қабул қилинган жамоа шартномаси ёки бошқа локал ҳужжат ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилганидан кўпроқ миқдорда тўланиши мумкин.

 

 

 

302-модда. Иш берувчи томонидан малака ошириш, қайта тайёрлаш, касбий тайёргарлик ва стажировкадан ўтиш учун юборилган ходимларга компенсация

Агар иш берувчининг йўналиши бўйича ходимнинг малакасини ошириш (қайта тайёрлаш, касбий тайёргарлик, стажировка) бошқа жойга кўчишни талаб қилса, ходимга ўқиш ва қайтиб келиш жойига, шунингдек, уйни ижарага олиш харажатлари қопланади.

Касбий касаба уюшма қўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда малака оширишга (қайта тайёрлаш, касбга тайёрлаш, стажировка) йўналтирилган жамоа шартномаси ёки бошқа локал ҳужжат яшаш жойидан ташқарида яшаш учун компенсация тўловини белгилаши мумкин (кунлик даромад). Ушбу компенсацияга (суткасига) Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексига мувофиқ солиқ солинади.

 

303-модда. Ходимнинг ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодиса ёки касб касаллиги натижасида вақтинча меҳнатга лаёқатсизлиги ҳолатларида компенсация

Агар вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодиса ёки касб касаллиги натижасида келиб чиқса, ходимга вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақасини тўлаш билан бирга иш берувчи ходимга тиббий, ижтимоий ва касбий реабилитация қилиш учун тегишли ҳужжатлар (чеклар, гувоҳномалар ва бошқалар) билан тасдиқланган ҳақиқий харажатлар миқдоридан кам бўлмаган миқдорда компенсация тўлайди.

 

304-модда. Иш берувчининг йўлланмаси бўйича ходимнинг тиббий кўрик, тиббий текширувдан ўтиши билан боғлиқ харажатларини қоплаш

Иш берувчининг йўлланмаси бўйича тиббий кўрикдан, тиббий текширувдан ўтган, ходим билан боғлиқ харажатлар, дастлабки (ишга қабул қилиш вақтида) ёки даврий (меҳнат жараёнида) бўлишидан қатъи назар, иш берувчининг ҳисобидан амалга оширилади.

 

305-модда. Ходимга тегишли мол-мулкдан иш берувчининг манфаатлари йўлида фойдаланишдаги харажатларни қоплаш

Иш жараёнида иш берувчининг розилиги билан ходимга тегишли ёки учинчи шахслардан ижарага олинган мулкдан фойдаланганда, иш берувчи транспорт воситаларининг эскирганини (амортизация) ва уларнинг фойдаланиш харажатларини, шунингдек, асбоблар, бошқа техник воситалар ёки бошқа мол-мулкларнинг эскирган (амортизация) қисмини қоплайди.

Ушбу харажатларни қоплаш ҳажми ва тартиби ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишувда белгиланади.

 

 

 

306-модда. Компенсация тўловларини молиялаштириш манбалари

Ушбу Кодекснинг 298-моддасида санаб ўтилган компенсация тўловларини молиялаштириш манбалари иш берувчининг маблағи, бюджет ташкилотларида эса давлат бюджетининг маблағлари ҳисобланади.

 

18-боб. Меҳнат интизоми

1-§. Умумий қоидалар

 

307-модда. Меҳнат интизоми тушунчаси

Меҳнат интизоми – барча ходимларнинг ушбу Кодекс, қонунлар, жамоа келишувлари ҳамда жамоа шартномаси, ички меҳнат қоидалари, бошқа локал қоидалар ва меҳнат шартномасига мувофиқ белгиланган хулқ-атвор қоидаларига мажбурий риоя қилиш.

Иш берувчи меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатлар, меҳнат шартномасига мувофиқ ходимларга меҳнат интизомига риоя қилишлари учун шарт-шароитлар яратиши шарт.

Меҳнат интизоми нормал иш учун зарур ижтимоий-иқтисодий
ва ташкилий техник шароитларни яратиш, виждонан ишлаш учун рағбатлантириш ва мукофотлаш усуллари, меҳнат вазифаларини бузган ходимларга жазо чораларини қўллаш орқали таъминланади.

 

308-модда. Ички меҳнат тартиби қоидалари

Ички меҳнат тартиби қоидалари ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларига мувофиқ ходимлар билан меҳнат шартномасини ёллаш
ва бекор қилиш тартибини, меҳнат шартномаси тарафларининг асосий ҳуқуқлари, мажбуриятлари ва масъулиятлари, иш вақти, дам олиш кунлари, ходимларга нисбатан қўлланадиган имтиёзлар ва жазо чораларини, шунингдек, ушбу иш берувчи билан меҳнат муносабатларини тартибга солишга оид бошқа масалаларни тартибга солувчи локал ҳужжатлар.

Ички меҳнат қоидалари ушбу Кодекснинг 16-моддасига мувофиқ
иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда тасдиқланади.

Ички меҳнат тартиби қоидалари, низом ва интизом тўғрисидаги қоидаларга амал қиладиган ходимларга нисбатан қўлланилади, интизом тўғрисидаги қоидаларга ва низомларга зид бўлмаган қисмида.

 

309-модда. Интизом тўғрисидаги низом ва қоидалар

Интизом тўғрисидаги низом ва қоидалар – иқтисодиётнинг айрим тармоқлари ходимларининг айрим тоифаларига, шунингдек, айрим давлат органлари ходимларига тааллуқли, уларнинг меҳнат интизомини бузиш
ўта оғир оқибатларга олиб келиши мумкин бўлган норматив ҳуқуқий ҳужжатлар.

Айрим тоифадаги ходимларнинг интизом тўғрисидаги қоидалар
ва низомлар Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси, Ўзбекистон Республикаси Президенти ёки Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади.

Низом ва интизом тўғрисидаги қоидаларда уларга амал қиладиган ходимларнинг доираси белгиланади, ходимлар ва мансабдор шахсларнинг интизомий жазо чораларини қўллаш ҳуқуқига эга бўлган асосий ҳуқуқлари ва мажбуриятлари, мукофот ва интизомий жазо турлари, шунингдек, уларни қўллаш тартиби таъминланади.

 

310-модда. Меҳнат тартибини тартибга солувчи локал ҳужжатлар қоидаларининг ҳақиқий эмаслиги

Қонун ҳужжатларига, жамоа келишуви ёки жамоа шартномасига нисбатан ходимнинг аҳволини ёмонлаштирадиган иш жадвалини тартибга солувчи локал ҳужжатларининг қоидалари ҳақиқий эмас.

 

311-модда. Меҳнат учун рағбатлантириш

Ишдаги ютуқлар учун ходимга нисбатан рағбатлантириш чоралари қўлланилиши мумкин.

Рағбатлантириш турлари, уларни қўллаш тартиби, ушбу Кодексда, жамоа келишувларида, меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган меҳнат қоидаларида ва бошқа ҳужжатларда ҳамда меҳнат шартномасида белгилаб қўйилади.

Интизом тўғрисидаги устав ва низомлар татбиқ этиладиган ходимларга рағбатлантириш турлари ва уларни қўллаш тартиби тегишли интизом тўғрисидаги низомлар ва уставларга асосан аниқланади.

Ходимлар меҳнат соҳасида давлат ва жамият олдидаги алоҳида хизматлари учун давлат мукофотларига тақдим этилиши мумкин.

Иш ҳақи, мукофотлар, қўшимча тўловлар, устамалар ва иш ҳақи тизимида назарда тутилган бошқа тўловлар рағбатлантириш турларига кирмайди.

Интизомий жазо муддати давомида интизомий жавобгарликка тортилган ходимларга иш ҳақи тизими томонидан бериладиган мукофотни тўлаш масаласи тегишли мукофотлаш таъминотига асосан ҳал қилинади.

Интизомий жавобгарлик даврида ходимга рағбатлантириш,
шу жумладан, иш ҳақи тизимига киритилмаган ва иш натижаларига боғлиқ бўлмаган мукофотлар (байрамлар, касбий байрамлар, юбилейлар ва ҳоказо) қўлланилмайди.

 

312-модда. Ходимнинг интизомий жавобгарлиги

Интизомий жавобгарлик – интизомий ҳуқуқбузарлик содир этган ходимга нисбатан интизомий жазо чорасининг қўлланиши тўғрисида ходимнинг интизомий ҳуқуқбузарлик содир этганлиги учун юзага келадиган ҳуқуқий жавобгарлигидир (ушбу Кодекс 313-моддасининг иккинчи қисми).

Интизомий жавобгарликнинг турларига умумий ва махсус интизомий жавобгарлик киради.

Умумий интизомий жавобгарлик - ушбу Кодекс ва ички меҳнат қоидалари билан тартибга солинадиган жавобгарликдир. У ходимга ушбу Кодекснинг 324-моддасида назарда тутилган интизомий чоралардан бирини қўллашни ўз ичига олади ва барча ходимларга нисбатан қўлланилади, алоҳида интизомий жавобгарлик белгиланган шахслар бундан мустасно.

Махсус интизомий жавобгарлик – ходимларнинг айрим тоифалари учун қонун билан, шунингдек, интизом тўғрисидаги қоида ва низом билан белгиланадиган ва ходимга тегишли қонун, низом ва интизом тўғрисидаги қоидада назарда тутилган интизомий чораларни қўллашдан иборат жавобгарлик.

 

313-модда. Ходимни интизомий жавобгарликка тортиш учун асослар

Ходимни интизомий жавобгарликка тортилишини асоси интизомий қоидабузарлик ҳисобланади.

Интизомий қоидабузарлик – ходимнинг меҳнат мажбуриятларини айбли ғайриҳуқуқий бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлигини англатади (меҳнат мажбуриятларини бузиш).

Агар ходимнинг меҳнат мажбуриятларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги ходимнинг назорати остида бўлмаган сабабларга кўра юзага келган бўлса (иш берувчи томонидан ходимга ўз меҳнат вазифаларини бажариш учун зарур шарт-шароитларни тақдим этмаслик, бартараф этиш мумкин бўлмаган кучлар ҳолатлари), ходимни интизомий жавобгарликка тортишга йўл қўйилмайди.

 

2-§. Хизмат текшируви.

314-модда. Хизмат текшируви тушунчаси

Хизмат текшируви – ходимнинг интизомий ҳуқуқбузарлик содир этганлигини аниқлаш, ходимнинг уни содир этишда айбдорлигини, ходимнинг интизомий ҳуқуқбузарлик содир этишига ёрдам берган сабаб ва шартларни аниқлаш мақсадида ўтказиладиган текширув.

 

315-модда. Хизмат текширувини ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилиш

Хизмат текширувини ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилиш учун оммавий ахборот воситаларининг хабарлари, ходимнинг бевосита раҳбарининг ҳисоботи, бошқа ходимларнинг мурожаатлари, фуқаролар ва ташкилотларнинг аризалари, ва ходимнинг интизомий ҳуқуқбузарлик содир этганлигига ишонишига имкон берадиган бошқа маълумотлар асосдир.

Хизмат текшируви ўтказиш тўғрисидаги қарор иш берувчи томонидан қабул қилинади. Хизмат текширувини ўтказиш тўғрисидаги қарор тегишли буйруқ билан расмийлаштирилади.

Ходимга нисбатан хизмат текшируви олиб борилган тақдирда, у хизмат текширувини ўтказиш тўғрисидаги буйруқ ҳамда комиссия таркиби билан имзо чектирилиб таништирилиши лозим.

 

316-модда. Хизмат текширувини ўтказиш бўйича комиссия тузиш

Хизмат текширувини ўтказиш учун иш берувчи буйруғи билан хизмат текшируви ўтказиш бўйича комиссия тузилади.

Комиссия камида уч аъзодан иборат бўлиши керак, улардан бири раис ҳисобланади. Комиссия таркибига касаба уюшма қўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи аъзоси киради (агар ташкилотда ходимларнинг тегишли вакиллик органлари бўлса). Комиссия раиси комиссия ишини ташкил қилади ва мувофиқлаштиради. Унинг хизмат текшируви қисмидаги талаблари комиссия аъзолари учун мажбурийдир. Комиссия раиси хизмат текширувини ташкил қилиш, тайёрлаш ва ўтказиш сифати, унинг натижалари, хулосалари ва таклифларининг холислиги учун шахсан жавобгар ҳисобланади.

Хизмат текширувини ўтказиш учун комиссия таркибида қуйидаги шахслар киритилишига йўл қўйилмайди:

иш юзасидан текширув ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилган мансабдор шахс;

ҳаракатлари текширилиши керак бўлган ходимларга бўйсунадиган ходимлар;

хизмат текшируви ўтказилаётган ходим билан қариндошлик алоқаларида бўлган шахслар;

хизмат текшируви натижаларига бевосита ёки билвосита қизиқиш билдириши мумкин бўлган шахслар, шу жумладан, уларнинг интизомий ҳуқуқбузарликка алоқадорликда ёки интизомий ҳуқуқбузарликни яширишда асосли шубҳалари бўлган шахслар;

аризаси хизмат текшируви учун асос бўлган ходим;

устидан хизмат текшируви олиб борилаётган ходимлар.

Махсус билимлар соҳасида маслаҳат олиш учун мутахассис сифатида шартнома асосида хизмат текширувни ўтказишда мутахассислар жалб қилиниши мумкин.

 

317-модда. Хизмат текшируви ўтказиш учун комиссиянинг ҳуқуқ
ва мажбуриятлари

Хизмат текшируви комиссияси қуйидаги ҳуқуқларга эга:

хизмат текшируви ўтказилаётган ходимларни ёзма тушунтиришлар бериш учун ҳамда хизмат текшируви ишларининг моҳияти тўғрисида бошқа маълумотларни тақдим этиш учун таклиф қилиш;

хизмат текшируви жараёнида аниқланиш керак бўлган ҳолатлар ҳақида ҳар қандай маълумотдан хабардор бўлган ходимларни ёзма тушунтиришлар бериш учун таклиф қилиш;

хизмат текшируви давомида ходимни ишдан четлатиш тўғрисида
иш берувчига таклифлар киритиш, агар ходимнинг иш жойида бўлиши хизмат текширувига халақит бериши мумкин деб тахминлар қилинса;

хизмат текшируви ўтказиш учун муҳим бўлган ҳужжатлар билан танишиш ва зарурат бўлганда уларнинг нусхаларини хизмат текшируви материалларига қўшиш;

иш берувчининг розилиги билан, унга қарашли ёки у фойдаланадиган идора ва ишлаб чиқариш биноларини, шу жумладан текширув қилинаётган ходимнинг иш жойини, участканинг бўлимларини, омборларни, столларни, жавонларни, папкаларни ва махфий маълумотларни ташувчилар бўлиши мумкин бўлган бошқа нарсаларни текширишни амалга ошириш, шунингдек, иш берувчи томонидан сақланадиган махфий маълумотларнинг барча ташувчиларни ва уларнинг келиб чиқиши ва ҳаракатланиши акс эттирувчи бухгалтерия ҳужжатларини (дафтарлар ва журналлар) текшириш;

инвентаризация, текширув, аудит ўтказиш учун илтимоснома киритиш;

илмий, техникавий ва бошқа махсус билимларни талаб қиладиган масалалар бўйича шартнома асосида мутахассисларни жалб қилиш тўғрисида илтимоснома киритиш, улардан маслаҳат олиш.

хизмат текшируви комиссияси қуйидаги мажбуриятларга эга:

хизмат текшируви олиб борилаётган ходимнинг ва хизмат текширувига жалб қилинган бошқа шахсларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳурмат қилиш;

хизмат текшируви материалларининг сақланиши ва махфийлигини таъминлаш, текширув натижалари тўғрисидаги маълумотларни ошкор қилмаслик;

ўзига нисбатан хизмат текшируви ўтказилаётган ходимга, унинг ҳуқуқлари ва мажбуриятларини тушунтириш;

хизмат текширувининг олиб борилиши тўғрисида иш берувчини хабардор қилиш;

интизомий қоидабузарлик аниқланган тақдирда, интизомий бузилиш содир этилган сана ва вақтни, интизомий ҳуқуқбузарликни содир этган ходимнинг жавобгарлиги даражаси ва хусусиятига таъсир қилувчи ҳолатни, унинг айбини оғирлаштирадиган ва енгиллаштирадиган ҳолатларни ҳужжат билан тасдиқлаш;

ўзига нисбатан хизмат текшируви олиб борилаётган ходимнинг шахсий, ишбилармон ва ахлоқий хусусиятларини тавсифловчи ҳужжатлар
ва материалларни тўплаш;

илгари ўтказилган хизмат текшируви материаллари, шунингдек хизмат текшируви ўтказилаётган ходим томонидан илгари содир этилган интизомий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги маълумотлар билан танишиш;

хизмат текшируви ўтказилаётган ходимга, текширув билан бевосита боғлиқ бўлган масалаларнинг моҳиятини тушунтиришни таклиф қилиш, ёзма тушунтиришларни бериш рад этилган тақдирда, комиссия аъзолари томонидан имзоланган тегишли далолатнома тузиш;

агар интизомий қоидабузарлик содир қилган ходимга нисбатан ўтказилаётган хизмат текшируви давомида гувоҳлар аниқланса, улар билан суҳбатлашиш;

хизмат текшируви ўтказишга қарор қилган иш берувчини, меҳнат мажбуриятларини чеклашни талаб қиладиган ҳар қандай бузилишлар тўғрисида дарҳол хабардор қилиш;

ходимга интизомий ҳуқуқбузарликни содир этишига ёрдам берган сабаблар ва шартларни аниқлаш ва уларни бартараф этишга қаратилган чораларни таклиф қилиш;

хизмат текшируви ўтказиш учун иш берувчининг буйруғи билан ушбу Кодекснинг 320-моддасига мувофиқ белгиланган муддатларга риоя қилиш;

хизмат текшируви натижалари бўйича далолатнома тузиш ва уни ушбу Кодекс 322-моддасининг еттинчи қисмида белгиланган муддатда иш берувчига тақдим қилиш;

хизмат текшируви ўтказилган ходимнинг имзоси ва уни ўтказиш натижалари тўғрисида далолатнома билан танишиш, шунингдек, танишишдан бош тортиш ёки танишиш варақаси рад этилган тақдирда комиссия аъзолари имзолаган тегишли далолатнома тузиш.

 

318-модда. Ўзига нисбатан хизмат текшируви ўтказилаётган ходимнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Ўзига нисбатан хизмат текшируви ўтказиладиган ходим қуйидаги ҳуқуқларга эга:

хизмат текшируви ўтказилаётганлигини билиш;

хизмат текшируви ўтказиш учун комиссия аъзоларига эътироз билдириш;

хизмат текшируви масалалари бўйича ёзма тушунтиришлар бериш;

хизмат текшируви давомида илтимоснома бериш;

расмий хизмат текшируви материалларига киритиш учун ҳужжатлар, ашёвий далилларни тақдим этиш;

хизмат текшируви давомида гувоҳларнинг кейинги суҳбати учун гувоҳлар бериш;

хизмат текшируви материаллари билан танишиш, кўчирма олиш, нусха олиш;

хизмат текшируви натижалари бўйича далолатнома билан танишиш;

шахсий меҳнат низолари учун белгиланган тартибда қарорлар
ва ҳаракатлар (ҳаракатсизлик), хизмат текшируви ўтказиш бўйича комиссияга шикоят қилиш.

Ходим, унинг шаъни ва қадр-қимматига доғ туширадиган маълумотни рад этиш учун хизмат текширувини талаб қилишга ҳақлидир. Хизмат текшируви ўтказиш тўғрисидаги ариза иш берувчига ёзма равишда берилади ва у тақдим этилган кундан бошлаб уч кундан кечиктирмай кўриб чиқилади.

Ўзига нисбатан хизмат текшируви олиб борилаётган ходим унга берилган ҳуқуқлардан виждонан фойдаланиши, хизмат текшируви ўтказилишига тўсқинлик қилмаслиги, шу жумладан, хизмат текширувида иштирок этмаслик, далилларни йўқ қилиш, сохталаштириш ёки бошқа ноқонуний хатти-ҳаракатлар билан ҳақиқатни аниқлашга тўсқинлик қилмаслиги шарт.

 

319-модда. Хизмат текшируви ўтказиш бўйича комиссия аъзосини рад этиш

Ўзига нисбатан хизмат текшируви олиб борилаётган ходим ушбу Кодекс 316-моддасининг учинчи қисмида назарда тутилган асослардан бири мавжуд бўлган тақдирда хизмат текшируви комиссияси аъзосини рад этиш тўғрисида ёзма равишда мурожаат қилишга ҳақли.

Рад қилиш асослантирилган бўлиши керак ва расмий хизмат текшируви натижаларига кўра комиссия қарор қабул қилишидан олдин расмий хизмат текширувининг ҳар қандай босқичида эълон қилиниши мумкин.

Рад қилиш тўғрисидаги ариза хизмат текшируви ўтказишга қарор қилган иш берувчига топширилади. Рад қилиш тўғрисида ариза бериш тўғрисидаги қарор расмий хизмат текшируви ўтказишни тайинлаган мансабдор шахс (орган) томонидан даъво аризаси берилган кундан эътиборан бир иш кунидан кечиктирмай қабул қилиниши керак. Ушбу қарор қабул қилинган кундан кейинги иш кунидан кечиктирмай хизмат текшируви ўтказиш учун ходим ва комиссия аъзоларига етказилиши керак.

Агар ушбу Кодекс 316-моддасининг учинчи қисмида назарда тутилган асослардан бири мавжуд бўлса, хизмат текшируви ўтказувчи комиссия аъзоси дарҳол чақириб олиниши шарт.

Ходимнинг хизмат текшируви ўтказиш учун комиссия аъзосидан воз кечиш тўғрисидаги аризаси қондирилган тақдирда ёки ушбу комиссия аъзоси рад этилган тақдирда, иш берувчи комиссиянинг янги аъзосини тайинлайди.

 

320-модда. Расмий хизмат текширувининг давомийлиги

Хизмат текшируви муддати ўн беш иш кунидан ошмаслиги керак.

Махсус ҳолатларда, агар хизмат текшируви ўтказиш учун комиссиянинг асосли далиллари асосида холисона сабабларга кўра хизмат текшируви ушбу модданинг биринчи қисмида белгиланган муддатда тугатилмаган бўлса, иш берувчи ушбу муддатни яна ўн беш иш кунига узайтиришга ҳақлидир.

 

321-модда. Хизмат текшируви вақтида ходимни ишдан четлаштириш

Агар ходимнинг иш жойида бўлиши хизмат текширувига халақит бериши мумкин деб тахмин қилиш учун жиддий сабаблар мавжуд бўлса, иш берувчи ходимни ишдан четлатишга ҳақли.

Ходимни ишдан четлатиш иш берувчининг буйруғи билан амалга оширилади, унга биноан расмий хизмат текшируви ўтказилаётган ходимга етказилади. Агар ходим уни ишдан бўшатиш тўғрисидаги буйруқ билан танишишдан бош тортса ёки бундай буйруқни имзолашдан бош тортса, хизмат текшируви ўтказиш учун комиссия аъзолари тегишли далолатнома тузадилар. Ходимнинг илтимосига биноан иш берувчи унга ишдан бўшатиш тўғрисидаги буйруқ нусхасини беришга мажбурдир. Ходимни ишдан бўшатиш муддати ушбу Кодекснинг 320-моддасида белгиланган хизмат текшируви ўтказиш муддатидан ошиб кетмаслиги керак.

Хизмат текшируви туфайли ишдан четлаштирилган ходим ишдан четлаштиришнинг бутун даври учун ўртача иш ҳақини сақлаб қолади.

 

322-модда. Хизмат текшируви натижалари тўғрисидаги ҳужжат

Расмий хизмат текшируви натижаларига кўра комиссия йиғилишида унинг аъзоларининг оддий кўпчилик овози билан ҳужжат қабул қилинади.

Хизмат текшируви ўтказиш бўйича комиссия йиғилиши комиссия аъзоларининг камида учдан икки қисми ҳозир бўлган тақдирда ваколатли ҳисобланади.

Расмий хизмат текшируви натижалари тўғрисидаги далолатнома хизмат текшируви комиссиясининг ушбу ҳаракатни тасдиқлашга овоз берган аъзолари томонидан имзоланиши керак. Расмий хизмат текшируви натижалари тўғрисидаги далил билан рози бўлмаган комиссия аъзоси расмий хизмат текшируви натижалари тўғрисидаги далилга илова қилинган ўзининг алоҳида фикрини ёзма равишда баён қилишга ҳақлидир.

Расмий хизмат текшируви натижалари тўғрисидаги ҳисоботда қуйидагилар акс эттирилиши лозим:

унга нисбатан расмий хизмат текшируви ўтказилган ходим тўғрисида (ходимнинг фамилияси, исми, отасининг исми, у бажарган иш (лавозими), ушбу иш берувчининг иш тажрибаси, илгари содир этилган интизомий ҳуқуқбузарликлар учун интизомий жазо борлиги ёки йўқлиги тўғрисидаги маълумотлар);

хизмат текширувини олиб борувчи комиссия таркиби;

хизмат текшируви ўтказиш учун асослар бўйича;

ходим интизомий ҳуқуқбузарлик содир этганлиги фактининг мавжудлиги ёки йўқлиги;

нотўғри ишлашни тасдиқловчи ҳужжатлар;

хизмат текшируви ўтказилаётган ходимнинг тушунтиришларида келтирилган далиллар бўйича;

ходимнинг интизомий ҳуқуқбузарлик содир этиш ҳолатлари
ва оқибатлари тўғрисида;

ходимнинг меҳнат мажбуриятларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун унинг айбдорлигини тасдиқловчи
ёки истисно қилувчи материаллар;

ходим интизомий ҳуқуқбузарлик натижасида иш берувчига етказилган зарарнинг моҳияти ва ҳажми тўғрисида (агар бундай зарар бўлса).

Расмий хизмат текшируви натижалари тўғрисидаги далолатноманинг охирги қисмида комиссия хизмат текшируви натижасида келиб чиққан деган хулосалар бўлиши керак. Агар ходим интизомий ҳуқуқбузарлик фактини тасдиқласа, расмий хизмат текшируви натижалари тўғрисидаги ҳисоботда ходимни белгиланган тартибда интизомий жавобгарликка тортиш учун
иш берувчига юборилган таклифлар бўлиши керак ва агар ходим
иш берувчига тўғридан-тўғри зарар етказган бўлса, шунингдек моддий жавобгарлик ва профилактика бўйича тавсияларни ўз ичига олиши керак, меҳнат интизомини кучайтиришга, унинг сабаблари ва шартларини йўқ қилишга қаратилган тусдаги интизомий ҳуқуқбузарлик содир этган ходимлар.

Агар хизмат текшируви натижасида ходимнинг интизомий ҳуқуқбузарлик қилмаганлиги ёки ходим ўз вазифасини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун айбдор эмаслиги аниқланса, хизмат текшируви натижалари тўғрисидаги ҳисоботнинг якуний қисмида ходимнинг асоссиз шубҳаланиш сабаблари ёки ходимнинг меҳнат вазифаларини бажаришига халақит берадиган узрли сабаблар кўрсатилиши керак.
Агар комиссия хизмат текшируви учун асос ходимнинг шаъни, қадр-қимматини ёки ишчанлик обрўсини камситувчи нотўғри маълумотлар бўлган деб аниқласа, расмий хизмат текшируви натижалари тўғрисидаги далолатноманинг якуний қисмида ушбу маълумотни рад этиш бўйича тавсиялар бўлиши керак.

Комиссия йиғилишида расмий хизмат текшируви натижалари тўғрисидаги далолатнома қабул қилинганидан кейин уч иш кунидан кечиктирмай ушбу далолатнома комиссия томонидан тўпланган бошқа материаллар билан бирга иш берувчига топширилиши керак.

 

323-модда. Хизмат текшируви ўтказиш тўғрисидаги қоидаларнинг аниқланиши

Ушбу Кодексда назарда тутилган хизмат текширувини ўтказиш учун кўрсатмалар иш берувчининг ўзига хос хусусиятларини, ходимлар томонидан бажариладиган меҳнат функцияларининг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ички меҳнат тартиб-қоидаларида ҳамда иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки бошқа вакил билан келишилган ҳолда Хизмат текшируви ўтказиш тартиби тўғрисидаги локал ҳужжатлар белгиланиши мумкин.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган локал ҳужжатлар ушбу Кодексга нисбатан ходимнинг мавқеини ёмонлаштирмайди.

Махсус интизомий жавобгарликка тортилган ходимларга нисбатан хизмат текшируви ўтказишнинг ўзига хос хусусиятлари қонун ҳужжатлари, шунингдек, низомлар ва интизом тўғрисидаги низомларда ўрнатилади.

 

3-§. Интизомий жазолар

324-модда. Интизомий жазо чоралар

Меҳнат интизомини бузганлиги учун иш берувчи ходимга қуйидаги интизомий чораларни қўллаш ҳуқуқига эга:

1) ҳайфсан;

2) ўртача ойлик иш ҳақининг ўттиз фоизидан кўп бўлмаган миқдорда жарима. Ички меҳнат тартиби қоидалари билан ходимга ўртача ойлик иш ҳақининг эллик фоизидан кўп бўлмаган миқдорда жарима солиниши мумкин. Ходимнинг иш ҳақидан жаримани ушлаб қолиш иш берувчи томонидан ушбу Кодекснинг 281-моддаси талабларига мувофиқ амалга оширилади;

3) меҳнат шартномасини бекор қилиш (ушбу Кодекс 170-моддаси иккинчи қисмининг 4 ва 5-бандлари).

Ушбу Кодексда, бошқа қонун ҳужжатларида, низомларда ёки интизом тўғрисидаги низомда назарда тутилмаган интизомий жазо чораларини қўллашга йўл қўйилмайди.

 

325-модда. Интизомий жазо чораларини қўллаш тартиби

Интизомий жазо чоралари ишга қабул қилишга ваколатли шахслар (органлар) томонидан қўлланилади (ушбу Кодекс 135-моддасининг иккинчи ва учинчи қисмлари).

Интизомий жазони қўллашдан олдин иш берувчи ходимдан ёзма тушунтиришни талаб қилиши керак, шу жумладан, хизмат текшируви натижасида интизомий ҳуқуқбузарлик аниқланган бўлса. Ходимнинг тушунтириш беришдан бош тортиши жазо қўлланилишига тўсқинлик қилмайди ва ҳозир бўлган гувоҳларни кўрсатган далолатнома билан расмийлаштирилади.

Ҳар бир интизомий ҳуқуқбузарлик учун фақат битта интизомий жазо қўлланилиши мумкин. Интизомий чорани танлаш ҳуқуқи иш берувчига тегишли. Интизомий жазо чораларини қўллашда содир этилган ҳуқуқбузарликнинг оғирлиги, содир этилган ҳолатлар, аввалги иш ва ходимларнинг хатти-ҳаракати ҳисобга олинади.

Ходимга нисбатан интизомий жазо чорасини қўллаш иш берувчининг буйруғи билан амалга оширилади.

Иш берувчига интизомий жазо бериш тўғрисидаги иш берувчининг буйруғи ходимга иш жойида бўлмаган вақтни ҳисобга олмаган ҳолда, у эълон қилинган кундан бошлаб уч иш куни ичида ходимга имзо чектириб эълон қилинади.

Ўзига нисбатан интизомий жазо чорасини қўллаш тўғрисидаги буйруқ билан таниш бўлмаган ходим интизомий жазога тортилмаган деб ҳисобланади. Ходимнинг унга нисбатан интизомий жазо чорасини қўллаш тўғрисидаги буйруқ билан таништиришдан бош тортиши бир вақтнинг ўзида ҳозир бўлган гувоҳларни кўрсатувчи далолатнома билан расмийлаштирилади.

Ходимга нисбатан интизомий жазо чораларини қўллаш тўғрисидаги маълумотлар “Ягона миллий меҳнат тизими” идоралараро дастурий-аппарат комплексига киритилади.

 

326-модда. Интизомий жазони қўллаш муддатлари

Интизомий жазо қоидабузарлик аниқлангандан сўнг дарҳол, лекин
у аниқланган кундан бошлаб бир ойдан кечиктирмай қўлланилади, ходимнинг касаллиги ёки таътил вақтини ҳисобга олмаганда. Хизмат текшируви натижалари бўйича аниқланган интизомий ҳуқуқбузарлик аниқланган кун комиссия хизмат текшируви натижалари тўғрисидаги далолатномани имзолаган кун ҳисобланади.

Жарима қоидабузарлик содир этилган кундан бошлаб олти ойдан кечиктирмай, шунингдек, аудит ёки молия-хўжалик фаолияти ёхуд аудит натижаларига кўра, у содир этилган кундан бошлаб икки йилдан кечиктирмай қўлланилиши мумкин. Чекловлар ва тақиқларга риоя қилмаслик, коррупцияга қарши кураш тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланган мажбуриятларни бажармаганлик учун интизомий жазо ҳуқуқбузарлик содир этилган кундан бошлаб уч йилдан кечиктирмай қўлланилиши мумкин. Белгиланган вақт жиноят процессининг вақтини ўз ичига олмайди.

 

327-модда. Интизомий жазонинг амал қилиш муддати, бекор қилиниши ва олиб ташланиши

Интизомий жазо муддати у қўлланилган кундан бошлаб бир йилдан ошмаслиги керак.

Агар ходим интизомий жазо қўлланилган кундан бошлаб бир йил ичида янги интизомий жазо чорасини олмаса, у интизомий жазога тортилмаган ҳисобланади. Бундай ҳолда, интизомий жазо иш берувчининг буйруғи берилмасдан автоматик равишда бекор қилинади.

Жазони қўллаган иш берувчи уни бевосита раҳбарнинг, касаба уюшма қўмитасининг ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органининг илтимосига биноан, шунингдек ходимнинг илтимосига биноан йил тугашидан олдин, муддатидан олдин бекор қилишга ҳақлидир. Интизомий жазони муддатидан олдин бекор қилиш иш берувчининг буйруғи билан амалга оширилади.

 

19-боб. Меҳнат шартномаси тарафларининг жавобгарлиги

1-§. Умумий қоидалар

 

328-модда. Меҳнат шартномаси тарафларининг жавобгарлиги тушунчаси

Меҳнат шартномаси тарафларининг моддий жавобгарлиги меҳнат шартномаси тарафининг бошқа томонга етказилган зарарни ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда қоплаш мажбуриятидир.

Меҳнат шартномасининг бекор қилиниши тарафни бошқа томонга етказилган зарарни қоплаш мажбуриятидан озод қилмайди.

 

329-модда. Меҳнат шартномаси тарафларининг жавобгарлигини белгилаш

Меҳнат шартномаси ёки унга қўшимча ёзма шартнома, шунингдек, жамоа келишувида меҳнат шартномаси тарафларининг моддий жавобгарлиги белгиланиши мумкин. Бундай ҳолатда, иш берувчининг ходим олдидаги шартномавий жавобгарлиги ходимникидан кам бўлмаслиги керак ва ходимнинг иш берувчи олдидаги жавобгарлиги ушбу Кодексда назарда тутилганидан юқори бўлмаслиги керак.

 

330-модда. Меҳнат шартномаси тарафларининг моддий жавобгарлиги ҳолатининг юзага келиши шартлари

Агар ушбу Кодексда ёки бошқа қонун ҳужжатларида бошқача қоида назарда тутилган бўлмаса, меҳнат шартномаси тарафининг жавобгарлиги ушбу шартноманинг бошқа томонига унинг айбли қонунга хилоф ҳаракати (ҳаракати ёки ҳаракатсизлиги) натижасида етказилган зарар учун ва айбдорнинг нотўғри хатти-ҳаракати билан етказилган зарар ўртасида сабаб бўлган боғлиқлик учун юзага келади.

Томонларнинг ҳар бири ўзига етказилган моддий зарар миқдорини исботлашга мажбурдирлар.

 

2-§. Ходимга етказилган зарар учун иш берувчининг моддий жавобгарлиги

331-модда. Ходимга қоплаб берилиши лозим бўлган зарар

Иш берувчи қуйидаги ҳолларда ходимга етказилган зарарни қоплаши шарт:

ходимни ишлаш имкониятидан ноқонуний маҳрум қилиш;

ходимнинг ҳаёти ва соғлиғига зарар етказиш;

ходимга тўланадиган иш ҳақи ва бошқа тўловларни кечиктириш;

ходимнинг мулкига етказилган зарар.

Агар иш берувчининг қонунга хилоф ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) ходимга жисмоний ёки руҳий азоб етказган бўлса, ходимга етказилган маънавий зарар қопланади.

 

332-модда. Иш берувчи томонидан ходимнинг меҳнат қилиш имкониятини ноқонуний равишда маҳрум қилиш натижасида етказилган зарарни қоплаш мажбурияти

Иш ҳақи қуйидаги сабабларга кўра олинмаган бўлса, иш берувчи ходимга меҳнат қобилиятини ноқонуний равишда маҳрум қилишнинг барча ҳолатларида олмаган иш ҳақини қоплаши шарт:

ходимни ишга қабул қилишни ноқонуний равишда рад этиш;

ходимни бошқа ишга ноқонуний ўтказиш;

ходимни ишдан ноқонуний четлатиш;

ходим билан меҳнат шартномасини ноқонуний равишда бекор қилиш;

иш берувчининг ходимга меҳнат дафтарчасини беришни кечиктириши;

иш берувчининг меҳнат низоларини ҳал қилиш органининг ходимни аввалги иш жойига қайта тиклаш тўғрисидаги қарорини бажаришдан ёки ўз вақтида бажарилишидан бош тортиши;

ходимни бошқа ишга киришига халақит берадиган ҳар қандай тарзда ходимни ҳақоратловчи маълумотни тарқатиш;

қонун ҳужжатларида ва жамоа шартномаларда ва (ёки) жамоа келишувларида назарда тутилган бошқа ҳолларда.

 

333-модда. Иш берувчининг ходимнинг соғлиғи ёки ҳаётига етказилган зарарни қоплаш мажбурияти

Иш берувчи ходимнинг соғлиғига ёки ҳаётига етказилган зарарни ходимнинг меҳнат вазифаларини бажариши билан боғлиқ бўлган тан жароҳати, касбий касаллиги ёки соғлиғига етказилган бошқа зарарни қоплашга мажбурдир.

Иш берувчи иш берувчининг ҳудудида ҳам, унинг ташқарисида ҳам меҳнат вазифаларини бажаришда, шунингдек, иш жойига боришда ёки иш берувчи томонидан тақдим этилган транспортда ишлашда олган меҳнат жароҳати туфайли ходимнинг соғлиғи ёки ҳаётига етказилган зарар учун жавобгар бўлади.

Иш берувчи ходимнинг меҳнат мажбуриятларини бажариш билан боғлиқ иш жароҳати ёки ходимнинг соғлиғи ёки ҳаётига етказилган зарар туфайли, етказилган зарарнинг унинг айби билан эмаслигини исботламагунча қоплаши шарт.

Ходимнинг соғлиғига ёки ҳаётига зарар етказилиши унинг меҳнат мажбуриятларини бажариши давомида хавфнинг пайдо бўлиши манбаи томонидан етказилган бўлса, иш берувчи агар у енгиб бўлмайдиган кучлар ёки жабрланувчининг нияти натижасида етказилганлигини исбот қилмаса, уни қоплаши шарт.

 

334-модда. Иш берувчи томонидан ходимнинг соғлиғига етказган зарар билан боғлиқ тўланадиган тўловлар

Иш берувчининг ходимнинг соғлиғига етказилган зарарни қоплаши қуйидагиларни ўз ичига олади:

ходимга бир марталик нафақа тўлаш;

ходим йўқотган иш ҳақи учун етказилган зарар учун компенсация сифатида тўланадиган ойлик тўловлар;

ходимга қўшимча харажатлар учун компенсация.

 

335-модда. Ходимнинг соғлиғига зарар етказилиши муносабати билан бир марталик тўланадиган нафақа

Ходимнинг соғлиғига зарар етказилиши муносабати билан иш берувчи томонидан бир йўла тўланадиган нафақа жамоа келишувида, агар
у тузилмаган бўлса, иш берувчи ва касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи ўртасидаги келишув асосида белгиланади.

Бундай ҳолатда, ходимнинг соғлиғига зарар етказилиши муносабати билан тўланадиган бир марталик нафақа миқдори жабрланувчининг йиллик иш ҳақидан кам бўлмаслиги керак.

336-модда. Ходимнинг соғлиғига шикаст етказилганлиги сабабли йўқотилган иш ҳақини қоплаш учун тўланадиган
ҳар ойлик тўловлар миқдори

Ходимнинг соғлиғига шикаст етказилганлиги сабабли йўқотилган иш ҳақини қоплашда тўланадиган ойлик тўловлар миқдори, иш жойидаги шикастланишдан олдин жабрланувчининг ўртача ойлик иш ҳақининг меҳнат қобилиятининг йўқотилиш даражасига мос келадиган фоизларда ҳисобланади.

Касбий қобилиятини йўқотиш даражаси тиббий-меҳнат эксперт комиссияси томонидан белгиланади.

Компенсация тайинлашда жабрланувчи олган даромад, стипендия, нафақа ва бошқа даромадлар ҳисобга олинмайди. Шу билан бирга, меҳнат жароҳатлари қурбонларига етказилган зарарни қоплаш миқдори қонун ҳужжатларида белгиланган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорининг эллик фоизидан кам бўлмаслиги керак.

 

337-модда. Ходимнинг соғлиғига шикаст етказилганда қўшимча харажатларни қоплаш

Ходимнинг соғлиғига зарар етказилганда жавобгар бўлган иш берувчи, ушбу Кодекснинг 335 ва 336-моддаларида назарда тутилган тўловлардан ташқари, жабрланувчига меҳнат жароҳати ёки касб касаллиги туфайли етказилган қўшимча харажатларни қоплаши шарт. Даволаниш, протезлаш, қўшимча овқатланиш,

дори-дармон сотиб олиш, санаторий-курортда даволаниш харажатлари,
шу жумладан, жабрланувчининг ва зарурат бўлганда, унинг ҳамроҳининг даволаниш жойига икки томонлама чипта, ташқи ёрдам, махсус транспорт воситаларини сотиб олиш ва бошқа турдаги ёрдам, агар у тиббий-меҳнат эксперт комиссияси томонидан ушбу турдаги ёрдамга муҳтож деб топилса
ва уларни тегишли ташкилотлардан бепул олиш ҳуқуқига эга бўлмаса, шунингдек, жабрланувчи ва иш берувчининг ўртасида низо юзага келганда, адвокатни ёллаш харажатлари ҳамда низо жабрланувчининг фойдасига ҳал бўлса, иш берувчи харажатларни қоплаши шарт;

Дори-дармонларни сотиб олиш харажатлари даволовчи шифокор томонидан белгиланган тартибда берилган кўрсатма ва пулли чек тақдим этилгандан сўнг иш берувчи томонидан тўланади;

I гуруҳ ногиронлиги бўлган шахсларга уй шароитида парвариш қилиш зарурати тўғрисида тиббий-меҳнат эксперт комиссияси хулосаси талаб қилинмайди (уларга махсус тиббий ёрдам кўрсатиш талаб этилган ҳоллар бундан мустасно).

Ушбу моддада кўрсатилган бир нечта ёрдам турларига муҳтож бўлган жабрланувчига ҳар бир ёрдам турини олиш билан боғлиқ харажатлар қопланади.

 

338-модда. Ходимнинг соғлигига зарар етказилган ҳолларда меҳнат шартномаси тарафлари жавобгарлигини бирлаштириш

Агар жабрланувчининг қўпол эҳтиётсизлиги зарарнинг келиб чиқиши ёки кўпайишига сабаб бўлса, тўланиши лозим бўлган зарар миқдори жабрланувчининг айби даражасига қараб мувофиқ равишда камайтирилади.

Жабрланувчининг қўпол эҳтиётсизлиги сабабли ва иш берувчининг айби бўлмаса-да, унинг жавобгарлиги айбидан қатъи назар юзага келган ҳолларда компенсация миқдори суд томонидан ҳам камайтирилиши мумкин. Бундай ҳолда, етказилган зарарни рад этишга йўл қўйилмайди.

Аралаш мажбурият ходимнинг соғлиғига етказилган зарарни қоплаш, бир марталик нафақа тўлаш, шунингдек, боқувчисининг вафоти муносабати билан етказилган зарарни қоплаш учун қўшимча харажатларни қоплашга нисбатан татбиқ этилмайди.

 

339-модда. Иш берувчи томонидан боқувчисининг вафоти муносабати билан етказилган зарарни қоплашга ҳақли бўлган шахслар доираси

Ходим вафот этганида (боқувчининг ўлими), меҳнат мажбуриятларини бажариш билан боғлиқ бўлган ишдаги тан жароҳати, касбий касаллик ёки бошқа соғлиққа етказилган зарар туфайли иш берувчи:

ногиронлиги бўлган шахслар, шунингдек, ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар, марҳумнинг қарамоғида бўлганлар ёки у вафот этган кундан бошлаб унга нафақа олиш ҳуқуқига эга бўлганлар;

вафотидан кейин туғилган марҳумнинг боласи;

ота-оналардан бирига, турмуш ўртоғига ёки марҳумнинг ўн тўрт ёшга тўлмаган ёки белгиланган ёшга тўлган бўлса-да, аммо тиббий муассасанинг хулосасига кўра қўшимча тиббий парваришга муҳтож бўлган болалари – ака-ука, опа-сингил ёки набираларига ғамхўрлик қилиш туфайли ишламаётган оиланинг бошқа бир аъзоси бўлса.

Болаларнинг қарамоғда бўлганлиги исбот талаб қилмайди.

Қуйидагилар меҳнатга лаёқатсиз деб ҳисобланади:

ўн саккиз ёшдан ошган шахслар, агар улар ушбу ёшга тўлгунга қадар ногирон бўлиб қолишган бўлса;

олтмиш ёшдан ошган эркаклар ва эллик беш ёшдан ошган аёллар;

белгиланган тартибда ногирон деб топилган шахслар.

Оила аъзосининг ногиронлик даври (боқувчисининг ўлимидан олдин ёки кейин) унинг зарарни қоплаш ҳуқуқига таъсир қилмайди.

Ўн саккиз ёшга тўлган ва ундан катта бўлган ўқувчилар кундузги ўқув муассасасида ўқиб туриб, йигирма уч ёшдан ошмаган бўлсалар зарарни қоплаш ҳуқуқига эгадирлар.

 

340-модда. Иш берувчи томонидан боқувчисининг вафоти муносабати билан етказилган зарарни қоплаш муддати

Боқувчиси вафоти муносабати билан етказилган зарар қопланади:

вояга етмаганлар – ўн саккиз ёшга тўлгунга қадар;

ўн саккиз ёшдан ошган талабалар – кундузги таълимни тугатгунга қадар, лекин йигирма уч ёшдан ошмаган бўлсалар;

эллик беш ёшдан ошган аёллар ва олтмиш ёшдан ошган эркаклар – умрбод;

I даражали ногиронлиги бўлган шахслар – ногиронлик даври учун;

ота-оналаридан бири, турмуш ўртоғи ёки бошқа оила аъзосининг боқувида қолган марҳум қарамоғида бўлган болалари, набиралари, ака-ука ва опа-сингиллари ўн тўрт ёшга тўлгунга қадар.

 

341-модда. Иш берувчи томонидан етказилган зарар муносабати билан боқувчининг вафот этиши ҳолатида тўланадиган тўловлар

Иш берувчи томонидан етказилган зарар муносабати билан боқувчининг вафот этишида тўланадиган тўловлар, боқувчисининг ўлими натижасида етказилган зарарни қоплашга ҳақли бўлган шахсларга қуйидагиларни тўлашни ўз ичига олади:

бир марталик нафақа;

боқувчисининг иш ҳақи учун компенсация сифатида ҳар ойда тўланадиган тўловлар;

қўшимча харажатларни қоплаш.

 

342-модда. Меҳнат жароҳати ёки касб касаллиги билан боғлиқ боқувчининг вафоти муносабати билан бир йўла тўланадиган нафақа миқдори

Иш жойидаги тан жароҳати ёки касб касаллиги туфайли ходимнинг вафоти муносабати билан иш берувчи томонидан тўланадиган бир марталик нафақа миқдори жамоа келишувида, агар у тузилмаган бўлса, иш берувчи ва касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи ўртасида келишув асосида белгиланади.

Бунда, ходимнинг вафоти муносабати билан тўланадиган бир марталик нафақа миқдори, марҳумнинг ўртача олти йиллик даромадидан кам бўлмаслиги лозим.

 

343-модда. Боқувчисининг вафоти муносабати билан етказилган зарарни қоплаш учун тўланадиган ойлик тўловлар миқдори

Вафот этгани муносабати билан вафот этган боқувчи қарамоғидаги ва унинг ўлими муносабати билан етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш ҳуқуқига эга бўлган ногиронлиги бўлган шахслар, зарар вафот этганнинг ўртача ойлик иш ҳақи миқдорида, унга тегишли бўлган улушни ва унинг қарамоғида бўлган, аммо меҳнатга лаёқатли одамларни олиб ташлаган ҳолда, ҳақ олиш ҳуқуқига эга бўлмаганлар миқдорида белгиланади.

Зарарни қоплаш ҳуқуқига эга бўлган шахсларнинг ҳар бирига етказилган зарар учун компенсация миқдорини аниқлаш учун боқувчисининг даромадларидан ушбу шахсларнинг барчасига тўғри келадиган қисми уларнинг сонига бўлинади.

Марҳум қарамоғида бўлмаган, аммо зарарни қоплаш ҳуқуқига эга бўлган ногиронлиги бўлган шахсларга, унинг миқдори қуйидаги тартибда белгиланади:

агар парваришлаш учун маблағ суд тартибида ундирилган бўлса, етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш суд томонидан белгиланган миқдорда белгиланади;

агар парваришлаш учун маблағ суд тартибида қайтарилмаган бўлса, зарарни қоплаш уларнинг молиявий аҳволи ва марҳумнинг уларга ёрдам бериш имконияти ҳисобга олинган ҳолда белгиланади.

Агар зарарни қоплаш ҳуқуқига марҳумнинг қарамоғида бўлган ва унга қарамоғида бўлмаган иккала шахс эга бўлса, унда аввал марҳумнинг қарамоғида бўлмаган шахсларга етказилган зарарни қоплаш миқдори белгиланади. Белгиланган компенсация миқдори боқувчисининг иш ҳақидан чиқариб ташланади, кейин қолган иш ҳақи миқдоридан келиб чиқиб, марҳумнинг қарамоғида бўлган шахсларга етказилган зарарни қоплаш миқдори ушбу модданинг биринчи ва иккинчи қисмларида кўрсатилган тартибда белгиланади.

Боқувчисини йўқотганлиги муносабати билан компенсация олиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар, боқувчисидан маҳрум бўлган тақдирда, уларга тайинланган пенсия, шунингдек, бошқа пенсиялар, иш ҳақи, стипендиялар ва бошқа даромадлар зарарни қоплаш сифатида ҳисобга олинмайди. Бу ҳолда, қарамоғидаги ҳар бир шахсга берилган компенсация етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш миқдори қонун ҳужжатларида белгиланган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорининг эллик фоизидан кам бўлмаслиги керак.

Қонун ҳужжатларида белгиланган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори ошиши билан қарамоғидаги ҳар бир шахсга етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш миқдори мутаносиб равишда ошади.

 

344-модда. Боқувчисининг вафоти муносабати билан қўшимча харажатларни қоплаш

Меҳнат жароҳатидан вафот этган ходимни дафн қилиш учун зарур харажатларни зарар кўрган шахсга қўшимча равишда қоплаш мажбурияти иш берувчига юклатилади.

Дафн қилиш учун зарур харажатлар зарарни қоплаш ҳисобига ўтмайди.

Иш берувчининг қўшимча харажатлар учун компенсацияси боқувчиси вафоти муносабати билан етказилган зарарни қоплашдан воз кечиш тўғрисидаги шикоят билан боғлиқ бўлган ёки жабрланувчиларнинг низони фойдасига ҳал қилган тақдирда тўланиши лозим бўлган тўловлар миқдорига қарши курашиш билан боғлиқ харажатларни ўз ичига олади (мутахассисларнинг маслаҳатлари, адвокатни ёллаш харажатлари ва бошқалар).

 

345-модда. Ходимга тўланадиган иш ҳақи ва ҳисобланадиган бошқа тўловларни кечиктирилганлиги учун иш берувчининг моддий жавобгарлиги

Агар иш берувчи иш ҳақи, таътил тўловлари, иш шартномаси тугаганидан кейин тўланадиган тўловлар ва (ёки) ходимга тегишли бўлган бошқа тўловларни тўлаш муддатини бузса, иш берувчи уларни фоизлар (пул компенсацияси) билан Ўзбекистон Республикаси Марказий банкидан ўша пайтда амалдаги қайта молиялаштириш ставкаси бўйича тўлашга мажбурдир. Кечиктиришнинг ҳар бир куни, ушбу Кодекснинг 265-моддасида кўрсатилган тартибда белгиланган кундан бошлаб, меҳнат тўғрисидаги қонунлар, меҳнат ҳуқуқларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатлар, шартнома асосида тўлаш муддати, ҳисоб-китоб кунлари барчаси ҳисобга олинади.

Ходимга бериладиган пул компенсацияси миқдори Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг қайта молиялаш ставкасининг 10 фоизи миқдорида белгиланади.

Ушбу модданинг иккинчи қисмида белгилангани каби ходимга тўланадиган пул компенсацияси миқдори жамоа шартномаси, локал норматив ҳужжат ёки меҳнат шартномаси билан кўпайтирилиши мумкин. Белгиланган пул компенсациясини тўлаш мажбурияти иш берувчининг айбига қарамай юзага келади.

 

346-модда. Ходимнинг мулкига етказилган зарар учун иш берувчининг жавобгарлиги

Ходимнинг мулкига зарар етказган иш берувчи ушбу зарарни тўлиқ ҳажмда қоплайди. Зарарнинг миқдори зарарни қоплаш куни ушбу ҳудудда амалдаги бозор нархлари бўйича ҳисобланади.

Ходимнинг розилиги билан етказилган зарар натура шаклида қопланиши мумкин.

 

347-модда. Ходимга етказилган маънавий зарарни қоплаш

Иш берувчининг ноқонуний хатти-ҳаракатлари ёки ҳаракатсизлиги туфайли ходимга етказилган маънавий зарар ходимга меҳнат шартномаси тарафларининг келишуви билан белгиланган миқдордаги пул шаклида қопланади.

Мунозаралар юзага келганда, мулкий зарарни қоплашидан қатъи назар, ходимга маънавий зарар етказиш факти асосида, зарарни қоплаш миқдорини суд белгилайди.

 

348-модда. Ходимга етказилган зарарни қоплаш тўғрисидаги ишларни кўриб чиқиш тартиби

Иш берувчига етказилган зарарни қоплаш тўғрисида ариза жабрланган ходим томонидан ва у вафот этган тақдирда, компенсация олиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар томонидан берилади.

Иш берувчи аризани кўриб чиқиши ва у олинган кундан бошлаб ўн кун ичида тегишли қарор қабул қилиши шарт.

Ходимга етказилган зарарни қоплаш тўғрисидаги буйруқ нусхаси ёки асослантирилган ёзма раддия ходимга ёки манфаатдор шахсга қабул қилинган кундан бошлаб уч кун ичида топширилади.

Агар ходим ёки манфаатдор томонлар иш берувчининг қарорига рози бўлмаса ёки белгиланган муддатда жавоб олмаса, улар ушбу низони ҳал қилиш учун судга мурожаат қилишлари мумкин.

 

3-§. Ходимнинг иш берувчига етказилган зарар учун моддий жавобгарлиги

349-модда. Ходимнинг иш берувчига етказилган зарарни қоплаш мажбурияти

Ходим иш берувчига етказган зарарни қоплаши шарт.

Иш берувчига етказилган зарар тўғридан-тўғри ҳақиқий зарарни англатади. Олинмаган даромад (бой берилган фойда) ходимдан ундирилмайди.

Тўғридан-тўғри ҳақиқий зарар иш берувчининг пул маблағларини
(ёки иш берувчининг ушбу мулкнинг сақланиши учун жавобгар бўлган учинчи шахсларнинг мол-мулкини ўз ичига олган ҳолда), шунингдек,
иш берувчидан ортиқча тўловларни амалга ошириш зарурлигини англатади.

Ходим иш берувчига тўғридан-тўғри етказган зарари учун ҳам,
иш берувчига ўзи томонидан етказилган ва учинчи шахсларга етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш натижасида етказилган зарар учун ҳам жавобгар бўлади.

 

350-модда. Ходимнинг моддий жавобгарлигини истисно қиладиган ҳолатлар

Мажбуриятлар, бартараф этиш мумкин бўлмаган кучлар, нормал тижорат таваккалчилиги, зарурат ёки зарурий мудофаа туфайли ёки иш берувчининг ходимга ишониб топширилган мол-мулкни тегишли сақлаш шароитларини таъминлаш мажбуриятини бажариш учун шарт-шароитлар таъминланмаган тақдирда, ходимнинг моддий жавобгарлиги бекор қилинади.

Нормал тижорат таваккалчилиги деганда, ходимнинг замонавий билим ва тажрибага асосан, зарарни бартараф этишнинг бошқа йўллари бўлмаган тақдирда, ходим ўзига юкланган вазифаларни лозим даражада бажариши, муайян даражадаги ғамхўрлик кўрсатиши ва эҳтиёткорона муносабатда бўлиши туфайли, зарар кўриш объекти одамларнинг ҳаёти ва соғлиғи эмас, балки моддий бойликлар бўлган тақдирда қабул қилинган қарор тушунилади.

 

351-модда. Иш берувчининг етказилган зарарни ходим томонидан қопланишини рад этиш ҳуқуқи

Иш берувчи зарар етказилган аниқ шароитларни ҳисобга олган ҳолда уни айбдор ходимдан тўлиқ ёки қисман ундирилишини рад этишга ҳақли. Ташкилотнинг муассиси қонунда, шунингдек, ташкилотнинг таъсис ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларда иш берувчининг кўрсатилган ҳуқуқини чеклаб қўйиши мумкин.

 

352-модда. Ходимнинг моддий жавобгарлиги чегаралари

Агар ушбу Кодексда бошқача қоида назарда тутилган бўлмаса, ходим ўртача ойлик иш ҳақи миқдорида жавобгар бўлади.

Меҳнат шартномасини ноқонуний бекор қилишда ёки бошқа ишга ноқонуний равишда ўтказишда айбдор бўлган мансабдор шахслар ушбу Кодекснинг 603-моддасида белгиланган даражада жавобгар бўладилар.

 

353-модда. Ходимнинг тўлиқ моддий жавобгарлиги

Ходимнинг тўлиқ моддий жавобгарлиги унинг иш берувчига етказилган тўғридан-тўғри ҳақиқий зарарни тўлиқ ҳажмда қоплаш мажбуриятига боғлиқ.

Етказилган моддий зарар учун ходимнинг тўлиқ ҳажмида жавобгарлиги ушбу Кодексда ёки бошқа қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳоллардагина юкланиши мумкин.

Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимлар фақат қасддан етказилган зарар, алкоголли ичимликлар, гиёҳванд моддалар ёки токсик интоксикация натижасида етказилган зарар учун, шунингдек жиноий ёки маъмурий ҳуқуқбузарлик натижасида етказилган зарар учун тўлиқ жавобгар бўладилар.

 

354-модда. Тўлиқ моддий жавобгарлик ҳолатлари

Қуйидаги ҳолларда етказилган зарар учун ходимга тўлиқ миқдордаги жавобгарлик юклатилади:

1) махсус ёзма шартнома асосида унга ишониб топширилган қимматликларнинг сақланишини таъминламаганлик учун;

2) ходим томонидан бир марталик ҳужжат бўйича олинган бойликларнинг сақланишини таъминламаслик (инвентаризация буюмларини олиш учун ишончнома, қабул қилиш ва топшириш тўғрисидаги маълумотнома ва бошқалар)

3) қасддан зарар етказилганда;

4) алкоголли ичимликдан, гиёҳвандлик ёки токсик модда таъсиридан мастлик ҳолатида зарар етказилганда;

5) ходимнинг суд ҳукми билан аниқланган жиноий ҳаракатлари натижасида зарар етказилганда;

6) маъмурий ҳуқуқбузарлик натижасида етказилган зарар, агар тегишли давлат органи томонидан белгиланган бўлса;

7) қонун билан қўриқланадиган сирни ташкил этувчи маълумотларни ошкор қилиш (давлат, расмий, тижорат ёки бошқа);

8) ходимнинг меҳнат мажбуриятларини бажармаганлигидан келиб чиққан зарар;

9) бошқа ҳолларда, ушбу Кодексга ёки бошқа қонунларга мувофиқ ходим меҳнат мажбуриятларини бажариш билан боғлиқ иш берувчига етказилган зарар учун тўлиқ жавобгар бўлади.

Иш берувчига етказилган зарар учун тўлиқ моддий жавобгарлик ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер билан тузилган меҳнат шартномасида белгиланиши мумкин.

 

355-модда. Тўлиқ моддий жавобгарлик тўғрисидаги шартномалар

Тўлиқ моддий жавобгарлик тўғрисидаги шартнома якка ва жамоавий (жамоа) кўринишида бўлиши мумкин. Пул ёки товар қийматларига бевосита хизмат кўрсатадиган ходим махсус ёзма шартнома асосида ўзига ишониб топширилган қийматларнинг сақланмаганлиги учун тўлиқ молиявий жавобгар бўлади. Функционал мажбуриятлари пул ёки товар қийматларига хизмат кўрсатишни ўз ичига олмайдиган ходим билан тўлиқ моддий жавобгарлик тўғрисидаги шартнома ҳақиқий деб ҳисобланмайди.

Ўн саккиз ёшга тўлган, иш учун мурожаат қилишда ҳам кейинчалик меҳнат шартномасига қўшимча равишда пул ёки товар қийматларини бевосита хизмат қиладиган ходим билан тўлиқ моддий жавобгарлик тўғрисида махсус ёзма шартнома тузилиши мумкин.

Агар ходим даъво қилган иш (лавозим) тўлиқ моддий жавобгарлик тўғрисида шартнома тузишни талаб қилса ва ходим бундай шартномани тузишга рози бўлмаса, иш берувчи уни ишга қабул қилишни рад этишга ҳақли.

Тўлиқ якка жавобгарлик тўғрисидаги шартномага мувофиқ моддий бойликлар уларнинг хавфсизлигини таъминлаш учун шахсан жавобгар бўлган муайян ходимга топширилади. Белгиланган шартнома тузилган ходим жавобгарликдан озод қилиш учун унинг айби йўқлигини исботлаши керак. Ходимлар ўзларига берилган қийматларни сақлаш, қайта ишлаш, сотиш (етказиб бериш), ташиш, фойдаланиш

ёки бошқа турдаги фойдаланиш билан боғлиқ ишларнинг айрим турларини биргаликда бажарган тақдирда, ҳар бир ходимнинг зарар учун жавобгарлигини ажратиш ва у билан якка тартибдаги жавобгарлик шартномасини тузиш мумкин бўлмаган ҳолларда жамоавий (бригадали) жавобгарлик шартномаси тузилади.

Етказилган зарар учун жамоавий (бригадали) моддий жавобгарлик тўғрисида ёзма шартнома иш берувчи ва жамоанинг (бригадали) барча аъзолари ўртасида тузилади.

Жамоавий (бригадали) моддий жавобгарлик тўғрисидаги шартномага мувофиқ моддий бойликлар олдиндан белгиланган гуруҳга (гуруҳларга) топширилади, уларнинг хавфсизлиги таъминланмаганлиги учун тўлиқ моддий жавобгарлик юклатилади. Оқловга эришиш учун бригаданинг алоҳида аъзоси унинг айбининг йўқлигини исботлаши керак.

Тўлиқ якка тартибдаги ёки жамоавий (бригадали) моддий жавобгарлик тўғрисидаги шартномада меҳнат шартномаси тарафларининг ходимга, жамоага (бригадага) ишониб топширилган моддий бойликларнинг сақланишини таъминлаш мажбуриятлари ва уларнинг қўшимча ҳуқуқлари ва мажбуриятлари белгиланади.

Тўлиқ жавобгарлик шартномалари тузилиши мумкин бўлган ходимлар тоифаларининг рўйхатлари жамоавий шартномада, агар тузилмаган бўлса, иш берувчи ва касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишилган ҳолда белгиланади. Худди шу тарзда тўғридан-тўғри пул ёки товар қийматига хизмат кўрсатадиган ходимлар томонидан биргаликда иш олиб боришда жамоавий (бригадали) жавобгарлик киритилиши мумкин бўлган бўлинмалар рўйхати белгиланади.

Ходим билан тўлиқ якка тартибдаги ёки жамоавий жавобгарлик тўғрисида шартнома тузиш бўйича тавсиялар, ушбу шартномаларнинг тахминий шакли, шунингдек, тўлиқ жавобгарлик тўғрисидаги ёзма шартномалар тузилиши мумкин бўлган ходимлар билан алмаштирилган лавозимлар ва ишларнинг тахминий рўйхати Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги томонидан тасдиқланади.

Зарар ихтиёрий равишда қопланган тақдирда (ушбу Кодекснинг
358-моддаси) жамоанинг ҳар бир аъзосининг айбдорлик даражаси жамоанинг барча аъзолари ва иш берувчининг келишуви билан белгиланади. Судда зарарни қоплашда ҳар бир бригада аъзосининг айбдорлик даражаси суд томонидан белгиланади.

Қимматбаҳо буюмларга хизмат кўрсатиш (сақлаш, сотиш, ташиш, қайта ишлаш) билан шуғулланувчи ташкилотларда иш берувчи ва касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишувга биноан етишмовчиликни қоплашга йўл қўйиладиган хавф фонди тузилиши мумкин.

ходим билан ёзма жавобгарлик шартномаси тузилмаган, шунингдек, функционал мажбуриятлари нақд пулга ёки товарларга хизмат кўрсатишни
ўз ичига олмайдиган ходим билан ўн саккиз ёшга тўлмаган шахс билан тузилган тақдирда, иш берувчига етказилган зарар учун, ушбу модданинг учинчи қисмида кўрсатилган ходимлар тоифалари рўйхатига кирмаса, ходимга чекланган жавобгарлик тайинланиши мумкин. Ушбу ҳолларда тўлиқ моддий жавобгарлик ходимга ушбу Кодекснинг 354-моддаси биринчи қисмининг 2-9-бандларида назарда тутилган асослар мавжуд бўлган тақдирда, ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимлар учун эса, ушбу Кодекснинг
353-моддаси учинчи қисмида кўрсатилган ҳоллардагина юкланиши мумкин.

 

356-модда. Иш берувчининг етказилган зарар миқдори ва унинг келиб чиқиш сабабларини аниқлаш мажбурияти

Муайян ходим томонидан етказилган зарарни қоплаш тўғрисида қарор қабул қилишдан олдин иш берувчи ушбу Кодекснинг 314-323-моддаларида белгиланган тартибда етказилган зарарнинг ҳажмини ва келиб чиқиш сабабларини аниқлаш учун хизмат текшируви ўтказиши шарт.

Келиб чиққан зарар сабабини аниқлаш учун ходимдан ёзма тушунтириш хатини талаб қилиш мажбурийдир. Ходимнинг тушунтириш беришдан бош тортиши унинг иш берувчига етказган зарар учун жавобгарликка тортилишига тўсқинлик қилмайди ва ҳужжат ҳозир бўлган гувоҳларнинг кўрсатмалари билан расмийлаштирилади.

Ходим расмий хизмат текшируви материаллари билан танишиш ҳуқуқига эга.

 

357-модда. Етказилган зарар миқдорини аниқлаш

Иш берувчига етказилган зарар миқдори бухгалтерия маълумотлари асосидаги ҳақиқий йўқотишлар миқдори билан белгиланади.

Асосий фонд (воситалар) билан боғлиқ бўлган иш берувчининг мулкига етказилган зарар миқдори белгиланган стандартларга мувофиқ амортизацияни олиб ташлаган ҳолда моддий бойликларнинг баланс қиймати (ўз нархи) асосида ҳисобланади.

Иш берувчининг асосий воситаларга тегишли мол-мулкини ўғирлаш, камомад, қасддан йўқ қилиш ёки қасддан бузиш ҳолатларида зарар миқдори аниқланган кунга қадар ушбу ҳудудда амалдаги бозор нархлари бўйича ҳисобланади.

Бошқа ҳолларда зарар етказилган куни ушбу ҳудудда амалдаги бозор нархлари бўйича ҳисобланади.

Зарар миқдорини ҳамда иш берувчига бир неча карра ортиғи билан ўғирлаш, етишмаслик, мулкнинг айрим турлари ёки бошқа моддий бойликларнинг йўқолиши натижасида етказилган зарар миқдори ўзининг ҳақиқий номинал ҳажмидан ошганда, қонун ҳужжатларида аниқлашнинг махсус тартиби белгиланиши мумкин.

 

358-модда. Ходимларнинг етказилган зарарни ихтиёрий равишда қоплаши

Иш берувчига зарар етказганликда айбдор бўлган ходим уни ихтиёрий равишда тўлиқ ёки қисман қоплашга ҳақли.

Зарарни ихтиёрий равишда қоплаш ушбу Кодексда назарда тутилган меъёрлар доирасида амалга оширилади.

Ходим ва иш берувчининг келишувига биноан зарарни муддатли асосда қоплашга йўл қўйилади. Бундай ҳолда ходим иш берувчига зарарни тўлашнинг аниқ шартларини кўрсатган ҳолда ёзма жавобгарликни тақдим этади. Агар етказилган зарарни ихтиёрий равишда қоплаш тўғрисида нотариал тасдиқланган мажбуриятни бажарган ходим меҳнат муносабатларини тўхтатган бўлса ва тўлашни рад этса, тўланмаган қарз ижро этувчи нотариус томонидан ундирилади.

Ходим иш берувчининг розилиги билан етказилган зарарни қоплаш учун унга эквивалент мулк топширишга ёки бузилган мулкни тузатишга ҳақли.

 

359-модда. Ходимдан иш берувчига етказилган зарарни ундириш тартиби

Айбдор ходимдан иш берувчига етказилган зарар ўртача ойлик иш ҳақидан ошмаган миқдорда ундирилиши зарар аниқланган кундан бошлаб бир ойдан кечиктирмай чиқарилган иш берувчининг буйруғи билан амалга оширилади.

Агар ходимдан етказилиши керак бўлган зарарнинг миқдори унинг ўртача ойлик иш ҳақидан ошиб кетса ёки зарар аниқланган кундан
бир ой ўтган бўлса, зарарни ундириш суд орқали амалга оширилади.

 

360-модда. Ходимларнинг ўқиши билан боғлиқ харажатларни қоплаш

Агар меҳнат шартномаси ёки ўқув шартномасида бошқача тартиб назарда тутилмаган бўлса, ходим меҳнат шартномасини ёки ўқув шартномасида назарда тутилган муддат тугашидан олдин узрли сабабларсиз меҳнат шартномасини бекор қилса, иш берувчи уни ўқитиш учун сарфлаган харажатларни таълим жараёни тугаганидан сўнг амалда ишлаган вақтга мутаносиб равишда ҳисоблаб чиқиши ва ходимдан ундирилиши шарт.

 

361-модда. Ташкилотга раҳбар томонидан етказилган зарарни қоплаш

Меҳнат шартномаси бўйича ишлайдиган раҳбар томонидан ташкилотга етказилган зарар ушбу Кодексда белгиланган тартибда ташкилот мулкдори ёки унинг ваколатли органининг қарори асосида қопланади. Раҳбар зарарни ихтиёрий равишда қоплашдан бош тортган тақдирда, етказилган зарар суд орқали ундирилади.

 

362-модда. Суд томонидан ходимдан ундирилиши лозим бўлган зарар миқдорини камайтириш

Суд айбнинг даражаси ва шаклини, аниқ ҳолатларни ва ходимнинг моддий аҳволини ҳисобга олиб ундириладиган зарар миқдорини камайтириши мумкин.

Суд ундириладиган зарар миқдорини камайтириш ҳақидаги келишув битимини тасдиқлашга ҳақлидир.

Ходимдан ундириладиган зарарнинг миқдорини, агар зарар ғаразли мақсадлар билан содир қилинган жиноят натижасида етказилган бўлса, камайтиришга йўл қўйилмайди.

 

20-боб. Меҳнатни муҳофаза қилиш

1-§. Умумий қоидалар

 

363-модда. Асосий тушунчалар

Меҳнатни муҳофаза қилиш – бу ҳуқуқий, ижтимоий-иқтисодий, ташкилий, техник, санитария-гигиена, тиббий-профилактика, реабилитация тадбирлари ва хавфсизлик воситаларини таъминлаш, ҳаёт, соғлиқни сақлаш ва иш жараёнида инсоннинг меҳнат қобилиятини сақлаш, шунингдек, касб касалликлари ва ишлаб чиқариш жараёнидаги бахтсиз ҳодисаларнинг олдини олиш тизими ҳисобланади.

Ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодиса – бу иш берувчининг ҳудудида ва ташқарисида, меҳнат вазифаларининг бажарилиши билан боғлиқ бўлган ходимнинг меҳнат жароҳати ёки соғлиғига зарар етказилиши ҳамда иш берувчининг транспортида иш жойига бораётганда ёки иш жойида бўлганида, ходимни бошқа ишга ўтказиш зарурати туғилганда, меҳнат қобилиятининг вақтинча ёки доимий равишда йўқотилиши ёки вафотига олиб келган ҳодиса.

Касб касаллиги – бу иш жараёнида ходимга зарарли ишлаб чиқариш омили ёки хавфли ишлаб чиқариш омилининг таъсири натижасида юзага келадиган ва касбий меҳнат қобилиятининг вақтинча ёки доимий йўқотишига олиб келадиган ўткир ёки сурункали касаллик.

 

364-модда. Меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича талаблар

Иш берувчи хавфсизлик ва гигиена талабларига жавоб берадиган меҳнат шароитларини яратишга мажбур.

Меҳнатни муҳофаза қилиш талаблари ушбу Кодекс, меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва бошқа норматив ҳужжатлар, шунингдек, техник стандартлар билан белгиланади.

Меҳнатни муҳофаза қилиш талабларининг бузилиши учун иш берувчи жавобгардир.

 

365-модда. Меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари

Меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари қуйидагилар:

ходим ҳаёти ва соғлиғининг устуворлигини таъминлаш;

меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги давлат дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш;

давлат ва хўжалик бошқаруви органлари, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги фаолиятини мувофиқлаштириш;

барча ташкилотлар учун меҳнатни муҳофаза қилиш талабларини белгилаш;

меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига риоя этилиши устидан давлат назорати ва текширувларни амалга ошириш;

ходимлар учун хавфсиз ускуналар, технологиялар ва ҳимоя воситаларини ишлаб чиқиш ва жорий қилишни рағбатлантириш;

меҳнатни муҳофаза қилишда фан, техника ютуқлари ва илғор миллий ва хорижий тажрибалардан фойдаланиш;

ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисалардан ёки касб касалликларидан азият чекаётган ходимларни ижтимоий ҳимоя қилиш;

халқаро ҳамкорликни амалга ошириш.

 

366-модда. Меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги давлат бошқаруви

Меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги давлат бошқаруви қуйидагича амалга оширилади:

республика миқёсида – Вазирлар Маҳкамаси ёки меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги махсус ваколатли давлат органи томонидан;

тармоқ даражасида – тегишли соҳанинг давлат органлари томонидан;

ҳудудий даражада – маҳаллий ижро этувчи ҳокимияти органлари томонидан.

Давлатнинг меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги ваколатлари “Меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни билан белгиланади.

 

367-модда. Меҳнатни муҳофаза қилишнинг давлат томонидан тартибга солинадиган талаблари

Давлат томонидан қабул қилинган меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги талаблар, қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда меҳнат фаолияти жараёнида ходимнинг ҳаёти ва соғлиғини сақлашга қаратилган қоидалар, тартиблар ва мезонлар билан белгилаб берилади.

Давлат томонидан қабул қилинган меҳнатни муҳофаза қилиш талаблари юридик ва жисмоний шахслар учун ҳар қандай фаолиятни, шу жумладан, лойиҳалаштириш, қурилиш (реконструкция қилиш)
ва ишлайдиган объектларни қуриш, машиналар, механизмлар ва бошқа жиҳозларни қуриш, технологик жараёнларни ишлаб чиқиш, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил қилиш учун мажбурийдир.

Давлат томонидан қабул қилинган меҳнатни муҳофаза қилиш талабларни, шу жумладан, меҳнат хавфсизлиги стандартларини ўз ичига олган қонун ҳужжатлари ва норматив ҳужжатларни ишлаб чиқиш, тасдиқлаш ва уларга ўзгартиришлар киритиш тартиби, Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича Республика уч томонлама комиссиясининг фикрларини ҳисобга олган ҳолда Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

368-модда. Меҳнатни муҳофаза қилиш тадбирлари учун маблағлар

Меҳнатни муҳофаза қилиш тадбирларини ўтказиш учун белгиланган тартибда маблағлар ва зарур материаллар ажратилади. Ушбу маблағлар
ва материалларни бошқа мақсадлар учун сарфлаш тақиқланади. Кўрсатилган воситалар ва материаллардан фойдаланиш тартиби жамоа шартномасида, агар у тузилмаган бўлса, иш берувчи ва касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишилган ҳолда белгиланади.

Меҳнат жамоалари, уларнинг вакиллик органлари меҳнатни муҳофаза қилишга мўлжалланган маблағлардан фойдаланишни назорат қилади.

 

369-модда. Айрим тоифадаги ходимлар учун меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги муносабатларни тартибга солиш хусусиятлари

Оғир, зарарли ва хавфли меҳнат шароитида ишлайдиган ходимларда, шунингдек, ходимларнинг айрим тоифалари учун (аёллар, ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар, ногиронлиги бўлган шахслар) меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги муносабатларни тартибга солиш хусусиятлари ушбу Кодекс
ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатлар билан белгиланади.

Оғир, зарарли ёки хавфли меҳнат шароитида 18 ёшга тўлмаган шахсларнинг, шунингдек, юқорида кўрсатиб ўтилган меҳнат шароитида соғлиғи жиҳатидан ишлаш ман этилган шахсларнинг меҳнатидан фойдаланиш тақиқланади.

18 ёшга тўлмаган шахсларнинг оғир ва зарарли меҳнат шароитида бажариши тақиқланган ишларнинг рўйхати Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссиясининг таклифига биноан Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади.

Тиббий-меҳнат эксперт комиссиясининг ногиронлиги бўлган шахслар учун тўлиқсиз иш куни, иш юкланмаси камайтирилган ва бошқа меҳнат шароитлари яратиш бўйича тавсиялари ушбу Кодекснинг 453-моддаси иккинчи қисмига мувофиқ иш берувчи учун мажбурийдир.

 

2-§. Меҳнат шартномаси томонларининг меҳнатни муҳофаза
қилиш соҳасидаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари

 

370-модда. Ходимнинг меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги ҳуқуқ
ва мажбуриятлари

Ходим қуйидаги ҳуқуқларга эга:

техник жиҳатдан тартибга солиш ва меҳнатни муҳофаза қилиш масалалари бўйича норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар талабларига жавоб берадиган иш жойига;

иш берувчидан меҳнат шароитлари, шу жумладан, ушбу имтиёзлар
ва компенсациялар туфайли келиб чиқиши мумкин бўлган касб ва бошқа касалликлар хавфи тўғрисида, шунингдек, шахсий ҳимоя воситалари
ва жамоавий ҳимоя воситалари тўғрисида маълумот олиш;

ўрнатилган ҳимоя стандартлари ва меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига мувофиқ иш берувчининг ҳисобидан шахсий ҳимоя воситалар билан таъминлаш;

қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисалар ва касб касалликларидан мажбурий давлат ижтимоий суғуртаси;

меҳнатни муҳофаза қилиш талаблари бузилганда, ходимнинг ҳаёти
ва соғлиғига туғдирилган хавф бартараф этилгунига қадар, меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига риоя этилиши устидан давлат назорати
ва текширувчи органлари томонидан хавф мавжудлиги тасдиқланса, ишлашни рад этиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига риоя этилиши устидан давлат назорати ва текширув органи томонидан иш жойидаги шароитлар ва меҳнат муҳофазасини текшириш тўғрисида сўров юбориш;

иш берувчининг ҳисобидан меҳнатнинг хавфсиз усуллари
ва техникасини ўқитиш;

қонун ҳужжатларида белгиланган имтиёзлар ва компенсациялар
эга бўлиш;

меҳнат вазифаларини бажариш билан боғлиқ бўлган меҳнат жароҳати,

касб касаллиги ёки соғлиғига етказилган бошқа зарар туфайли ходим ҳаётига

ёки соғлиғига етказилган зарарнинг иш берувчи томонидан қопланиши;

иш жойида хавфсиз меҳнат шароитларини таъминлаш билан боғлиқ масалаларни кўриб чиқишда бахтсиз ҳодиса ёки орттирилган касбий касаллигининг сабабларини текширишда шахсан ёки шахсий вакиллари орқали иштирок этиши;

тиббий тавсияларга мувофиқ иш жойи (лавозими) ва кўрсатилган тиббий кўрик давомида иш ҳақи сақланиб қолган ҳолда фавқулодда тиббий кўрикдан ўтиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш талаблари бузилганлиги сабабли иш жойи тугатилган тақдирда иш берувчининг ҳисобидан қайта тайёргарликдан ўтиш;

Ходим қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлиши мумкин.

Ходимнинг мажбуриятлари:

техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар ва меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги ҳуқуқий ҳужжатлар талабларига риоя қилиш;

шахсий ҳимоя воситаларидан тўғри фойдаланиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича кўрсатмаларни ўқиб ўрганиш, меҳнатни муҳофаза қилиш масалалари бўйича билим олиш ва малакасини ошириш;

одамлар ҳаёти ва соғлиғига бевосита таҳдид соладиган ҳар қандай вазият, шунингдек, иш пайтида ёки у билан боғлиқ бўлган ҳар қандай бахтсиз ҳодиса тўғрисида иш берувчини дарҳол хабардор қилиш.

Ходим қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа мажбуриятларни
ҳам бажариши мумкин.

 

371-модда. Меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига мос келадиган
шарт-шароитларни таъминлаш кафолатлари

Давлат ходимлар меҳнатини муҳофаза қилиш талабларига мувофиқ шароитларда меҳнат қилиш ҳуқуқларини ҳимоя қилишни кафолатлайди;

меҳнат шартномасида назарда тутилган меҳнат шароитлари меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига жавоб бериши керак;

меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги давлат томонидан тартибга солинадиган талабларнинг бузилиши муносабати билан иш берувчининг фаолияти тўхтатилганда, ходим иш жойини (лавозимини) ва ўртача
иш ҳақини сақлаб қолади. Бу вақтда, ходимнинг розилиги билан, иш берувчи томонидан ходим бажарган аввалги ишнинг ўртача даромадидан кам бўлмаган ҳақ тўлаш шарти билан бошқа ишга ўтказилиши мумкин;

агар ходим ҳаёти ва соғлиғи учун хавф туғилган вақтда ишлашни рад этса, иш берувчи хавф бартараф этилгунга қадар ходимга бошқа иш тақдим этишга мажбурдир;

агар ходимга объектив сабабларга кўра бошқа иш тақдим этишнинг иложи бўлмаса, унинг ҳаёти ва соғлиғи учун хавф тугатилгунга қадар ишдан бўшатилиб, ушбу Кодексга мувофиқ иш берувчи томонидан ҳақ тўланади;

агар ходим белгиланган меъёрларга мувофиқ шахсий ва жамоавий ҳимоя воситалари билан таъминланмаган бўлса, иш берувчи ходимдан меҳнат мажбуриятларини бажаришни талаб қилишга ҳақли эмас ва ушбу Кодексга мувофиқ танаффус учун ҳақ тўлашга мажбурдир;

ходимнинг меҳнатни муҳофаза қилиш талаблари бузилганлиги ёки меҳнат шартномасида кўзда тутилмаган зарарли ва (ёки) хавфли меҳнат шароитлари билан ишлаши натижасида унинг ҳаёти ва соғлиғига хавф туғилганда ишдан бош тортиши унинг интизомий жавобгарликка тортилишига сабаб бўлмайди;

меҳнат мажбуриятларини бажариш пайтида ходимнинг ҳаёти
ва соғлиғига зарар етказилган бўлса, ушбу зарарни қоплаш қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилади.

Меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги давлат томонидан тартибга солинадиган талабларнинг бузилиши олдини олиш ва бартараф этиш учун давлат назоратни ташкил этиш ва амалга оширишни таъминлайди ҳамда иш берувчи ва мансабдор шахсларнинг ушбу талабларни бузганлик учун жавобгарлигини белгилайди;

 

372-модда. Ишга қабул қилиш ва бошқа ишга ўтишда меҳнатни муҳофаза қилиш ҳуқуқининг кафолатлари

Соғлиғига кўра ман этилган ишларга фуқароларни қабул қилиш
ва ўтказиш тақиқланади.

Соғлиғи ва ҳаёти учун хавф юқори бўлган даражадаги таҳдид мавжуд бўлган ишга фуқароларни қабул қилганда ва ўтказганда, иш берувчи бу ҳақда уларни огоҳлантириши шарт.

 

373-модда. Ходимнинг ҳаёти ёки соғлиғига хавф туғдирадиган ишларни бажаришни рад этиш ҳуқуқи

Ходим иш жараёнида унинг ҳаёти ёки соғлиғига таҳдид соладиган ҳолатлар юзага келганлиги ва унинг ҳаёти ёки соғлиғига таҳдид солувчи ҳолатлар бартараф этилгунга қадар тегишли ишларни бажаришдан бош тортиш тўғрисида иш берувчини дарҳол хабардор қилади. Ушбу даврда ходимнинг ўртача даромад миқдоридаги иш ҳақи сақланиб қолади.

Агар ходимнинг ҳаёти ёки соғлиғига таҳдид соладиган ҳолатлар юзага келмаганлиги аниқланса, иш берувчи ушбу Кодекснинг 314-323-моддаларида белгиланган тартибда ходимга нисбатан расмий хизмат текшируви қўзғатишга ҳақлидир;

 

374-модда. Иш берувчининг меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Иш берувчи қуйидаги ҳуқуқларга эга:

ходимлардан меҳнатни муҳофаза қилиш ва хавфсиз меҳнатга оид норма, қоида ва кўрсатмаларга риоя қилишни талаб қилиш;

ходимларни алкоголли ичимликдан, гиёҳвандлик ёки токсик модда таъсиридан мастлик ҳолатини текшириш;

ходимларнинг иш билан боғлиқ шикастланишларининг оғирлиги, уларнинг шикастланишга олиб келиши мумкин бўлган касаллиги, шунингдек, алкоголли ичимликдан, гиёҳвандлик ёки токсик модда таъсиридан мастлик ҳолатида бўлганлиги тўғрисида маълумот олиш;

давлат назорати ва текширувини амалга оширувчи органларнинг қарорлари бўйича меҳнатни муҳофаза қилиш талаблари, уларни мансабдор шахсларининг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан назоратни тўғридан-тўғри судга, тизимдаги юқори турувчи органга ёки мансабдор шахсга шикоят қилиш;

ходимларнинг меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига риоя қилишлари учун рағбатлантириш ва моддий рағбатлантириш чораларини қўллаш; меҳнатни муҳофаза қилиш талабларини бузганликда айбдор бўлган ходимларни интизомий жавобгарликка тортиш.

Иш берувчи қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлиши мумкин.

Иш берувчи қуйидагиларни бажариши шарт:

ҳар бир иш жойидаги меҳнат шароитининг меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига мувофиқлигини таъминлаш;

бинолар, иншоотлар, жиҳозлардан фойдаланиш, технологик жараёнларни амалга оширишда, шунингдек, хомашё ва материаллар,
иш ва хизматларни ишлатишда ходимларнинг хавфсизлигини таъминлаш;

иш жойларида, айниқса, зарарли ва хавфли ишлаб чиқариш омиллари мавжуд бўлган шароитда меҳнат шароитининг ҳолатини кузатиш;

ходимларни меҳнат шароитлари, шу жумладан, касб ва бошқа касалликлар хавфи, муайян иш жойларида ва ишлаб чиқаришда меҳнатни муҳофаза қилиш ҳолати, ҳамда шу сабабли уларга бериладиган имтиёзлар
ва компенсациялар, шахсий ҳимоя воситалари тўғрисида ўз вақтида хабардор қилиш;

қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда меҳнатни муҳофаза қилиш ва йўл ҳаракати хавфсизлиги хизматини ташкил этиш;

белгиланган меъёрларга мувофиқ ходимларни сут, терапевтик
ва профилактик озиқ-овқат, газланган тузли сув, шахсий ҳимоя воситалари
ва гигиена воситалари билан таъминлаш, шунингдек, жамоавий ҳимоя воситаларидан фойдаланиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш, ўқитиш, қайта тайёрлаш, малака ошириш

ва йўриқчиларнинг меҳнатни муҳофаза қилиш масалалари бўйича
ўз билимларини синовдан ўтказишини таъминлаш;

меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича ўқиш, билим олиш ва малака оширишдан ўтмаган шахсларнинг ишлашига йўл қўймаслик;

зарарли, хавфли ва бошқа меҳнат шароитларида ишлаётган ходимларга имтиёз ва компенсациялар белгиланадиган иш жойларини аттестациядан ўтказиш, қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ногиронлиги бўлган шахслар ишлайдиган имтиёзли шароитларда нафақага чиқиш ҳуқуқини бериш;

ходимларни белгиланган тартибда мажбурий дастлабки (ишга қабул қилинганда) ва даврий (меҳнат фаолияти даврида) тиббий кўрикдан ўтказишни белгиланган тартибда ўз ҳисобидан ташкил этиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига риоя этилиши устидан давлат назорати ва текширувини амалга оширувчи органларни, шунингдек, касаба уюшмалари ва ходимларнинг бошқа вакиллик органларини меҳнатни муҳофаза қилиш ҳолатини кузатиш, назорат қилиш ва текшириш, бахтсиз ҳодисалар ва касб касалликларини текшириш учун зарур бўлган маълумотлар ва материаллар билан таъминлаш;

фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш, бундай ҳолатлар юз берганда ходимлар ҳаёти ва соғлиғини сақлаш бўйича чора-тадбирларни кўриш,
шу жумладан, жабрланганларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига риоя этилиши устидан давлат назорати ва назоратини амалга оширувчи органларнинг кўрсатмаларига риоя қилиш, касаба уюшмалари ва ходимларнинг бошқа вакиллик органларининг тақдимотларини кўриб чиқиш;

ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисалар ва касб касалликларидан мажбурий давлат ижтимоий суғуртасини, шунингдек, иш берувчининг фуқаролик жавобгарлигини мажбурий суғурта қилишни таъминлаш;

белгиланган тартибда ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисалар ва касб касалликларини текширишни олиб бориш, шунингдек уларнинг ҳисобини олиб бориш;

Иш берувчи қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа мажбуриятларни ҳам зиммасига олиши мумкин.

 

3-§. Меҳнатни муҳофаза қилишни ташкил қилиш

375-модда. Ташкилотнинг меҳнатни муҳофаза қилиш хизмати

Меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига риоя қилишни таъминлаш мақсадида, эллик ва ундан ортиқ бўлган ходимлар фаолият олиб борилаётган ҳар бир ташкилотда уларнинг бажарилишини назорат қилиш учун меҳнатни муҳофаза қилиш хизмати ташкил қилинади ёки тегишли тайёргарликка
эга бўлган меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича мутахассис лавозими жорий этилади.

Ходимлар сони элликтадан кам бўлган ташкилотда меҳнатни муҳофаза қилиш хизматини ташкил этиш ёки меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича мутахассис лавозимини жорий этиш тўғрисидаги қарор иш берувчи томонидан ташкилотнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда қабул қилинади.

Меҳнатни муҳофаза қилиш хизмати мутахассислари барча ходимларнинг меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари, қоидалари ва меъёрлари талабларига риоя этилишини назорат қилиш, аниқланган қоидабузарликларни бартараф этиш бўйича таркибий бўлинмаларга мажбурий кўрсатмалар бериш ва техник соҳадаги норматив ҳужжатлар талабларини бузган шахсларни жавобгарликка тортиш тўғрисида ташкилот раҳбарига тақдимномалар бериш ҳуқуқига эгадирлар.

Меҳнатни муҳофаза қилиш хизматининг вазифалари меҳнатни муҳофаза қилиш хизматлари бозоридаги профессионал усталар томонидан шартнома асосида бажарилиши мумкин.

 

376-модда. Меҳнатни муҳофаза қилиш хизматлари бозорининг профессионал иштирокчилари

Меҳнатни муҳофаза қилиш хизматлари бозорида профессионал усталар меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича хизматларни шартнома асосида тақдим этувчи юридик шахслардир;

Меҳнатни муҳофаза қилиш хизматлари бозоридаги профессионал усталар имкониятлари:

ташкилотларда меҳнатни муҳофаза қилиш хизматлари функцияларини бажариш;

меҳнат шароитларига мувофиқ иш жойларини аттестациядан ўтказиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасида мутахассисларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш;

ташкилотдаги меҳнат хавфсизлигини бошқариш тизимининг аудитини ўтказиш;

Меҳнатни муҳофаза қилиш хизматлари бозорида профессионал усталарга қўйиладиган талаблар ва улар томонидан кўрсатиладиган хизматлар, шунингдек уларнинг ягона реестрини юритиш тартиби Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади;

 

377-модда. Мажбурий тиббий кўриклар

Иш берувчи ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларни ва белгиланган пенсия ёшига етганларни, ногиронлиги бўлган шахсларни, шунингдек, бир қатор касблар ва ишлаб чиқариш соҳалари ходимларини мажбурий дастлабки (ишга қабул қилиш пайтида) ва даврий (меҳнат пайтида) Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан белгиланган тартибда тиббий кўрикдан ўтказишни ташкил қилиши шарт.

Тиббий кўриклар ташкилотларга тиббий хизмат кўрсатадиган даволаш – профилактика муассасалари томонидан, улар бўлмаган тақдирда
эса ташкилот жойлашган жойдаги ҳудудий тиббий муассасалар томонидан ўтказилади.

Бошқа ишга ўтказилаётган шахсларни мажбурий тиббий кўрикдан ўтказиш мажбурияти қонунга мувофиқ иш берувчига юкланади.

Тиббий кўрикдан ўтиш харажатлари ходимлар зиммасига юклатилмайди. Бунда бюджет ташкилотлари ходимларининг даврий (меҳнат пайтида) тиббий кўрикдан ўтиши бепул амалга оширилади.

Ходимларнинг тиббий кўрикдан ўтишдан бош тортишлари мумкин эмас.

Агар ходимлар тиббий кўрикдан ўтишдан бош тортсалар ёки тиббий кўрик натижалари бўйича тиббий комиссия томонидан берилган тавсияларга риоя қилмасалар, иш берувчи уларни ишдан четлатиш ҳуқуқига эга.

Агар ходим соғлиғининг ёмонлашиши меҳнат шароитлари билан боғлиқ бўлса, иш берувчи ходимнинг навбатдан ташқари тиббий кўрикдан ўтишини талаб қилиш ҳуқуқига эга;

Тиббий кўрикдан ўтказиш вақтида ходим иш жойини (лавозимини)
ва ўртача ойлик иш ҳақини сақлаб қолади.

 

378-модда. Ишлаб чиқариш объектларини меҳнат шароитлари бўйича аттестациядан ўтказиш

Ишлаб чиқариш объектлари меҳнат шароитлари бўйича мажбурий даврий сертификациядан ўтишлари шарт.

Меҳнат шароитларига кўра ишлаб чиқариш объектларининг аттестацияси меҳнатни муҳофаза қилиш хизматлари бозорининг профессионал иштирокчилари томонидан вақти-вақти билан, лекин беш йилда камида бир марта ўтказилади.

Меҳнат шароитларига мувофиқ ишлаб чиқариш объектларини навбатдан ташқари аттестациядан ўтказиш ишлаб чиқариш объектларини меҳнат шароитлари учун аттестациядан ўтказиш тартиби бузилган тақдирда меҳнат хавфсизлиги ва меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича давлат назорати ва текширув органининг талабига биноан амалга оширилади.

Меҳнат шароитлари бўйича ишлаб чиқариш объектларини навбатдан ташқари аттестациядан ўтказиш натижалари ишлаб чиқариш ташкилотининг меҳнат шароитлари учун олдинги аттестация материалларига илова шаклида расмийлаштирилади.

Меҳнат шароитлари бўйича ишлаб чиқариш объектларини мажбурий даврий аттестациядан ўтказиш тартиби меҳнат муносабатлари бўйича ваколатли давлат органи томонидан белгиланади.

 

379-модда. Иш жойлари учун хавфсизлик талаблари

Иш жойлари жойлашган бинолар (иншоотлар), уларнинг тузилиши жиҳатидан, функционал мақсади ва хавфсизлиги ҳамда меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига жавоб бериши керак.

Ишлайдиган ускуналар ушбу турдаги ускуналар учун белгиланган хавфсизлик стандартларига жавоб бериши, тегишли техник паспортларга (сертификат), огоҳлантирувчи белгиларга эга бўлиши ва ходимлар хавфсизлигини таъминлаш учун қўриқчилар ёки ҳимоя воситалари билан таъминланган бўлиши керак.

Ходимларнинг бинолардан фавқулодда ҳолатлардаги ва чиқиш йўллари белгиланган бўлиши керак, йўллар бўш қолиши ва очиқ ҳавога ёки хавфсиз жойга олиб бориши керак.

Хавфли ҳудудлар аниқ белгиланиши шарт. Агар иш жойлари ишнинг хусусиятига кўра, ходим учун хавф туғдирадиган хавфли жойларда жойлашган бўлса, бу иш жойларига бегона одамларнинг кириши қатъиян ман қилинади;

Иш жойи ҳудудида ходимлар ва технологик транспорт воситалари эркин ва хавфсиз ҳаракатланиши керак;

Иш вақти давомида иш жойидаги хоналар ҳарорати, ёруғлиги

ва шамоллатилиши санитария нормалари ва қоидаларига жавоб бериши шарт.

 

380-модда. Ходимларга меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича йўриқнома ўтказилиши ва ўқитилишини таъминлаш

Ишга янги келган барча ходимлар, шунингдек, бошқа ишга ўтган ходимлар учун иш берувчи меҳнат хавфсизлиги бўйича машғулотларни ўтказиб, иш бажаришнинг хавфсиз услуб ва усулларини ўргатиш бўйича йўл-йўриқ бериб, бахтсиз ҳодисалар содир бўлганда жабрланганларга ёрдам кўрсатишни ўргатиши шарт;

Юқори хавфга эга бўлган ишлаб чиқариш ташкилотига кирган ёки касбий танлаш талаб этиладиган ишларга кирувчи ходимлар ишни хавфсиз услуб ва усулда бажариш бўйича дастлабки тайёргарликдан ўтади, касбий меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича бир ой давомида ўқитилади, имтиҳон топшириб, кейинчалик меҳнатни муҳофаза қилиш масалалари бўйича даврий аттестациядан ўтказилади.

Ташкилот ходимлари, шу жумладан, раҳбарлари ҳам меҳнатни муҳофаза қилиш давлат органлари томонидан ўтказиладиган ходимлар касблари ва иш турлари учун белгиланган тартибда ва муддатларда меҳнатни муҳофаза қилиш масалалари бўйича ўқитиш, кўрсатмалар бериш, билимларни синовдан ўтказиш ва аттестациядан ўтишлари шарт.

Меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича белгиланган тайёргарликдан, ўқитишдан ва билимларни текширишдан ўтмаган шахсларнинг ишлашига йўл қўйилмайди.

 

381-модда. Ходимларни сут, даволаш-профилактика овқатлари, газланган шўр сув, шахсий ҳимоя воситалари
ва гигиена воситалари билан таъминлаш

Ноқулай меҳнат шароити бўлган ишларда ишлайдиган ходимлар белгиланган меъёрларга мувофиқ сут (бошқа шунга ўхшаш озиқ-овқат маҳсулотлари), даволаш-профилактик овқатланиш, газланган тузли сув (иссиқ цехларда ишловчилар), махсус кийим, махсус пойабзал ва бошқа шахсий ҳимоя ва гигиена воситалари билан бепул таъминланадилар. Бундай ишларнинг рўйхати, уларни топшириш нормалари, уларни бериш тартиби
ва шартлари жамоа шартномалари ва битимларида белгиланади, агар улар тузилмаган бўлса, иш берувчи қонун ҳужжатларида белгиланган меъёрларга мувофиқ ходимларнинг вакиллик органи билан келишган ҳолда белгиланади.

Ходимлар учун шахсий ҳимоя воситаларини сотиб олиш, сақлаш, ювиш, тозалаш, таъмирлаш, зарарсизлантириш ва хавфсизлантириш
иш берувчининг ҳисобидан амалга оширилади.

 

382-модда. Ходимларга маиший-санитария ва тиббий ёрдам хизмати

Маиший-санитария хизматлари ва ходимларни меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига мувофиқ тиббий ёрдам кўрсатиш иш берувчига юклатилган. Шу мақсадда иш берувчи белгиланган меъёрларга мувофиқ маиший-санитария, овқатланиш ва тиббий хизмат кўрсатиш, иш соатларида дам ва руҳий енгиллик олиш хоналариини жиҳозлайди; тез тиббий ёрдам кўрсатиш пунктлари ташкил этилади, биринчи ёрдам кўрсатиш учун биринчи ёрдам тўпламлари билан жиҳозланади; иссиқхоналарда ва бўлимларда ходимларни газланган шўр сув ва бошқалар билан таъминлаш учун аппаратлар (қурилмалар) ўрнатилади.

 

383-модда. Биноларни лойиҳалаштириш, қуриш, реконструкция
ва эксплуатация қилиш, буюмларни ишлаб чиқариш
ва таъмирлашда меҳнатни муҳофаза қилиш талабларини таъминлаш

Техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар
ва меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар талабларига жавоб бермайдиган объектларни лойиҳалаштириш, қуриш, реконструкция ва эксплуатация қилиш, буюмларни ишлаб чиқариш
ва таъмирлаш, технологияларни, шу жумладан, чет элда сотиб олинган технологияларни жорий этишга йўл қўйилмайди.

Максимал рухсат этилган меъёрлар (консентрациялар) ишлаб чиқилмаган

ва тегишли тартибда тегишли экспертизалардан ўтмаган зарарли моддаларни ишлаб чиқаришда қўллаш тақиқланади.

 

384-модда. Соғлиғи ҳолатига кўра енгилроқ ёки ноқулай ишлаб чиқариш омилларининг таъсиридан холи бўлган ишга ўтказиш

Соғлиғи ҳолатига кўра енгилроқ ёки ноқулай ишлаб чиқариш омилларининг таъсиридан холи бўлган ишга ўтказишга муҳтож ходимларни иш берувчи, уларнинг розилиги билан, тиббий хулосага мувофиқ вақтинча ёки муддатини чекламай, ана шундай ишларга ўтказиши шарт.

Соғлиғи ҳолатига кўра енгилроқ ёки ноқулай ишлаб чиқариш омилларининг таъсиридан холи бўлган камроқ ҳақ тўланадиган ишга ўтказилганда шундай ишга ўтказилган кундан бошлаб икки ҳафта мобайнида ходимларнинг аввалги ўртача ойлик иш ҳақи сақланади.

Сил касаллиги ёки касб касаллигига чалинганлиги сабабли камроқ ҳақ тўланадиган бошқа ишга вақтинча ўтказилган ходимларга шу ишга ўтган вақт учун, лекин икки ойдан ортиқ бўлмаган муддат давомида касаллик варақаси бўйича янги ишда бериладиган иш ҳақига ходимнинг аввалги ишидаги тўлиқ иш ҳақидан ошиб кетмайдиган миқдорда нафақа тўланади. Башарти касаллик варақасида кўрсатилган муддатда иш берувчи бошқа
иш топиб беролмаган бўлса, у ҳолда шунинг оқибатида бекор ўтган кунлар учун нафақа умумий асосларда тўланади.

Иш билан боғлиқ ҳолда меҳнатда майиб бўлганлиги ёки соғлиғига бошқача тарзда шикаст етказилганлиги муносабати билан вақтинча камроқ ҳақ тўланадиган ишга ўтказилган ходимларга уларнинг соғлиғи шикастланганлиги учун жавобгар бўлган иш берувчи аввалги иш ҳақи билан янги ишда оладиган иш ҳақи ўртасидаги фарқни тўлайди. Бундай фарқ меҳнат қобилияти тиклангунга қадар ёки ногиронлиги белгилангунга қадар тўланади.

Қонун ҳужжатларида соғлиғи ҳолатига кўра енгилроқ ёки ноқулай ишлаб чиқариш омилларининг таъсирини холи этадиган камроқ ҳақ тўланадиган ишга ўтказилганда аввалги ўртача ойлик иш ҳақини сақлаб қолишнинг ёки давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақа тўлаб туришнинг бошқача ҳоллари ҳам назарда тутилиши мумкин.

 

385-модда. Ходимларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш ва уларни даволаш-профилактика муассасаларига етказиш

Иш берувчи иш жойида касал бўлган ходимларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатишга қаратилган чораларни кўриши шарт.

Иш жойида касал бўлган ходимларни даволаш-профилактика муассасаларига етказиш иш берувчининг ҳисобидан амалга оширилади.

 

386-модда. Меҳнатни муҳофаза қилишга оид талабларга риоя этилиши устидан давлат назорати ва текшируви

Меҳнатни муҳофаза қилишга оид талабларга риоя этилиши устидан давлат назорати ва текшируви Вазирлар Маҳкамаси тасдиқлайдиган низомга мувофиқ Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлигининг меҳнат бўйича давлат техник инспекторлари томонидан амалга оширилади.

Меҳнат бўйича давлат инспекторлари қуйидаги ҳуқуқларга эга:

назорат ва текширув вазифаларини бажариш учун зарур бўлган ҳужжатларни, тушунтиришларни, ахборотни ташкилотларнинг раҳбарлари
ва бошқа мансабдор шахсларидан сўраш ва олиш;

ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисаларни махсус текширишлардан ўтказиш ёки текширишда иштирок этиш;

ташкилотларнинг раҳбарларига ва бошқа мансабдор шахсларига меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари бузилишларини бартараф қилиш ҳақида ижро этилиши мажбурий бўлган кўрсатмаларни тақдим этиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузганликда айбдор мансабдор шахсларга нисбатан қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда чоралар кўриш ҳақида тақдимномалар киритиш;

меҳнатни муҳофаза қилишга оид талабларга мувофиқ бўлмаган шахсий ҳимоя воситаларидан ва жамоавий ҳимоя воситаларидан фойдаланишни тақиқлаш;

меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг талабларини бузганликда айбдор шахсларни белгиланган тартибда маъмурий жавобгарликка тортиш;

меҳнат хавфсизлиги талабларига жавоб бермайдиган ҳамда ходимларнинг ҳаёти ёки соғлиғига хавф туғдирадиган ташкилотларнинг фаолиятини ёки асбоб-ускуналардан фойдаланишни қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда тўхтатиб қўйиш;

қурилиши, реконструкцияси тугалланган объектларни фойдаланишга қабул қилиш бўйича комиссия ишида иштирок этиш ва улар меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талабларига мувофиқ бўлмаган тақдирда тегишли хулосалар бериш;

меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари бузилганлиги ҳамда ишлаб чиқаришда ходимларнинг ҳаёти ва соғлиғига етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш ҳақидаги даъволар юзасидан судда эксперт сифатида иш юритиш.

Меҳнат бўйича давлат инспекторлари қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлиши мумкин.

Меҳнатни муҳофаза қилишга оид талабларга риоя этилиши устидан давлат назорати ва текшируви қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа давлат органлари томонидан ҳам амалга оширилади.

 

387-модда. Меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасида касаба уюшмалари, ходимларнинг бошқа вакиллик органларининг ҳуқуқлари

Касаба уюшмалари вакилликни амалга оширадилар, шунингдек, меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасида ходимларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қиладилар.

Касаба уюшмалари ва бошқа ходимларнинг вакиллик органлари, шунингдек, улар томонидан меҳнатни муҳофаза қилиш учун ваколат берилган шахслар қуйидаги ҳуқуқларга эга:

ташкилотларнинг раҳбарларидан ва бошқа мансабдор шахсларидан меҳнат шароитлари ва муҳофазаси тўғрисида, шунингдек, ишлаб чиқаришдаги барча бахтсиз ҳодисалар ҳамда касб касалликлари ҳақида ахборот олиш;

ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисаларни ва касб касалликларини текширишда иштирок этиш;

ходимларнинг ҳаёти ва соғлиғига хавф туғилган ҳолларда ишларни тўхтатиб туриш, шунингдек, меҳнатни муҳофаза қилишга оид талабларнинг бузилишларини бартараф этиш тўғрисида иш берувчига таклифлар киритиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш ҳолатини ўрганиш, иш берувчиларнинг жамоа шартномалари ва келишувларида назарда тутилган меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича мажбуриятлари бажарилишини назорат қилиш;

ишлаб чиқариш объектларини ва ишлаб чиқариш воситаларини синаш ҳамда фойдаланишга қабул қилиш бўйича комиссиялар ишида мустақил эксперт сифатида иштирок этиш, тиббий-меҳнат эксперт комиссияси мажлисларида иштирок этиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш масалалари бўйича техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар ва норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини ишлаб чиқишда иштирок этиш;

меҳнатни муҳофаза қилишга оид талабларни бузганликда, ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисалар фактларини яширганликда айбдор шахсларни жавобгарликка тортиш тўғрисидаги талаблар билан тегишли органларга мурожаат қилиш;

меҳнат вазифаларини бажариши билан боғлиқ ҳолда майиб бўлиши ёки соғлиғининг бошқача тарзда шикастланиши туфайли етказилган зарарнинг ўрни қопланиши учун ҳамда ходимларнинг соғлиғи ва меҳнати муҳофаза қилинишига бўлган ҳуқуқлари чекланган бошқа ҳолларда ходимнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиб судга мурожаат қилиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари, жамоа шартномаларида ва келишувларида назарда тутилган мажбуриятлар бузилганлиги, шунингдек меҳнат шароитларининг ўзгариши билан боғлиқ меҳнат низоларини кўриб чиқишда иштирок этиш.

Меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича вакил қилинган шахсга
ўз зиммасига юклатилган вазифаларни бажариши учун ҳар ҳафтада камида икки соат иш вақти ажратилади ва бу вақт учун иш жойи (лавозими) бўйича ўртача ойлик иш ҳақи сақланади.

Касаба уюшмалари ва ходимларнинг бошқа вакиллик органлари, шунингдек ходимларнинг ўзи меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича вакил қилган шахслар қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлиши мумкин.

 

4-§. Ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисаларни
ва касб касалликларини текшириш ҳамда ҳисобга олиш

388-модда. Ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисаларни ва касб касалликларини текшириш ҳамда ҳисобга олиш

Ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисалар ва ходимларнинг ўз меҳнат вазифаларини бажариши билан боғлиқ ҳолда соғлиғининг бошқача тарзда шикастланиши, шунингдек, касб касалликлари белгиланган тартибда текширилиши ҳамда ҳисобга олиниши шарт.

Иш берувчи ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисаларни ўз вақтида текшириши ва ҳисобга олиб бориши шарт.

Жабрланувчининг талабига биноан текширув тугаган кундан эътиборан узоғи билан уч кун ичида иш берувчи шу бахтсиз ҳодиса тўғрисида далолатнома бериши шарт.

 

389-модда. Меҳнат фаолияти билан боғлиқ бахтсиз ҳодисаларни текширишда иш берувчининг иштироки

Иш берувчи қуйидагиларга мажбур:

1) Жабрланувчига биринчи тиббий ёрдам кўрсатишни ва зарур ҳолларда эса даволаш-профилактик муассасаларига олиб боришни ташкил этиш;

2) текшириш бошланишига қадар меҳнат фаолияти билан боғлиқ бахтсиз ҳодиса жойидаги вазиятни (меҳнат асбоблари, механизм ва жиҳозлар ҳолатини) ҳодиса юз берган дақиқада қандай бўлса, шундайлигича, агар
бу атрофдаги ходимлар ҳаёти, саломатлигига таҳлика солмаётган бўлса
ва ишлаб чиқариш жараёнининг узлуксизлигини бузиш ҳалокатга олиб келмаса, сақлаб қолиши ва бахтсиз ҳодиса жойини суратга олиш;

3) дарҳол ҳодиса тўғрисида жабрланувчининг яқин қариндошларига
ва ушбу Кодексда, бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда назарда тутилган ташкилотлар вадавлат органларига хабар қилиш;

4) маҳсус текшириш комиссияси аъзоларини меҳнат фаолияти билан боғлиқ бахтсиз ҳодиса жойига қўйиш.

Иш берувчи қуйидагиларни дарҳол бир сутка ичида меҳнат фаолияти билан боғлиқ бахтсиз ҳодиса ҳақида меҳнат бўйича ваколат берилган давлат органи томонидан белгиланган шаклда хабар қилади:

1) маҳаллий меҳнат органи;

2) касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи;

3) бахтсиз ҳодиса юз берган жойи бўйича ҳуқуқ-тартибот органлари.

Меҳнат фаолияти билан боғлиқ бахтсиз ҳодисани текширишда комиссия талабига кўра иш берувчи ўз ҳисобидан қуйидагиларни таъминлайди:

1) техник ҳисоблашлар, лаборатория тадқиқотлари, синовдан ўтказиш ва бошқа эксперт ишларни амалга ошириш ва шу мақсадда эксперт-мутахассисларни таклиф қилиш;

2) бахтсиз ҳодиса юз берган жойни ва шикастланган объектларни суратга олиш, режалар, эскизлар, схемалар тузиш;

3) текшириш учун зарур бўлган транспорт ва алоқа воситалари, махсус кийим-бош ва бошқа шахсий ҳимоя воситалари билан таъминлаш;

4) тақдим қилиш:

иш жойи ҳолатини, зарарли ва (ёки) хавфли ишлаб чиқариш омилларини таърифловчи ҳужжатлар (режалар, эскизлар, схемалар, зарур ҳолларда эса – ҳодиса юз берган ва бошқа жойнинг фото- ва видео маълумотлари);

қўлланмаларни қайд этиш дафтарлари ва жабрланувчиларнинг меҳнат хавфсизлиги ва уни муҳофаза қилиш бўйича билимларини текшириш баённомаларидан кўчирмалар ва меҳнат фаолияти билан боғлиқ бахтсиз ҳодисани кўрган гувоҳлар ва мансабдор шахсларнинг сўроқлар протоколи, жабрланувчиларнинг тушунтиришлари, мутахассисларнинг эксперт хулосалари;

лаборатория тадқиқотлари ва тажрибалар натижалари;

жабрланувчига етказилган жароҳатнинг хусусияти ва оғирлиги, ўлими сабаблари, алкоголли ичимликдан, гиёҳвандлик ёки токсик модда таъсиридан мастлик белгиларининг мавжудлиги (йўқлиги) тўғрисидаги тиббий хулоса;

жабрланувчига махсус кийим ва бошқа шахсий ҳимоя воситалари берилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар нусхалари;

ушбу ишлаб чиқаришда (объектда) олдин берилган давлат меҳнат инспекторларининг кўрсатмаларидан кўчирмалар;

комиссия ихтиёрига кўра ишни текширишга оид бошқа ҳужжатлар.

 

390-модда. Меҳнат фаолияти билан боғлиқ бахтсиз ҳодисани текшириш бўйича комиссияни ва унинг таркибини тузиш тартиби

Меҳнат фаолияти билан боғлиқ бахтсиз ҳодисанинг текшириш ишлаб чиқаришдаги жароҳат оғирлиги тўғрисида хулоса олинган пайтдан бошлаб йигирма тўрт соат ичида иш берувчининг далолатнома билан тузилган комиссия томонидан қуйидаги таркибда амалга оширилади:

1) раис – ташкилотнинг раҳбари ёки унинг ўринбосари, улар йўқлигида – иш берувчининг ваколатли вакиллари;

2) аъзолар – ташкилотнинг хавфсизлик ва меҳнатни муҳофаза қилиш хизмати раҳбари ва ходимлар вакили;

3) бошқа ташкилот ҳудудида ишлаётган ва иш юритаётган ташкилотнинг ходими ёки ишлаб чиқариш топшириғини (хизмат ёки шартномавий мажбуриятларни) бажариш учун бошқа ташкилотга юборилган ходим билан меҳнат фаолияти билан боғлиқ бахтсиз ҳодиса юз берганда ҳудудидаги бахтсиз ҳодиса юз берган ташкилотнинг масъул вакили.

Меҳнат фаолияти билан боғлиқ бахтсиз ҳодиса юз берган тегишли ҳудудда меҳнат хавфсизлигига масъул бўлган мансабдор шахс текшириш олиб боришда комиссия таркибига киритилмайди.

Меҳнат фаолияти билан боғлиқ бахтсиз ҳодисани текширишда иш берувчи – жисмоний шахсда иш берувчи ёки унинг вакил қилинган вакили, ходимлар вакили, шартнома асосида бахтсиз ҳодисани текширишга жалб қилиниши мумкин бўлган меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича мутахассис иштирок этади.

Эксперт хулосаси керак бўлган масалаларни ҳал этиш учун текширув комиссияси раиси иш берувчи ҳисобидан илмий-тидқиқот ташкилотлари ва назорат органлари мутахассисларидан иборат экспертли кичик комиссия тузиш ҳуқуқига эга.

 

391-модда. Бахтсиз ҳодисаларни текшириш муддати

Бир ёки бир нечта жабрланувчиларнинг соғлиғига енгил зарар етказган бахтсиз ҳодисани текшириш комиссия томонидан уч кун ичида амалга оширилади. Бир ёки бир нечта жабрланувчилар соғлиғига жиддий шикаст етказган ёки ўлим билан тугаган бахтсиз ҳодисаларни текшириш комиссия томонидан 15 иш куни давомида амалга оширилади.

Иш берувчига ўз вақтида хабар берилмаган ёки жабрланувчи меҳнат қобилияти дарҳол йўқолмаган бахтсиз ҳодиса жабрланувчининг ёки унинг вакилининг илтимосига биноан ушбу Кодексда ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар билан белгиланган тартибда берилган ариза олинган кундан эътиборан бир ой муддат ичида текширилади.

Бахтсиз ҳодисани қўшимча текшириш ўтказишга, ушбу моддада кўрсатилган тегишли тиббий ва бошқа хулосаларни олишга зарурат бўлган ҳолларда муддатлар комиссия раиси томонидан, 15 иш кунидан ошмаган ҳолда узайтирилиши мумкин. Агар экспертиза ўтказувчи ташкилотларда, суриштирув органларида, текширув органларида ёки судда унинг ҳолатларини кўриб чиқиш зарурати туфайли бахтсиз ҳодисани текширишни ўз вақтида якунлаш имкони бўлмаса, у ҳолда бахтсиз ҳодисани текшириш муддатини узайтириш тўғрисида қарор ушбу ташкилотлар, идоралар ёки улар қабул қилган қарорлар асосида қабул қилинади.

 

392-модда. Бахтсиз ҳодисаларни текшириш тартиби

Ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисаларни ва ходимлар саломатлигининг меҳнат вазифаларини бажариш билан боғлиқ бошқа хил зарарланишини текшириш ушбу Кодекс ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар билан белгиланади.

Ҳар бир текширишда комиссия гувоҳлар ва меҳнат муҳофазаси қоидалари, меҳнат хавфсизлиги андозаларини бузишга йўл қўйган шахсларни аниқлаб суриштирув ўтказади, иш берувчидан керакли маълумот олади, имкони бўлса, жабрланувчидан тушунтириш хати олади.

Расмий равишда тайинланган комиссиянинг иш кунида кимдир ёки бошқа комиссия томонидан текшириш комиссияси раисининг розилигисиз гувоҳларни сўроқ қилиш, шунингдек, иш билан боғлиқ ушбу бахтсиз ҳодиса бўйича шу вақтни ўзида параллел текшириш олиб бориш тақиқланади.

Тўпланган ҳужжатлар ва материалларга асосланиб комиссия меҳнат билан боғлиқ бахтсиз ҳодиса ҳолатлари ва сабабларини аниқлайди, бахтсиз ҳодисанинг иш берувчининг ишлаб чиқариш фаолияти билан боғлиқлигини аниқлайди ва шунга мувофиқ жабрланувчи ўзининг меҳнат вазифаларини бажариши туфайли бахтсиз ҳодиса содир бўлган жойда бўлганлиги ёки йўқлигини, бахтсиз ҳодисани меҳнат фаолияти билан боғлиқ ёки меҳнат фаолияти билан боғлиқ бўлмаган бахтсиз ҳодиса сифатида таснифлайди, меҳнат муҳофазаси қоидалари, меҳнат хавфсизлиги андозаларини бузишга йўл қўйган шахсларни ва меҳнат фаолияти билан боғлиқ бахтсиз ҳодисалар сабабининг олдини олиш бўйича чораларни аниқлайди.

 

V БЎЛИМ.

ХОДИМЛАРНИ КАСБГА ТАЙЁРЛАШ,

ҚАЙТА ТАЙЁРЛАШ ВА МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ

 

21-боб. Умумий қоидалар

393-модда. Ходимларни касбга тайёрлаш, қайта тайёрлаш
ва малакасини ошириш тушунчаси

Ушбу Кодекс доирасида ходимларни касбга тайёрлаш деганда назарий

ва амалий билимларни шакллантиришга, шунингдек, маълум бир соҳада касбий фаолиятни амалга оширишга ва (ёки) маълум бир касб ёки мутахассислик бўйича ишларни бажаришга имкон берадиган кўникма ва маҳоратларни шакллантиришга йўналтирилган ходимларни ўқитиш тушунилади.

Ходимларнинг касбий тайёргарлиги ўрта махсус, касб-ҳунар ва олий таълим муассасаларида фақат ихтиёрий равишда амалга оширилади.

Ходимларни қайта тайёрлаш ушбу Кодекс доирасида ходимларни технология ёки меҳнат жараёнига ўзгариб бораётган талаблар билан боғлиқ янги билим, кўникмаларни эгаллашга ёки янги касбни эгаллашга ўргатиш демакдир.

Малака ошириш ушбу Кодекс доирасида ходимнинг касби
ва мутахассислиги бўйича ишларни бажаришга тайёрлигини тавсифловчи ходимнинг билим, кўникмаларини такомиллаштиришни назарда тутади.

Ходимларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш, агар ходимларни мажбурий қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш талаблари, меҳнат шартномаси меъёрларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатлар билан тузилган бўлса, ходим ва иш берувчи учун ҳам ихтиёрий равишда, ҳам мажбурий тарзда амалга оширилиши мумкин.

Ходимларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш ушбу иш берувчида ҳам, тегишли таълим муасасасида ёки бошқа иш берувчида амалга оширилиши мумкин.

Ходимларни қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш мураббийлик шаклида ҳам амалга оширилиши мумкин.

 

394-модда. Мураббийлик

Мураббийлик ушбу Кодекс доирасида ходимларни қайта тайёрлаш
ёки уларнинг малакасини ошириш турини англатади, бунда ташкилотнинг энг тажрибали ходимлари (устозлар) маълум бир меҳнат функциясини амалга ошириш учун зарур бўлган билим, кўникма ва маҳоратларни кам тажрибали ходимларга тизимли равишда етказишни таъминлайди.

Мураббийлик ташкилот ходимлари ўртасида ўтказилади
ва иш берувчининг буйруғи билан амалга оширилади.

Меҳнат шартномасига қўшимча шартнома ёки мураббий билан тузилган меҳнат шартномаси илгари мураббийлик қилиш учун тегишли шартларни ўз ичига олган бўлса, мураббийликни амалга ошириш тўғрисида буйруқ чиқариш учун асос бўлади. Мураббийлик қилишнинг тегишли шартлари деганда устознинг кам тажрибага эга бўлган ишчини ўқитиш учун сарфлаган иш вақти, мураббийнинг вазифаларини бажарганлиги учун тўланадиган ҳақ миқдори ва ушбу Кодексга, жамоавий битимларга, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига зид бўлмаган бошқа шартлар тушунилади.

Мураббийликни амалга ошириш даврида мураббий кам тажрибали ходимнинг бевосита раҳбари ҳисобланади ва ундан меҳнат функциясини бажаришни ва меҳнат интизомига риоя қилишни талаб қилиш ҳуқуқига эга.

Мураббий тайинланган тақдирда, меҳнат шартномасида ушбу шартга нисбатан қўшимча шарҳ белгиланади.

Мураббийликни амалга ошириш тартиби ушбу Кодекс, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари, меҳнат шартномаси нормаларини ўз ичига олган қонун ҳужжатлари ва бошқа ҳужжатлар билан белгиланади.

Иш берувчи, дастлабки синовдан ўтишда мураббийлик натижаларини ҳисобга олишга ҳақлидир.

 

395-модда. Ходимнинг малакаси, касбий стандарт тушунчалари

Ходимнинг малакаси – ходимнинг билим, кўникма, касбий кўникма
ва иш тажрибаси даражаси.

Касбий стандарт – ходимга маълум бир касбий фаолият турини,
шу жумладан, маълум бир меҳнат функциясини бажариш учун зарур бўлган малакаларнинг тавсифи.

 

396-модда. Касбий стандартларни ишлаб чиқиш, тасдиқлаш
ва қўллаш тартиби

Касбий стандартларни ишлаб чиқиш, тасдиқлаш ва қўллаш, шунингдек, ходимлар ва хизматчилар касбларининг асосий лавозимлари таснифида келтирилган лавозимлар, касблар ва мутахассисликларнинг номланиши бир хиллигини белгилаш тартиби Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги томонидан Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича уч томонлама республика комиссияси билан келишган ҳолда белгиланади.

Агар ушбу Кодекс, бошқа норматив ҳуқуқий ҳужжатлар, жамоавий битимлар, меҳнат тўғрисидаги қонун нормаларини ўз ичига олган локал
ва бошқа ҳужжатлар ходимнинг муайян меҳнат функциясини бажариши учун зарур бўлган малакани белгиласа, иш берувчилар ушбу талабларга нисбатан касбий стандартларни қўллашлари шарт.

Касбий стандартларда мавжуд бўлган ва ушбу модданинг иккинчи қисмига мувофиқ мажбурий қўлланилиши белгиланмаган малака тавсифларидан иш берувчилар томонидан қўлланиладиган технологиялар
ва ишлаб чиқаришни ва меҳнатни ташкил этиш ташаббуси билан ходимлар томонидан бажариладиган меҳнат функцияларининг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ходимларнинг малакасига бўлган талабларни аниқлаш учун фойдаланилади.

Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ўз ваколатлари доирасида касбий стандартларнинг қўлланилиш масалаларини аниқлайди.

 

397-модда. Ходимларни касбга тайёрлаш, қайта тайёрлаш
ва малакасини ошириш бўйича иш берувчининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Ходимларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишга бўлган эҳтиёж иш берувчи томонидан белгиланади, ходимларни қайта тайёрлаш
ва уларнинг малакасини ошириш зарурати қонун билан белгиланадиган ҳоллар бундан мустасно.

Ходимларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишга юбориш тартиби қонун ҳужжатлари, меҳнат шартномасини ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари меъёрларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатлар билан белгиланади.

Агар ходим иш берувчи ва ходим учун мажбурий бўлган қайта тайёрлаш ёки малака ошириш учун юборилган бўлса, иш берувчи ушбу ходимнинг иш жойини сақлаб қолиши ва қайта тайёрлаш ёки малака ошириш даврида ўртача иш ҳақи сақланиши шарт.

Агар қайта тайёрлаш ёки малака ошириш ихтиёрий равишда амалга оширилса, иш берувчи қайта тайёрлаш ёки малака ошириш давомида ходимнинг иш жойини сақлаб туриши шарт. Ходимга ўртача иш ҳақини сақлаш масаласи меҳнат шартномаси томонларининг келишуви билан ҳал қилинади.

Ходимларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш шакллари, зарур касблар ва мутахассисликлар рўйхати иш берувчи томонидан ушбу Кодекснинг 15-моддасида белгиланган тартибда касаба уюшмаси ёки бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда белгиланади.

 

398-модда. Касбга тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малака оширишда ходимларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Ходимлар ушбу Кодексда, қонун ҳужжатларида ва меҳнат ҳуқуқ нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларда, меҳнат шартномасида белгиланган тартибда касбга тайёрлаш, қайта тайёрлаш
ва малакасини ошириш ҳуқуқига эгадирлар.

Касбга тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини оширишда ходимлар ўқув муассасаларида белгиланган қоидаларга риоя қилишлари, касбга тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малака ошириш натижаларини иш берувчига тақдим этишлари шарт. Касбга тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини оширишда ходимлар ушбу Кодекс, бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, меҳнат шартномаси ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари билан белгиланган бошқа мажбуриятларни ҳам ўз зиммаларига олишлари мумкин.

 

22-боб. Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси

399-модда. Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси тушунчаси

Иш берувчи иш қидираётган шахс билан ёки ушбу ташкилотнинг ходими (ўқувчи) билан ишлаб чиқаришдан ажралган ёки ажралмаган ҳолда ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси тузишга ҳақли.

 

400-модда. Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси таркиби

Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасида қуйидагилар бўлиши керак: томонларнинг номи; ўқувчи томонидан олинган аниқ малакаларга кўрсатма; иш берувчининг ўқувчига ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасига мувофиқ ўқиш имкониятини бериш мажбурияти; ўқувчининг касбий тайёргарликдан ўтиши ва олинган малакага мувофиқ иш берувчи билан меҳнат шартномаси асосида ишлаб чиқариш бўйича шартномада кўрсатилган муддатда ишлаш мажбурияти; ишлаб чиқариш таълим муддати; ўқув даврида иш ҳақи миқдори.

Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасида томонларнинг келишуви билан белгиланадиган бошқа шартлар ҳам бўлиши мумкин.

Иш берувчи билан тузилган меҳнат шартномасига мувофиқ ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасида белгиланган таълим муддати, таълим даврига ва иш берувчининг харажатларига мувофиқ бўлиши шарт ва ҳар қандай ҳолатда ҳам ушбу Кодекснинг 118-моддасига мувофиқ белгиланган муддатли меҳнат шартномаси давридан ошиб кетмаслиги лозим.

 

401-модда. Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси муддати
ва шакли

Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси маълум бир ишни бажариш учун зарур бўлган малакани олиш учун керак бўлган муддатга тузилади.

Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси тенг юридик кучга эга бўлган камида иккита нусхада ёзма шаклда тузилади, уларнинг ҳар бири томонлар томонидан имзоланади.

Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасининг ҳар бир нусхаси ўқувчи ва ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга мансабдор шахснинг имзоси билан тасдиқланади. Агар иш берувчининг муҳри бўлса, ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасининг барча нусхаларида мансабдор шахснинг имзоси муҳр билан тасдиқланади.

Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасининг бир нусхаси ўқувчига берилади, иккинчиси (бошқалари) иш берувчида сақланади. Ўқувчининг ишлаб чиқариш бўйича таълим шартномаси нусхасини олганлиги ўқувчининг иш берувчида бўлган ишлаб чиқариш бўйича таълим шартномаси нусхасида қўшимча имзоси билан тасдиқланади.

Агарда талаба ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасида белгиланган кунда таълим олишга киришмаган бўлса, иш берувчи ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасини бекор қилишга ҳақли. Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасининг бекор қилиниши ушбу Кодексда назарда тутилганидан бошқа юридик оқибатларга олиб келмайди. Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасини бекор қилиш иш берувчининг буйруғи билан расмийлаштирилади. Таълим олувчининг талабига кўра иш берувчи ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги буйруқнинг нусхасини бериши шарт.

 

402-модда. Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси амал қилиши

Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси ушбу шартномада кўрсатилган санадан бошлаб унда назарда тутилган муддат давомида амал қилади.

Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси ўқувчининг касаллиги, ҳарбий хизматни ўтаётганлиги ва қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа ҳолларда узайтирилади.

Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасининг амал қилиш муддати давомида унинг таркиби фақат томонларнинг келишувига биноан ўзгартирилиши мумкин.

 

403-модда. Ишлаб чиқаришдаги таълимнинг ташкилий шакллари

Ишлаб чиқаришдаги таълим якка, бригада, курс машғулотлари
ва бошқа шаклларда ташкил этилади.

 

404-модда. Ишлаб чиқаришдаги таълим вақти

Ҳафта давомида ишлаб чиқаришдаги таълим вақти ушбу тоифадаги ходимлар учун белгиланган иш вақтидан ошмаслиги керак.

Ташкилотда ишлаб чиқаришдаги таълим олаётган ўқувчилар,
иш берувчи билан келишган ҳолда меҳнат шартномаси бўйича ишдан тўлиқ озод қилиниши ёки ушбу ишни тўлиқ бўлмаган иш вақтида бажариши мумкин.

Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси даврида ўқувчилар ишлаб чиқаришдаги таълим билан боғлиқ бўлмаган хизмат сафарларига юборилишлари, иш вақтидан ташқари ишларда қатнашишлари мумкин эмас.

 

405-модда. Ишлаб чиқаришдаги таълим ҳақини тўлаш

Ўқувчиларга ишлаб чиқаришдаги таълим вақтида стипендия тўланади, унинг миқдори ишлаб чиқариш таълим шартномасида белгиланади ва олинган малака даражасига боғлиқ бўлади, аммо қонун ҳужжатларида белгиланган ягона тариф сеткасининг биринчи разряди бўйича белгиланган миқдордан оз бўлмаслиги керак.

 

406-модда. Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг ўқувчиларга нисбатан амал қилиши

Ўқувчиларга меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари, шу жумладан, меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича қонунчилик амал қилади.

 

407-модда. Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси шартларининг ҳақиқий эмаслиги

Ушбу Кодекс, жамоа шартномаси, меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган локал ва бошқа ҳужжатларга зид бўлган ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасининг шартлари ҳақиқий эмас деб ҳисобланади.

 

408-модда. Ишлаб чиқаришдаги таълим тугалланганида ўқувчиларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Ишлаб чиқаришдаги таълимни муваффақиятли тамомланган иш қидирувчилар билан ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси асосида меҳнат шартномаси тузилганда синов муддати белгиланмайди.

Агар ўқувчи ишлаб чиқаришдаги таълимни тугатгандан сўнг узрли сабабларсиз ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси ва (ёки) меҳнат шартномаси бўйича мажбуриятларини бажармаган бўлса, шу жумладан, иш бошламаса, иш берувчининг талабига кўра ишлаб чиқаришдаги таълими давомида олинган стипендияни қайтариб беради ва шунингдек, иш берувчига ишлаб чиқаришдаги таълим ўтказилиши билан боғлиқ бошқа харажатларни қайтаради (ушбу Кодекснинг 360-моддаси).

 

409-модда. Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномасини бекор қилиш асослари

Ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси ишлаб чиқаришдаги таълим даври охирида ёки ушбу шартномада назарда тутилган асослар бўйича бекор қилинади.

 

23-боб. Ишни таълим билан бирга олиб бораётган шахслар учун
имтиёзлар ва кафолатлар

410-модда. Ишни таълим билан бирга олиб бориш учун шароитлар яратиб бериш

Ишлаб чиқаришда касбга доир таълим олаётган, ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда малакасини ошираётган ёки таълим муассасаларида ўқиётган ходимларга ишни таълим билан бирга қўшиб олиб боришлари учун иш берувчи зарур шароитлар яратиб бериши шарт.

Таълим муассасаларида ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда ўқиб, ўқув режасини бажараётган ходимлар меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва бошқа норматив ҳужжатларда белгиланган тартибда иш жойидан ҳақ тўланадиган қўшимча таътилга (ўқув таътилига) чиқиш, қисқартирилган иш ҳафтаси шароитида ишлаш

ва бошқа имтиёзлар олиш ҳуқуқига эгадирлар.

Таълим муассасаларида ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда ўқиётганларга йиллик таътилларни иш берувчи уларнинг хоҳишига кўра давлат аттестацияси, бакалавриат талабалари учун битирув малакавий ишни ҳимоя қилиш, магистратура талабалари учун магистрлик диссертацияни ҳимоя қилиш, ёки имтиҳонлар

ва лаборатория-имтиҳон сессиялари вақтига тўғрилаб бериши шарт.

Умумий ўрта таълим, ўрта махсус, касб-ҳунар ва олий таълим муассасалари, кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлашда ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда ўқиётган янги ходимлар учун уларнинг талабига биноан таътил ушбу иш берувчидаги меҳнат фаолиятининг олти ойи тугагунга қадар берилади, агар улар ўз йиллик таътилларини давлат аттестацияси, бакалавриат талабалари учун битирув малакавий ишни ёқлаш, магистратура талабалари учун магистрлик диссертациясини ҳимоя қилиш, ёки имтиҳонлар ва лаборатория-имтиҳон сессиялари вақтига мослаштиришмоқчи бўлишса.

 

411-модда. Олий таълим муассасаларига ўқишга кираётган ходимлар учун кафолатлар ва компенсациялар

Кириш имтиҳонларида иштирок этишга рухсат берилган ходимларга, олий таълим муассасаларига кириш имтиҳонларини топшириш учун камида ўн беш календарь кун муддатга иш ҳақи сақланмаган ҳолда таътил берилади, таълим муассасалари жойлашган ерга бориш ва қайтиб келиш вақти
бу ҳисобга кирмайди.

 

412-модда. Ишни кечки ёки сиртқи таълим билан қўшиб олиб бораётган ходимлар учун кафолатлар
ва компенсациялар

Олий ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаларида кечки ёки сиртқи шаклда ўқиётган ходимларга меҳнат таътиллари эксперимент-лаборатория сессияларида қатнашган давр учун: олий таълим муассасаларида кечки таълим шаклида ўқиётган биринчи ва иккинчи курс талабаларига – камида йигирма календарь кун, ўрта махсус, касб-ҳунар таълим муассасаларида – камида ўн календарь кун, олий ва ўрта махсус касб-ҳунар муассасаларида сиртқи таълим шаклида ўқиётганларга эса – ҳар йили камида ўттиз кун; олий таълим муассасаларида кечки шаклда учинчи ва ундан юқори кейинги курсларда ўқиётганларга – камида ўттиз календарь кун, ўрта махсус, касб-ҳунар муассасаларида – камида йигирма календарь кун, олий ва ўрта махсус-таълим муассасаларида сиртқи таълим шаклида ўқиётганларга эса – камида қирқ календарь кун муддатга ўртача ойлик иш ҳақи сақланган ҳолда берилади.

Иш берувчи олий ва ўрта махсус касб-ҳунар таълим муассасаларида сиртқи шаклда таълим олаётган ходимларга ўқув муассасасига эксперимент-лаборатория сессияларида иштирок этиши учун бориш, келиш харажатларини бир йилда бир маротаба, йўл харажатларининг эллик фоизидан кам бўлмаган миқдорини тўлаб беради.

Иш берувчи олий таълим муассасаларида сиртқи шаклда таълим олаётган ходимларга лаборатория-имтиҳон сессиясида қатнашиш мақсадида таълим муассасаи жойлашган ерга бориши ва у ердан қайтиб келиши учун йилига бир марта йўлкиранинг эллик фоиздан кам бўлмаган қийматини тўлайди.

Диплом лойиҳаси (иши) тайёрлаш ва уни ёқлаш ёки битирув имтиҳонларини топшириш учун бориб келинганда ҳам шундай миқдорда йўлкира тўланади.

 

413-модда. Олий ва ўрта махсус таълим муассасалари битирувчилари учун ишга қабул қилиш ва меҳнат шартномасини бекор қилишдаги қўшимча кафолатлар

Дастлабки синов қуйидагиларга нисбатан қўлланилмайди:

грант асосида олий таълим муассасаларида кундузги таълим шаклида ўқиган, белгиланган тартибда тегишли таълим муассасасини тамомлаган кундан бошлаб уч ой ичида мутахассислиги бўйича биринчи марта ишга қабул қилинган, ишга кириш учун юборилган битирувчиларга;

кундузги таълим шакли бўйича ўқиган олий ва ўрта махсус касб-ҳунар таълим муассасалари битирувчилари, ўзини мустақил равишда биринчи марта иш билан таъминлаган ҳолларда тегишли таълим муассасасини битирган кундан бошлаб бир йил ичида;

олий ва ўрта махсус касб-ҳунар таълим муассасаларида давлат гранти асосида ўқиган битирувчилар, ушбу таълим муассасасини битирган кундан бошлаб уч йил ичида биринчи марта ишга қабул қилинган ходим билан меҳнат шартномасини уч йил ичида иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилинганда, иш берувчи бу тўғрисида маҳаллий меҳнат органини хабардор қилиши шарт.

 

414-модда. Ишни таълим олиш билан бирга олиб бораётган ходимларга кафолатлар ва компенсациялар бериш тартиби

Ишни таълим олиш билан бирга олиб бораётган ходимларга кафолатлар ва компенсациялар тегишли даражада биринчи маротаба таълим олиш жараёнида тақдим этилади. Кўрсатилган кафолатлар
ва компенсациялар, шунингдек, тегишли даражадаги таълим олган ва иш берувчи билан ходим ўртасида ёзма равишда тузилган меҳнат шартномаси ёки таълим шартномаси асосида иш берувчи томонидан ўқишга юборилган ходимларга ҳам берилиши мумкин.

Таълим олиш билан бир вақтда меҳнат фаолиятини олиб борадиган иккита ташкилотда ишловчи ходимга таълим олиш муносабати билан бериладиган кафолат ва компенсациялар фақат ушбу ташкилотларнинг бирида (ходимнинг танловига кўра) берилади.

Ушбу Кодекснинг 412-моддаси биринчи қисмида назарда тутилган таълим таътили иш стажига қўшиб ҳисобланади.

 

415-модда. Ижодий таътиллар

Ишлаб чиқариш ёки педагогик фаолиятни илмий иш билан бирга қўшиб олиб бораётган шахсларга иш ўрни ва ўртача ойлик иш ҳақи сақланган ҳолда куйидаги муддатларга ижодий таътиллар берилади:

фалсафа фанлари доктори, дарслик ва ўқув қўлланмаларининг, қўлёзмаларнинг муаллифлари илмий даража олиш учун диссертацияни якунлаш учун – уй ойгача;

фан доктори илмий даражасини олиш учун докторлик диссертацияни якунлаш учун – олти ойгача.

Муаллифлар гуруҳи томонидан дарсликлар ва ўқув қўлланмалари ёзишда муаллифлар гуруҳининг аъзоларидан бирига муаллифлар гуруҳининг барча аъзолари имзолаган ёзма аризага мувофиқ ижодий таътил берилади. Шунингдек, муаллифлар таътилни ўзаро тақсимлашга ҳақлидирлар.

Илмий даража олишга даъвогарларга, шунингдек, дарсликлар ёки ўқув қўлланмаларининг муаллифларига навбатдаги ҳақ тўланадиган меҳнат таътили, ижодий таътилдан фойдаланишдан қатъи назар, қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда берилади. Ижодий таътиллар бериш тартиби Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

VI БЎЛИМ.

АЙРИМ ТОИФАДАГИ ХОДИМЛАР МЕҲНАТИНИ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

24-боб. Умумий қоидалар

 

416-модда. Меҳнатни ҳуқуқий тартибга солиш хусусиятлари тушунчаси

Меҳнатни тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари деганда айрим тоифадаги ходимлар учун умумий қоидаларни қўллашни қисман чеклайдиган ёки қўшимча қоидаларни назарда тутадиган нормалар белгиланиши тушунилади.

 

417-модда. Меҳнатни ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солиш хусусиятларининг таснифи

Меҳнатни тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари қуйидаги мезонлар бўйича таснифланади:

1) меҳнат субъекти бўйича (аёллар, ногиронлиги бўлган шахслар, вояга етмаганлар ва бошқалар);

2) доиралар, соҳалар ва меҳнат фаолияти турлари бўйича (педагоглар ва тиббиёт ходимлари, транспорт ходимлари ва бошқалар);

3) меҳнат шароитларининг оғирлиги ёки зарарлигига қараб;

4) табиат-иқлим шароитига қараб;

5) ходим ва иш берувчи (уй ишчилари, масофавий ходимлар
ва бошқалар) ўртасидаги меҳнат муносабатларининг ўзига хос хусусиятлари;

6) ушбу Кодексда ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа белгилар.

 

418-модда. Меҳнатни ҳуқуқий тартибга солиш хусусиятларини белгилашда камситишга йўл қўймаслик

Меҳнат соҳасида ходимларнинг ҳуқуқларини чеклашда, меҳнатнинг муайян турига хос бўлган талаблар ёки давлатнинг юқорироқ ижтимоий ҳимояга муҳтож бўлган шахслар (меҳнатни ҳуқуқий тартибга солиш хусусиятлари) тўғрисидаги алоҳида ғамхўрлиги билан боғлиқ асосланган фарқлашлар, истиснолар, афзалликлар белгиланганда жинси, ёши, ирқи, миллати, тили, ижтимоий келиб чиқиши, мулкий ҳолати ва мансаб мавқеи, динга бўлган муносабати, эътиқоди, жамоат бирлашмаларига мансублиги, шунингдек, ушбу Кодекснинг 4-моддасида белгиланган бошқа мезонларга қараб меҳнатга оид муносабатлар соҳасида ҳар қандай чеклашларга ёки имтиёзлар белгилашга йўл қўйилмайди.

 

419-модда. Меҳнатни тартибга солиш хусусиятларини белгилашда кафолатларнинг сақлаб қолиниши

Ишнинг ушбу турига хос талаблар ёки ижтимоий ҳимояга (меҳнатни ҳуқуқий тартибга солиш хусусиятлари) муҳтож бўлганларга алоҳида ғамхўрлик туфайли асосли фарқлар, истиснолар, имтиёзлар, шунингдек ишчилар меҳнат соҳасидаги ҳуқуқларининг чекланиши ўрнатилганда, барча кафолатлар тегишли тоифадаги ишчиларга берилади. ушбу Кодексда ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларини ўз ичига олган бошқа актларда назарда тутилган, ушбу бўлимда белгиланган айрим имтиёзлар бундан мустасно, ушбу тоифадаги ишчилар учун алоҳида кафолатлар беришнинг мумкин эмаслиги билан боғлиқ.

 

420-модда. Меҳнатни тартибга солиш хусусиятларини белгилаш асослари ва тартиби

Ходимларга бериладиган кафолатлар даражасининг пасайишига, уларнинг ҳуқуқлари чекланишига, интизомий ва (ёки) моддий жавобгарликнинг ошишига олиб келадиган меҳнатни тартибга солиш хусусиятлари фақат ушбу Кодексда ёки улар назарда тутилган ҳолларда ва тартибда ўрнатилиши мумкин.

 

 

 

 

25-боб. Юқорироқ ижтимоий ҳимояга муҳтож бўлган шахсларнинг
меҳнатини тартибга солишнинг хусусиятлари

1-§. Аёллар ва оилавий вазифаларни бажариш билан машғул шахсларнинг меҳнатини тартибга солишнинг хусусиятлари

421-модда. Ҳомиладор аёлларни ва уч ёшгача бўлган боласи бор аёлларни ишга қабул қилиш ва иш ҳақи миқдорини белгилашдаги кафолатлар

Ҳомиладорлиги ёки уч ёшга тўлмаган боласи борлиги сабабли аёлларни ишга қабул қилишни рад этиш ва уларнинг иш ҳақини камайтириш тақиқланади. Ҳомиладор аёлни ёки уч ёшга тўлмаган боласи бор аёлни ишга қабул қилиш рад этилган тақдирда, иш берувчи рад этишнинг сабабларини уларга ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга мансабдор шахс томонидан имзоланган ёзма равишдаги хабарнома орқали уч кун ичида маълум қилиши шарт. Ушбу шахсларни ишга қабул қилишни рад этганлик устидан судга шикоят қилиниши мумкин.

 

422-модда. Аёллар меҳнатини муҳофаза қилишда қўшимча чоралар

Иш берувчи касаба уюшма қўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ва Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика

уч томонлама комиссияси билан келишган ҳолда тавсиявий тусдаги аёллар соғлиғига салбий таъсир этиши мумкин бўлган соҳа ёки касблар рўйхатини тасдиқлайди.

Аёллар кўтаришлари ва ташишлари мумкин бўлган юк нормаларининг чегарасини Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ва Соғлиқни сақлаш вазирлиги, Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссияси маслаҳатини олган ҳолда тасдиқлайди.

 

423-модда. Ҳомиладор аёлларни енгилроқ ёки ноқулай ишлаб чиқариш омилларининг таъсиридан холи бўлган ишга ўтказиш

Тиббий хулосага мувофиқ ҳомиладор аёлларнинг ишлаб чиқариш нормалари, хизмат кўрсатиш нормалари камайтирилади ёки улар аввалги ишларидаги ўртача ойлик иш ҳақи сақланган ҳолда енгилроқ ёхуд ноқулай ишлаб чиқариш омилларининг таъсиридан холи бўлган ишга ўтказилади.

Ҳомиладор аёлга енгилроқ ёки ноқулай ишлаб чиқариш омиллари таъсиридан холи бўлган иш бериш масаласи ҳал этилгунга қадар, у ана шу сабабдан ишга чиқмаган барча иш кунлари учун ўртача ойлик иш ҳақи сақланган ҳолда ишдан озод этилиши лозим.

 

424-модда. Икки ёшга тўлмаган болани парвариш қилувчи шахсни бошқа ишга ўтказиш

Икки ёшга тўлмаган боласи бор шахслар аввалги ишини бажариши мумкин бўлмаган тақдирда, боласи икки ёшга тўлгунга қадар аввалги ишидаги ўртача ойлик иш ҳақи сақланган ҳолда ўз сўрови бўйича бошқа ишга ўтказилади.

Иш берувчидан бошқа иш бўлмаган тақдирда, икки ёшга тўлмаган боласи бўлган ходимга қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда бола парвариши бўйича нафақа тўланади.

Агар низо юзага келса, икки ёшга тўлмаган боласи бор ходимни бошқа ишга ўтказишнинг иложи йўқлигини исботлаш иш берувчининг зиммасига юкланади.

 

425-модда. Тунги ишларда, иш вақтидан ташқари ишларда, дам олиш кунларидаги ишларда боласи бор шахслар меҳнати қўлланишини ва уларни хизмат сафарига юборишни чеклаш

Ўн тўрт ёшга тўлмаган боласи (ўн олти ёшга тўлмаган ногиронлиги бўлган боласи) бор ота-онанинг бири (уларнинг ўрнини босувчи шахслар), васий тунги ишларга, иш вақтидан ташқари ишларга, дам олиш кунларидаги ишларга ва хизмат сафарига юборишга уларнинг ёзма розилиги билан жалб қилиниши мумкин. Бундай ҳолда иш берувчи юқорида кўрсатилган ходимларга тунги ишлардан, иш вақтидан ташқари ишлардан, дам олиш кунларидаги ишлардан ва хизмат сафарига юборишдан бош тортиш ҳуқуқи тўғрисида хабардор қилиши шарт.

Ҳомиладор аёлларни ва уч ёшга тўлмаган боласи бор шахсларни тунги ишларга жалб қилишга бундай иш она ва боланинг соғлиғи учун хавф туғдирмаслигини тасдиқловчи тиббий хулоса бўлган тақдирдагина йўл қўйилади.

 

426-модда. Уч ёшга тўлмаган болалари бор, бюджет ҳисобидан молиялаштириладиган ташкилотлар ва муассасаларда ишлаётган ота-она, васийларнинг иш вақтининг қисқартирилган муддатига бўлган ҳуқуқи

Уч ёшга тўлмаган болалари бор, бюджет ҳисобига молиялаштириладиган муассасалар ва ташкилотларда ишлаётган ота-онанинг бирига (уларнинг ўрнини босувчи шахсларга) иш вақтининг ҳафтасига ўттиз беш соатдан ошмайдиган қисқартирилган муддати белгиланади.

Иш вақтининг қисқартирилган муддати чоғида ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган аёллар меҳнатига ҳақ ҳар кунги тўлиқ
иш муддати чоғида ўрнатилган касб ва лавозимлар таснифи бўйича тегишли тоифадаги ходимлар учун белгиланган миқдорда тўланади.

Бюджетдан молиялаштирилмайдиган иш берувчиларда ишлайдиган
уч ёшга тўлмаган болаларнинг ота-оналаридан бири (уларнинг ўрнини босувчи шахслар), васийлари учун қисқартирилган иш вақти жамоа шартномалари, шунингдек, касаба уюшмаси ёки бошқа ходим вакиллик органи билан келишилган ҳолда иш берувчи томонидан қабул қилинган жамоавий битим ёки бошқа локал ҳужжатлар билан белгиланиши мумкин.

 

427-модда. Аёлларга ва оилавий вазифаларни бажариш билан машғул шахсларга тўлиқсиз иш вақти белгилаш

Ҳомиладор аёлнинг, ўн тўрт ёшга тўлмаган боласи (ўн олти ёшга тўлмаган ногиронлиги бўлган боласи) бор аёлнинг, ота-онанинг бири (васий, ҳомий) ёки оиланинг бетоб аъзосини парвариш қилиш билан банд бўлган шахснинг илтимосига кўра иш берувчи белгиланган тартибда берилган тиббий хулосага мувофиқ уларга тўлиқсиз иш вақти белгилашга мажбурдир.

 

428-модда. Қўшимча дам олиш куни

Ногиронлиги бўлган боласини тарбиялаётган ота-онанинг бирига (уларнинг ўрнини босувчи шахсларга, васийга, ҳомийга) бола ўн олти ёшга тўлгунга қадар давлат ижтимоий суғуртаси маблағлари ҳисобидан бир кунлик иш ҳақи миқдорида ҳақ тўлаган ҳолда ойига қўшимча бир дам олиш куни берилади.

 

429-модда. Аёлларга ва оилавий вазифаларни бажариш билан машғул шахсларга йиллик таътилларни бериш навбатини белгилашдаги имтиёзлар

Ҳомиладор аёлларга ва бола туққан аёлларга йиллик таътиллар, уларнинг хоҳишига кўра тегишлича ҳомиладорлик ва туғиш таътилидан олдин ёки ундан кейин ёхуд болани парваришлаш таътилидан кейин берилади.

Ишлайдиган эркаклар учун йиллик таътил, улар хоҳишига кўра, хотинининг ҳомиладорлик ва туғиш таътили даврида берилади.

Ўн тўрт ёшга тўлмаган битта ва ундан ортиқ болани (ўн олти ёшга тўлмаган ногиронлиги бўлган болани) тарбиялаётган ёлғиз ота, ёлғиз онага (бева эркаклар, бева аёллар, никоҳдан ажрашганлар, ёлғиз оналарга)
ва муддатли ҳарбий хизматни ўтаётган ҳарбий хизматчиларнинг хотинларига йиллик таътиллар, уларнинг хоҳишига кўра ёз вақтида ёки улар учун қулай бўлган бошқа вақтда берилади.

 

430-модда. Ўн икки ёшга тўлмаган боласи ёки ўн олти ёшга тўлмаган ногиронлиги бўлган боласи бор ота-онанинг бири, васий, ҳомий учун қўшимча таътиллар

Ўн икки ёшга тўлмаган икки ва ундан ортиқ боласи ёки ўн олти ёшга тўлмаган ногиронлиги бўлган боласи бор ота-онанинг бирига (уларнинг ўрнини босувчи шахсларга), васий, ҳомийга ҳар йили тўрт календарь кундан кам бўлмаган муддат билан ҳақ тўланадиган қўшимча таътил берилади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган таътиллар йиллик таътилга қўшиб берилиши ёки иш берувчи билан келишиб белгиланадиган даврда ундан алоҳида (тўлиқ ёхуд қисмларга бўлиб), фақат ушбу иш йили ичида фойдаланилиши мумкин. Ушбу таътилни кейинги иш йилига кўчиришга ёки уларни пуллик компенсация билан алмаштиришга йўл қўйилмайди.

 

431-модда. Ота-онанинг бири ёки васийнинг иш ҳақи сақланмаган ҳолда бериладиган йиллик таътил олиш ҳуқуқи

Икки ва ундан ортиқ ўн икки ёшгача бўлган ёки ўн олти ёшгача бўлган ногиронлиги бўлган боласи бор ота-онанинг бирига (уларнинг ўрнини босувчи шахсларга) ёки васий, ҳомийга, ҳар йили уларнинг хоҳишига кўра иш ҳақи сақланмаган ҳолда ҳар йили ўн тўрт календарь кун муддатли таътил берилади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган таътил йиллик таътилга қўшиб берилиши ёки иш берувчи билан келишиб белгиланадиган даврда ундан алоҳида (тўлиқ ёхуд қисмларга бўлиб), фақат ушбу иш йили ичида фойдаланилиши мумкин. Ушбу таътилни кейинги иш йилига кўчиришга йўл қўйилмайди.

 

432-модда. Антенатал (туғруқдан олдинги) парвариш учун ҳомиладор аёлларга қўшимча бўш кунларига ҳақ тўлаш

Соғлиқни сақлашнинг бирламчи тиббий-санитария муассасаларида ҳомиладор аёлларга туғруқдан олдинги (антенатал) парваришлаш (пренатал скрининг ва ташхис, мажбурий тиббий кўриклар ва бошқа мажбурий тиббий муолажалар) учун берилган қўшимча бўш кунларига ўртача иш ҳақи миқдорида тўланади.

Ҳомиладор аёлларни антенатал (туғруқдан олдинги) парвариш қилиш тартиби ва муддатлари қонун билан белгиланади.

 

433-модда. Ҳомиладорлик ва туғиш таътиллари

Аёлларга туққунга қадар етмиш календарь кун ва туққанидан кейин эллик олти календарь кун (туғиш қийин кечган ёки икки ва ундан ортиқ бола туғилган ҳолларда – етмиш календарь кун) муддати билан ҳомиладорлик ва туғиш таътиллари берилиб, қонун ҳужжатларида белгиланган, аммо ўртача ойлик иш ҳақининг 2/3 қисмидан кам бўлмаган миқдорда нафақа тўланади.

Ҳомиладорлик ва туғиш таътили жамланган ҳолда ҳисоблаб чиқилиб, туғишга қадар амалда бундай таътилнинг неча кунидан фойдаланилганидан қатъи назар, аёлга тўлиқ берилади.

 

434-модда. Бола икки ва уч ёшга тўлгунга қадар парваришлаш учун бериладиган таътиллар

Ҳомиладорлик ва туғиш таътили тугаганидан кейин аёлнинг хоҳишига кўра, унга боласи икки ёшга тўлгунга қадар болани парваришлаш учун таътил берилиб, бу даврда қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда нафақа тўланади.

Аёлга, унинг хоҳишига кўра боласи уч ёшга тўлгунга қадар болани парваришлаш учун иш ҳақи сақланмайдиган қўшимча таътил ҳам берилади.

Болани парваришлаш учун бериладиган таътиллардан боланинг отаси, бувиси, буваси ёки болани амалда парваришлаётган бошқа қариндошлари ҳам тўлиқ ёки уни қисмларга бўлиб фойдаланишлари мумкин.

Аёл ёки ушбу модданинг учинчи қисмида кўрсатилган шахслар
ўз хоҳишларига кўра болани парваришлаш таътили даврида тўлиқ бўлмаган иш вақти режимида ёки иш берувчи билан келишиб, уйда ишлашлари мумкин. Бунда уларнинг нафақа олиш ҳуқуқлари ушбу модданинг биринчи қисмига мувофиқ равишда сақланиб қолади.

Болани парваришлаш таътиллари даврида аёлнинг иш жойи (лавозими) сақланади. Бу таътиллар меҳнат стажига, лекин ҳаммасини жамлаганда кўпи билан уч йил, шу жумладан, мутахассислиги бўйича иш стажига ҳам қўшилади.

Болани парваришлаш таътилларининг вақти, башарти жамоа шартномасида, ташкилотнинг бошқа локал ҳужжатида ёхуд меҳнат шартномасида ўзгача ҳол назарда тутилмаган бўлса, кейинги ҳақ тўланадиган йиллик таътил олиш ҳуқуқини берадиган иш стажига қўшилмайди.

 

435-модда. Янги туғилган болаларни фарзандликка олган ёки уларга васий қилиб белгиланган ходимларга бериладиган таътиллар

Янги туғилган болаларни бевосита туғуруқхонадан фарзандликка олган ёки уларга васий қилиб белгиланган ходимларга бола фарзандликка олинган (васийлик белгиланган) кундан бошлаб бола туғилган кундан эътиборан эллик олти календарь кун (икки ёки ундан ортиқ бола асраб олинган (васийлик белгиланган) тақдирда эса, етмиш календарь кун ўтгунга қадар бўлган даврда қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда нафақа тўлаган ҳолда таътил берилади.

Янги туғилган болаларни бевосита туғуруқхонадан фарзандликка олган ёки уларга васий қилиб белгиланган ходимнинг ёзма илтимосига кўра ходимга бола икки ёшга тўлгунга қадар болани парваришлаш учун қўшимча, қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда нафақа тўлаган ҳолда таътил ва шу жумладан, бола уч ёшга тўлгунга қадар болани парваришлаш учун иш ҳақи сақланмайдиган қўшимча таътил берилади.

 

436-модда. Болани овқатлантириш учун бериладиган танаффуслар

Икки ёшга тўлмаган боласи бор ота-онанинг бирига (уларнинг ўрнини босувчи шахсларга), васийга, дам олиш ва овқатланиш учун бериладиган танаффусдан ташқари, болани овқатлантириш учун қўшимча танаффуслар ҳам берилади. Бу танаффуслар камида ҳар уч соатда бир марта ҳар бири ўттиз минутдан кам бўлмаган муддат билан берилади. Икки ёшга тўлмаган икки ва ундан ортиқ боласи бўлган тақдирда, танаффуснинг муддати камида бир соат қилиб белгиланади.

Болани овқатлантириш учун бериладиган танаффуслар иш вақтига киритилади ва ўртача ойлик иш ҳақи ҳисоби бўйича ҳақ тўланади.

Боласи бор ота-онанинг бири (уларнинг ўрнини босувчи шахслар), васийнинг хоҳишига кўра болани овқатлантириш учун бериладиган танаффуслар дам олиш ва овқатланиш учун белгиланган танаффусга қўшиб берилиши ёки умумлаштирилиб, иш кунининг (иш сменасининг) бошига ёки охирига кўчирилиб, иш куни (иш сменаси) шунга яраша қисқартирилиши мумкин.

Болани овқатлантириш учун бериладиган танаффуслар ота-онанинг бири (уларнинг ўрнини босувчи шахслар) болани парваришлаш учун таътилда бўлмаган тақдирда берилади.

Бу танаффусларнинг аниқ муддати ва уларни бериш тартиби жамоа шартномасида, агар у тузилмаган бўлса, – иш берувчи ва касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишиб белгилаб қўйилади.

 

437-модда. Ҳомиладор аёллар билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишдаги кафолатлар

Ҳомиладор аёллар билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга йўл қўйилмайди, ташкилотнинг бутунлай тугатилиш ёки якка тартибдаги тадбиркор
иш фаолияти тўхтаган ҳоллар бундан мустасно.

Аёлнинг ҳомиладорлиги даврида муддатли меҳнат шартномаси муддати тугаган тақдирда, иш берувчи унинг ёзма аризасига биноан
ва ҳомиладорлик ҳолатини тасдиқловчи тиббий маълумотнома тақдим этган тақдирда, меҳнат шартномасининг амал қилиш муддатини ҳомиладорликнинг охиригача узайтириши шарт ва унга белгиланган тартибда ҳомиладорлик ва туғиш таътиллари берилган ҳолда – ушбу таътил охирига қадар. Меҳнат шартномаси ҳомиладорликнинг охиригача узайтирилган аёл, иш берувчининг сўровига биноан, лекин уч ойда кўпи билан бир маротаба ҳомиладорлик ҳолатини тасдиқловчи тиббий маълумотномани тақдим этиши шарт. Агар аёл ҳомиладорлик тугаганидан кейин ҳақиқатан ҳам ишлашни давом эттирса, иш берувчи ҳомиладорликнинг тугашини билган ёки билиши керак бўлган кундан бошлаб бир ҳафта ичида иш муддати тугаши муносабати билан

у билан меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақли.

Аёл ҳомиладорлиги вақтида у билан тузилган меҳнат шартномасини унинг муддати тугаганлиги муносабати билан бекор қилиш, агар меҳнат шартномаси йўқ бўлган ходимнинг мажбуриятларини бажариш вақтига тузилган бўлса

ва ҳомиладорлик тугагунга қадар аёлни унинг ёзма розилиги билан иш берувчида аёл соғлиғини ҳисобга олган ҳолда бажара оладиган мавжуд ишга ўтказиш мумкин бўлмаган тақдирда йўл қўйилади.

Ҳомиладор аёл билан меҳнат шартномаси бекор қилинганда, аёл ушбу Кодекснинг 433-моддаси биринчи қисмида кўрсатилган муддатда ҳомиладорлик ва туғиш нафақасини олиш ҳуқуқини сақлаб қолади.

 

438-модда. Болани парваришлаш учун таътилдаги ходим (оиласида ундан бўлак мустақил иш ҳақи олувчи бўлмаган шахс, ёлғиз ота, ёлғиз она, васий) билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишдаги кафолатлар

Болани парваришлаш учун таътилдаги ходим ва уч ёшга тўлмаган боласи бор ходимлар (оиласида ундан бўлак мустақил иш ҳақи олувчи бўлмаган шахс, ёлғиз ота, ёлғиз она, васий) билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга йўл қўйилмайди, ушбу Кодекс 170-моддаси иккинчи қисмининг
1, 4 ва 5-бандиларида назарда тутилган асослар бундан истисно.

Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган ходимлар билан меҳнат шартномаси бекор қилинганда улар қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда бола парвариши бўйича нафақа олиш ҳуқуқини сақлаб қоладилар.

Бола парвариши бўйича таътилда бўлган ходим билан ходимнинг эгаллаб турган лавозимига нолойиқлиги ёки малакаси етарли эмаслиги сабабли (ушбу Кодекснинг 170-моддаси иккинчи қисми 3-банди) ходимнинг бола парвариши таътилидан ишга чиққан кундан бошлаб бир йил давомида иш берувчининг ташаббуси билан меҳнат шартномасини бекор қилишга
йўл қўйилмайди.

 

439-модда. Ота-онанинг бирига кафолатлар бериш шарти

Агар ушбу Кодексда ота-онанинг бирига меҳнат соҳасида қўшимча кафолатлар тақдим этилса, у иш жойида иш берувчига бошқа ота-онанинг ушбу кафолатлардан фойдаланмаслигини тасдиқловчи ҳужжатни (бошқа ота-онанинг иш жойидан олинган маълумотнома, ота-онанинг бирининг ўлими тўғрисидаги гувоҳнома ва бошқаларни ота-онанинг бирини суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топиш ёки уни ота-она ҳуқуқидан маҳрум қилиш тўғрисидаги суд қарорини) тақдим этиши шарт.

Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган қоидадан истисно бу оилавий вазифаларни бажариш билан машғул оналарга кафолатлар беришдир.

 

2-§. Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларнинг меҳнатини тартибга солишнинг хусусиятлари

 

440-модда. Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларни ишга қабул қилишдаги кафолатлар

Белгиланган минимал иш жойлари ҳисобидан иш жойларига ишга жойлаштириш тартибида маҳаллий меҳнат органи ва бошқа органлар томонидан юборилган ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларни иш берувчи ишга қабул қилиши шарт.

Белгиланган минимал иш жойлари ҳисобидан ишга қабул қилишни рад этиш тақиқланади ва бундай рад этиш устидан судга шикоят қилиш мумкин.

 

441-модда. Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар меҳнатидан фойдаланиш тақиқланадиган ишлар

Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар меҳнатидан меҳнат шароити зарарли ва (ёки) хавфли ишларда, ер ости ишларида фойдаланиш, шу тоифа ходимларнинг соғлиғи, хавфсизлиги ёки ахлоқ-одобига зиён етказиши мумкин бўлган меҳнат шароити ноқулай ишларда (тунги кафе ва клубларда, ишлаб чиқаришда, спиртли ичимликлар, тамаки маҳсулотлари, наркотик
ва бошқа токсик маҳсулотларни ташиш ва савдо қилиш ва бошқа ишларда) фойдаланиш тақиқланади.

Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар ахлоқ-одобига зиён етказиши мумкин бўлган ишлар рўйхатини Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ва Соғлиқни сақлаш вазирлиги Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссияси маслаҳатини олган ҳолда тасдиқлайди.

Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларнинг белгилаб қўйилган нормадан ортиқ оғир юк кўтаришлари ва ташишлари тақиқланади.

Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар меҳнатидан фойдаланиш тақиқланадиган ишлар рўйхати ва ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар кўтаришлари ва ташишлари мумкин бўлган оғир юк нормаларининг чегарасини Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ва Соғлиқни сақлаш вазирлиги Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссияси маслаҳатини олган ҳолда тасдиқлайди.

 

442-модда. Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларнинг меҳнат ҳуқуқлари

Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатларда катта ёшдаги ходимлар билан тенг ҳуқуқда бўладилар, меҳнатни муҳофаза қилиш, иш вақти, таътиллар ва бошқа меҳнат шартлари соҳасида улар учун меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва бошқа норматив ҳужжатларда белгиланган қўшимча имтиёзлардан фойдаланадилар.

 

443-модда. Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларнинг тиббий кўриклари

Ўн саккиз ёшга тўлмаган барча шахслар дастлабки тиббий кўрикдан ўтгандан кейингина ишга қабул қилинадилар ва кейинчалик улар ўн саккиз ёшга тўлгунларига қадар ҳар йили мажбурий тарзда тиббий кўрикдан ўтказиб турилиши керак.

Ушбу моддада назарда тутилган мажбурий тиббий кўриклар ушбу Кодекснинг 377-моддасида белгиланган хусусиятларни инобатга олган ҳолда иш берувчи ҳисобидан амалга оширилади.

 

444-модда. Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар учун қисқартирилган иш вақтининг муддати

Иш вақтининг муддати ўн олтидан ўн саккиз ёшгача бўлган ходимларга ҳафтасига ўттиз олти соатдан, ўн бешдан ўн олти ёшгача бўлган шахслар учун эса ҳафтасига йигирма тўрт соатдан ошмайдиган қилиб белгиланади.

Ўқишдан бўш вақтларида ишлаётган ўқувчиларнинг ўқув йили давомидаги иш вақти муддати ушбу модданинг биринчи қисмида тегишли ёшдаги шахслар учун назарда тутилган иш вақти энг кўп муддатининг ярмидан ортиб кетиши мумкин эмас.

 

445-модда. Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар учун ҳар кунги иш вақтининг (смена) муддати

Ҳар кунги иш вақтининг (смена) муддати қуйидагидан ортиши мумкин эмас:

ўн бешдан ўн олти ёшгача бўлган ходимлар учун – олти кунлик иш ҳафтасида – тўрт соатдан, беш кунлик иш ҳафтасида – беш соатдан ортиб кетмаслиги, ўн олтидан ўн саккиз ёшгача ходимлар учун – олти кунлик иш ҳафтасида – олти соатдан, беш кунлик иш ҳафтасида – етти соат ўттиз дақиқадан ортиб кетмаслиги лозим;

ўн бешдан ўн олти ёшгача бўлган ишни таълим билан қўшиб олиб борувчи умумтаълим мактаблари, ўрта махсус, касб-ҳунар таълим муассасаларининг ўқувчилари учун – олти кунлик иш ҳафтасида – икки соатдан, беш кунлик иш ҳафтасида – икки соат ўттиз дақиқадан ортиб кетмаслиги, ўн олтидан ўн саккиз ёшгача ўқувчилар учун – олти кунлик иш ҳафтасида – уч соатдан, беш кунлик иш ҳафтасида – тўрт соатдан ортиб кетмаслиги лозим.

 

446-модда. Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларни хизмат сафарига, тунги ишларга, иш вақтидан ташқари ишларга ва дам олиш кунлари, ишланмайдиган байрам кунлардаги ишларга жалб этишнинг тақиқланиши

Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларни хизмат сафарига, тунги ишларга, иш вақтидан ташқари ишларга ва дам олиш кунлари, ишланмайдиган байрам кунлардаги ишларга жалб этиш тақиқланади Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссияси билан келишган ҳолда Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланган ушбу ходимларнинг лавозимлари, касблари, ишлари рўйхатига мувофиқ асарлар яратиш ва (ёки) ижро этиш (намойиш этиш) билан шуғулланувчи бошқа шахслар ва оммавий ахборот воситалари, кинематография ташкилотлари, теле- ва видеосурат жамоалари, театр ва концерт-томоша ташкилотлари, цирклар ижодий ходими бундан мустасно.

 

447-модда. Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларга йиллик меҳнат таътили бериш

Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимларга камида ўттиз календарь кундан иборат йиллик таътил берилади ва улар бу таътилдан ёз вақтида ёки йилнинг ўзлари учун қулай бўлган бошқа вақтида фойдаланишлари мумкин.

Башарти таътил берилаётган йил ходим ўн саккиз ёшга тўлгунга қадар ва тўлгандан кейинги даврларни ўз ичига олса, таътилнинг муддати ўн саккиз ёшга тўлгунга қадар бўлган иш стажи ва ўн саккиз ёшга тўлгандан кейинги иш стажи учун ишланган вақтга мутаносиб равишда ҳисоблаб чиқарилади.

 

448-модда. Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар учун ишлаб чиқариш нормалари

Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимлар учун ишлаб чиқариш нормалари қисқартирилган иш вақтига мутаносиб равишда белгиланган умумий ишлаб чиқариш нормалари асосида белгиланади.

Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимлар учун умумтаълим ёки ўрта махсус

касб-ҳунар таълими олгандан кейин, шунингдек, ишлаб чиқаришдаги таълим шартномаси бўйича таълим олган ходимлар учун меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга, жамоавий битимга, шартномаларга, локал норматив ҳужжатларга мувофиқ меҳнат шартномасида пасайтирилган ишлаб чиқариш нормалари белгиланиши мумкин.

 

449-модда. Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимларнинг кундалик
иш вақти қисқартирилган ҳоллардаги меҳнатига
ҳақ тўлаш

Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимларнинг кундалик иш вақти қисқартирилган ҳоллардаги меҳнатига ҳақ кундалик иш вақти тўлиқ бўлган чоғда тегишли тоифадаги ходимларга бериладиган миқдорда тўланади.

Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимларга вақтинча иш ҳақи тўланган тақдирда, тегишли тоифадаги ходимларнинг кунлик иш ҳақига тенг миқдорда иш ҳақи тўланади.

Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимлар меҳнати, ишга қабул қилинадиган катта ёшдаги ходимлар учун белгиланган иш ҳақи ставкалари бўйича тўланади, катта ёшдаги ишчиларнинг кунлик иш вақтига нисбатан ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимларнинг кунлик иш вақти давомийлиги қисқарганда қўшимча ҳақ тўланади.

Ташкилотларда ўқишдан бўш вақтида ишлаётган ўқувчиларнинг меҳнатига ишлаган вақтига мутаносиб равишда ёки ишлаб чиқарган маҳсулотига қараб ҳақ тўланади.

 

450-модда. Меҳнат шартномасини бекор қилишда ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларнинг қўшимча кафолатлари

Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимлар билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга, меҳнат шартномасини бекор қилишнинг умумий тартибига риоя қилишдан ташқари, маҳаллий меҳнат органининг розилиги билан йўл қўйилади.

 

451-модда. Меҳнат шартномасини ота-оналар, васийлар (ҳомийлар) ва бошқа ваколатли органлар талаби билан бекор қилиш

Ота-оналар (уларнинг ўрнини босувчи шахслар) ва васийлар (ҳомийлар), шунингдек, меҳнатни муҳофаза қилиш устидан назорат қилувчи органлар ҳамда вояга етмаганлар ишлари бўйича идоралараро комиссиялар, агар ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар бажараётган ишни давом эттириш улар соғлиғига зиён қиладиган ёки уларга бошқача тарзда зарар етказадиган бўлса, бундай шахслар билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишни талаб этишга ҳақлидирлар.

 

3-§. Ногиронлиги бўлган шахсларнинг меҳнатини тартибга солишнинг хусусиятлари

452-модда. Ногиронлиги бўлган шахсларни ишга қабул қилишдаги кафолатлар

Белгиланган минимал иш жойлари ҳисобидан иш жойларига ишга жойлаштириш тартибида маҳаллий меҳнат органи ва бошқа органлар томонидан юборилган ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларни иш берувчи ишга қабул қилиши шарт.

Белгиланган минимал иш жойлари ҳисобидан ногиронлиги бўлган шахсларни ишга қабул қилишни рад этиш тақиқланади ва бундай рад этиш устидан судга шикоят қилиш мумкин.

 

453-модда. Ногиронлиги бўлган шахсларнинг меҳнатини улар соғлиғига тўғри келмайдиган ишга жалб этишни қўллашни тақиқлаш

Ногиронлиги бўлган шахсларнинг меҳнатини улар соғлиғига тўғри келмайдиган ишда қўлланишни тақиқланади.

Тиббий-меҳнат эксперт комиссиясининг ногиронлиги бўлган шахсларга тўлиқсиз иш вақти режими ўрнатиш, уларнинг вазифасини камайтириш ва меҳнатнинг бошқа шартлари ҳақидаги тавсияларини бажариш иш берувчи учун мажбурийдир.

 

454-модда. Ногиронлиги бўлган шахсларнинг меҳнат ҳуқуқлари

Ногиронлиги бўлган шахслар меҳнатга оид якка тартибдаги ҳуқуқий муносабатларда бошқа ходимлар билан тенг ҳуқуқли бўладилар, меҳнатни муҳофаза қилиш, иш вақти, таътиллар ва бошқа меҳнат шартлари соҳасида улар учун меҳнат ҳуқуқи нормалари тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатларда белгиланган қўшимча имтиёзлардан фойдаланадилар.

Меҳнат шароити, шу жумладан, иш ҳақи, иш вақти ва дам олиш вақти, жамоавий ёки меҳнат шартномасида белгиланган йиллик меҳнат таътилининг давомийлиги қонун ҳужжатларида белгиланганидан паст бўлиши ва вазиятни ёмонлаштириши ёки ногиронлиги бўлган шахсларнинг ҳуқуқларини бошқа ходимларга нисбатан чеклаши мумкин эмас.

Ногиронлиги туфайли ногиронлиги бўлган шахс билан меҳнат шартномаси тузишни ёки иш юзасидан уни юқори лавозимга кўтаришни рад этишга, у билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга, ногиронлиги бўлган шахсни унинг розилигисиз бошқа ишга ўтказишга йўл қўйилмайди, тиббий-ижтимоий экспертизанинг хулосасига кўра ногиронлиги бўлган шахснинг соғлиғи касб вазифаларини бажаришга монелик қилган ёки ногиронлиги бўлган шахснинг ёхуд бошқа шахсларнинг соғлиғи ва меҳнат хавфсизлигига таҳдид қилган ҳоллар бундан мустасно.

Ишга қабул қилиш рад этилган тақдирда, иш берувчи ногиронлиги бўлган шахс талабига биноан рад этишнинг сабабларини кўрсатиб ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга мансабдор шахс томонидан имзоланган ёзма равишдаги хабарнома орқали уч кун ичида маълум қилиши шарт.

 

455-модда. Ногиронлиги бўлган шахсларнинг тиббий кўриклари

Ногиронлиги бўлган шахслар дастлабки тиббий кўрикдан ўтгандан кейингина ишга қабул қилинадилар ва кейинчалик ҳар йили мажбурий тарзда тиббий кўрикдан ўтказиб турилиши керак.

Ушбу моддада назарда тутилган мажбурий тиббий кўриклар иш берувчи ҳисобидан ушбу Кодекснинг 377-моддасида белгиланган хусусиятларни инобатга олган ҳолда амалга оширилади.

 

456-модда. I ва II гуруҳ ногиронлиги бўлган шахслар – ходимлар учун қисқартирилган иш вақтининг муддати

I ва II гуруҳ ногиронлиги бўлган шахслар – ходимлар учун иш вақтининг муддати ҳафтасига ўттиз олти соатдан ошмайдиган қилиб белгиланади.

 

457-модда. I ва II гуруҳ ногиронлиги бўлган шахслар-ходимлар учун ҳар кунги иш вақтининг (смена) муддати

I ва II гуруҳ ногиронлиги бўлган шахслар – ходимлар учун қисқартирилган иш вақтининг муддати тиббий-меҳнат эксперт комиссиясининг тавсияларига мувофиқ белгиланади, аммо олти кунлик иш ҳафтасида – олти соатдан, беш кунлик иш ҳафтасида – етти соат ўттиз дақиқадан ортиб кетмаслиги лозим.

 

458-модда. Ногиронлиги бўлган ходимларни хизмат сафарига, тунги ишларга, иш вақтидан ташқари ишларга ва дам олиш кунлари, ишланмайдиган байрам кунлардаги ишларга жалб этишнинг хусусиятлари

Ногиронлиги бўлган ходимларни хизмат сафарига, тунги ишларга, иш вақтидан ташқари ишларга ва дам олиш кунлари, ишланмайдиган байрам кунлардаги ишларга жалб қилишга уларнинг розилиги билангина, башарти улар учун бундай ишлар тиббий тавсияларда тақиқланмаган бўлса, йўл қўйилади.

 

459-модда. Ногиронлиги бўлган ходимларга ҳақ тўланадиган йиллик меҳнат таътили бериш

I ва II гуруҳ ногиронлиги бўлган шахслар-ходимларга камида ўттиз календарь кундан иборат йиллик таътил берилади ва улар бу таътилдан йилнинг ўзлари учун қулай бўлган вақтида фойдаланишлари мумкин.

Башарти таътил берилаётган йил ходимга ногиронлик аниқланишига қадар ва аниқлангандан кейинги даврларни, ёки ногиронлик тиббий-меҳнат эксперт комиссияси томонидан аниқланганига қадар ва аниқланганидан кейинги даврларни ўз ичига олса, ногиронлик аниқланишига қадар бўлган иш стажи ва ногиронлик аниқланганига қадар иш стажи ва ногиронлик тиббий-меҳнат эксперт комиссияси томонидан аниқланганига қадар иш стажи ва аниқланганидан кейинги иш стажи учун таътилнинг муддати ишланган вақтга мутаносиб равишда белгиланади.

 

460-модда. Ногиронлиги бўлган ходимнинг йиллик иш ҳақи сақланмаган ҳолда таътил олиш ҳуқуқи

Ногиронлиги бўлган ходимнинг хоҳиши бўйича унинг ёзма аризаси асосида унга иш ҳақи сақланмаган ҳолда ҳар йили давомийлиги ўн тўрт календарь кунга қадар таътил берилиши мумкин.

 

461-модда. Иш вақтининг қисқартирилган муддати чоғида ногиронлиги бўлган ходимнинг меҳнатига ҳақ тўлаш

Иш вақтининг қисқартирилган муддати чоғида I ва II гуруҳ ногиронлиги бўлган шахслар-ходимлар меҳнатига ҳақ ҳар кунги тўлиқ иш муддати чоғида тегишли тоифадаги ходимлар учун белгиланган миқдорда тўланади.

 

26-боб. Ходимнинг меҳнатга боғлиқлиги иш берувчи ва иш фаолиятини амалга ошириш жойи хусусияти ҳисобга олинган ҳолдаги меҳнатни тартибга солишнинг хусусиятлари

1-§. Ўриндошлик асосида ишловчи шахсларнинг меҳнатини тартибга солишнинг хусусиятлари

462-модда. Асосий тушунчалар

Ўриндошлик асосида ишлаш бу ходимнинг ўзининг асосий ишини бажаришидан ташқари асосий ишидан бўш вақтида меҳнат шартномаси асосида бошқа ҳақ тўланадиган ишни бажариши.

Ўриндошлик асосида ишлаш ходим томонидан асосий иш жойида (ички ўриндошлик) ёхуд бошқа ташкилотда (ташқи ўриндошлик) бажарилишга йўл қўйилади.

Асосий иш жойи бу иш тўлиқ ёки тўлиқсиз иш вақти шароитида бажарилишидан катъи назар, иш берувчи томонидан ходимнинг меҳнат дафтарчаси сақланадиган иш жойи.

 

463-модда. Ўриндошлик асосида ишлаш бўйича чекловлар

Ўриндошлик асосида ишлашга ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар учун, агар ўриндошлик асосида ишловчининг асосий иши меҳнатнинг ноқулай

шарт-шароитлари билан боғлиқ бўлса, шундай шарт-шароитдаги ишларда ишлаш (соғлиқни сақлаш тизими ташкилотлари ходимлари бундан мустасно), ва Ўзбекистон Республикаси Президенти ва Вазирлар Маҳкамасининг қарорларида назарда тутилган бошқа ҳолларда йўл қўйилмайди.

Иш берувчилар касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда муайян касб, мутахассислик, лавозим ходимлари учун ходим бошқа шахслар соғлиғи ва ишлаб чиқариш жараёнининг хавфсизлигига зарар етказиши мумкин бўлган ишнинг меҳнат тартиби ва шароитининг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ўриндошлик асосида ишлашга чекланишлар белгилаши мумкин.

 

464-модда. Ташқи ўриндошлик асосида ишлашга қабул қилиш вақтида талаб қилинадиган ҳужжатлар

Ўриндошлик асосида бошқа иш берувчига (асосий иш жойида ташқари) ишга кираётган шахслар қуйидагиларни тақдим этиши шарт:

паспортни ёхуд унинг ўрнини босадиган ҳужжат;

асосий иш жойидан Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги томонидан тасдиқланадиган шакл бўйича маълумотнома;

бажарилиши учун фақат қонун ҳужжатларига мувофиқ муайян иш стажига эга бўлган шахслар қўйилиши мумкин бўлган ишга ўриндошлик асосида қабул қилишда асосий иш жойидаги меҳнат дафтарчасининг тасдиқланган нусхаси;

махсус билимларни талаб этадиган ўриндошлик асосида ишга қабул қилишда маълумоти ёки касб-ҳунар бўйича тайёргарлиги тўғрисидаги диплом ёхуд бошқа ҳужжат;

меҳнат шароити зарарли ва (ёки) хавфли бўлган иш жойига ишга қабул қилинганда меҳнат шароити ва шартлари ҳақидаги асосий иш жойидан олган маълумотнома.

Ички ўриндошлик асосида ишлашга қабул қилинганда иш берувчи ходимдан махсус билимларни талаб этадиган ўриндошлик асосида ишга қабул қилишда иш берувчи ходимдан маълумоти ёки касб-ҳунар бўйича тайёргарлиги тўғрисидаги диплом, гувоҳнома ёхуд бошқа ҳужжат ва улар илгари ходим томонидан тақдим этилмаган ҳолатлардан ташқари ҳеч қандай бошқа ҳужжатни талаб қилишга ҳақли эмас.

Ўриндошлик асосида ишлашга қабул қилишда ушбу Кодексда, бошқа қонун ҳужжатларида, Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ва Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари ва қарорларида назарда тутилмаган ҳужжатларни талаб қилиш тақиқланади.

 

465-модда. Ўриндошлик асосида ишлаш учун меҳнат шартномаси

Ўриндошлик асосида ишлашга қабул қилиш меҳнат шартномаси асосида амалга оширилади. Асосий иш бўйича ушбу иш берувчи билан меҳнат шартномасини тузган ходимнинг ички ўриндошлик асосида ишлашида у билан ўриндошлик асосида ишлаш бўйича алоҳида меҳнат шартномаси тузилади.

Ўриндошлик асосида ишлаш бўйича меҳнат шартномалари, амалдаги қонун ҳужжатларига зид бўлмаган ҳолларда, бир ёки бир нечта иш берувчилар билан тузилиши мумкин.

Меҳнат шартномасида ишлаш ўриндошлик асосида бажарилаётганлиги муқаррар тартибда кўрсатилади.

Ўриндошлик асосида ишлашга қабул қилинаётган шахслар билан муддатли меҳнат шартномалари тузилиши мумкин.

Ходим билан ўриндошлик асосида ишлаш учун тузиладиган меҳнат шартномасида ушбу Кодексда белгиланган талаблар билан биргаликда иш вақтининг давомийлиги ва ўриндошлик асосида ишлаш тартиби кўрсатилади.

 

466-модда. Ходимнинг меҳнат дафтарчасига ўриндошлик асосидаги иш тўғрисидаги ёзув киритилиши

Ходимнинг ёзма аризасига кўра ўриндошлик асосидаги иш жойидан берилган маълумотнома асосида иш берувчи томонидан ходимнинг асосий иш жойидаги меҳнат дафтарчасига (мавжуд бўлса) иш даври кўрсатилган ҳолда ўриндошлик асосидаги иш тўғрисидаги ёзув киритилади. Ўриндошлик асосидаги иш жойидан бериладиган маълумотнома шакли Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги томонидан тасдиқланади.

Ўриндошлик асосидаги иш жойидан берилган маълумотнома асосий иш жойида сақланади.

 

467-модда. Ўриндошлик асосида ишлашда иш вақтини
ва давомийлигини ҳисобга олиш

Ўриндошлик асосида ишлашда ўриндошлик асосида ишлашнинг давомийлиги ходимларнинг ушбу тоифаси учун белгиланган иш вақти нормасининг ярмидан ортиқ бўлиши мумкин эмас (соғлиқни сақлаш тизими врач ходимлари бундан мустасно). Ходим асосий иш жойидаги меҳнат мажбуриятларини бажаришдан озод бўлган кунларда у ўриндошлик асосида тўлиқ иш кунида ишлаши мумкин.

Агар ташкилотда ўриндошлар учун иш вақти давомийлигининг
ҳар кунги ярим нормасига риоя этилиши мумкин бўлмаган тақдирда, иш вақтини жамланган ҳолда ҳисоблаб юритишга йўл қўйилади. Иш вақти жамланган ҳолда ҳисоблаб юритилганда ўриндошлик асосида иш вақтининг умумий давомийлиги ҳисобга олинадиган давр ўриндошлик асосидаги лавозим бўйича иш вақти нормасининг ярмидан ортиқ бўлмаслиги керак. Бунда ҳисобга олинадиган давр Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ва Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссияси томонидан белгиланади. Ички ўриндошлик асосида ишлашда иш вақтини ҳисобга олиш асосий иш ва ўриндошлик асосида ишлаш бўйича алоҳида олиб борилади.

 

468-модда. Ўриндошлик асосида ишловчи шахслар меҳнатига
ҳақ тўлаш

Ўриндошлик асосида ишловчи шахслар меҳнатига ҳақ тўлаш меҳнат шартномасида кўрсатилган бошқа шартларга ва меҳнат унумдорлигига мувофиқ меҳнатга ишланган вақтга мутаносиб тарзда амалга оширилади.

Меҳнатга ҳақ тўлашнинг вақтбай шаклида ўриндошлик асосида ишловчи шахсларга нормаланган топшириқ белгиланса, у ҳолда меҳнатга ҳақ тўлаш ходим томонидан амалда бажарилган иш учун ишнинг пировард натижаси бўйича тўланади.

Туман коэффициентлари ва иш ҳақига устамалар белгиланган туманларда ўриндошлик асосида ишловчи шахсларга меҳнатга ҳақ тўлаш коэффициентлар ва устамалар ҳисобга олинган ҳолда амалга оширилади.

Ўриндошлик асосидаги иш учун меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори меҳнат унумдорлигига ёки меҳнат шартномасида назарда тутилган бошқа шартларга қараб, ишланган вақтга пропорционал равишда, қонун ҳужжатларида белгиланган меҳнат ҳақининг энг кам миқдори асосида ҳисоблаб чиқилган миқдордан паст бўлиши мумкин эмас.

Ходимнинг ўртача иш ҳақини ҳисоблаб чиқишда, ушбу ҳисоблаб чиқиш мақсадларидан қатъи назар, асосий иш жойи бўйича ва ўриндошлик бўйича иш учун иш ҳақи алоҳида ҳисоблаб чиқилади.

Агар жамоа шартномасида ёхуд иш берувчи томонидан касаба уюшма қўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда қабул қилинган бошқа локал ҳужжатда бошқача тартиб назарда тутилмаган бўлса, ўриндошлик асосида ишловчиларга меҳнат ҳақи, мукофот, қўшимча ҳақ, устама, рағбатлантириш тўловлари шакли ва тизими ташкилотнинг барча ходимлари учун белгиланган тартибда амалга оширилади.

 

469-модда. Ўриндошлик асосида ишловчи шахсларга ҳақи тўланадиган йиллик меҳнат таътиллари

Ўриндошлик асосида ишловчи шахсларга ҳар йилги асосий, шунингдек, ўриндошлар ҳақли бўлган қўшимча таътиллар асосий иш жойидаги ҳар йилги меҳнат таътили билан бир вақтда берилади.

Агар ўриндошлик асосида ишлашнинг биринчи иш йилида ходим олти ойдан кам ишлаган бўлса, у ҳолда ўриндошлик асосидаги ишда таътил учун ишланган вақтга пропорционал ҳақ тўланади.

Биринчи иш йилида олти ой ишлаган ўриндошларнинг меҳнат таътилига, шунингдек ишнинг кейинги йиллари учун меҳнат таътилига ўриндошлик асосидаги ишнинг ўртача иш ҳақидан келиб чиққан ҳолда одатдаги тартибда ҳақ тўланади.

Асосий иш жойи бўйича ҳақ тўланадиган меҳнат таътилининг давомийлиги ўриндошлик асосидаги иш ҳақи тўланадиган меҳнат таътилининг давомийлигидан ортиқ бўлса, у ҳолда иш берувчи ўриндошнинг илтимосига кўра унга ўриндошлик асосидаги иш ҳақи тўланадиган таътилдан ташқари асосий иш бўйича ҳақ тўланадиган таътилнинг қанча давом этиши билан ўриндошлик асосидаги иш ҳақи тўланадиган таътилнинг тафовутини ташкил этувчи кунлар учун иш ҳақи сақланмайдиган таътил беришга мажбурдир.

 

470-модда. Ўриндошлик асосида ишлашда кафолатланган
ва компенсация тўловларини амалга ошириш хусусиятлари

Ишни таълим билан қўшиб олиб борувчи шахсларга кафолатланган ва компенсация тўловлари ходимларга фақат асосий иш жойида берилади.

Алоҳида асослар бўйича меҳнат шартномаси бекор қилинганда ходимлар учун фақат асосий иш жойидаги меҳнат шартномаси бекор қилинганда иш вақтидаги даромадни сақлаб қолиш таъминланади.

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида ва меҳнат ҳуқуқи нормаларида назарда тутилган кафолатланган ва компенсация тўловлари тўлиқ бўлган иш кунида ўриндошлик асосида ишлайдиган шахсларга берилади.

 

471-модда. Ўриндошлик асосида ишлайдиган шахслар билан меҳнат шартномасини бекор қилишнинг қўшимча асослари

Ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида назарда тутилган асосларга қўшимча равишда тўлиқ бўлмаган ўриндошлик асосида ишлайдиган шахс билан тузилган меҳнат шартномаси қуйидаги ҳолларда бекор қилиниши мумкин:

1) бу иш у учун асосий бўлган ходимни ёллаш ва бу ҳақида иш берувчи ўриндош асосида ишловчини шартнома бекор қилинишидан камида икки ҳафта олдин огоҳлантиради ёки унга тегишли пул компенсацияси тўлайди;

2) қонунлар ва Ўзбекистон Республикаси Президентининг расмий ҳужжатлари ёки Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари жорий қилиниши муносабати билан ёки ушбу Кодекснинг 463-моддаси иккинчи қисмига мувофиқ ўриндошлик асосида ишлаш учун чеклашлар.

 

472-модда. Ўриндошлик асосида ишлайдиган шахслар билан меҳнат шартномасини бекор қилишда ишдан бўшатиш нафақасини тўлаш

Ушбу Кодекснинг 173-моддасида ва ушбу Кодекснинг 170-моддаси
2-бандида назарда тутилган асослар бўйича ўриндошлик (ички ва ташқи) асосида ишловчи билан меҳнат шартномасини бекор қилишда ходимга ишдан бўшатиш нафақаси икки ҳафталик ўртача ҳақ миқдорида тўланади.

 

473-модда. Касаначилик тушунчаси

Касаначилик тузилган меҳнат шартномасига мувофиқ жисмоний шахс (касаначининг) яшаш жойи бўйича ёки унга ёки унинг оила аъзоларига тегишли бўлган бошқа биноларда иш берувчининг буюртмалари бўйича товарлар ишлаб чиқариш ёки хизматлар кўрсатиш бўйича касаначи томонидан амалга оширилаётган ишни англатади.

Касаначиларга ушбу Кодексда ва Вазирлар Маҳкамаси томонидан
ва Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссияси билан келишган ҳолда тасдиқланадиган Касаначилик тўғрисидаги низомда белгиланган хусусиятларга эга бўлган меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари нормалари киритилган бошқа ҳужжатлар татбиқ этилади.

 

474-модда. Касаначиларни ишга қабул қилишдаги минимал ёш

Касаначи сифатида 16 ёшга тўлган жисмоний шахс жалб этилиши мумкин.

Башарти касаначилик хусусияти касаначи билан тўлиқ якка тартибдаги моддий жавобгарлик тўғрисида шартнома тузилиши зарурлигини тақозо этса, 18 ёшга тўлган шахслар касаначиликни амалга оширишга қўйиладилар.

 

475-модда. Касаначилик меҳнатини қўллаш шартлари

Касаначилик меҳнатини қўллашга, агар меҳнат шартномасига мувофиқ касаначиликни бажариш учун касаначи ўз яшаш жойида зарур биноларга, шу жумладан, турар жой биносига, шунингдек, ишни бажариш учун амалий кўникмаларга эга бўлиши, ёхуд малакага ўқитилиши шарти билан йўл қўйилади.

Касаначилик амалга ошириладиган турар жой биноларини нотурар жой бинолар тоифасига ўтказиш талаб қилинмайди.

Касаначилик технология жараёни ва бошқа шарт-шароитлар
уй шароитларида бутловчи буюмлар, ярим тайёр маҳсулотлар
ва маҳсулотларнинг айрим турларини ишлаб чиқариш имконини берадиган саноат тармоқлари ва хизмат кўрсатиш соҳаларида ташкилотлар билан ташкилотларнинг буюртмалари бўйича уйда маҳсулотлар ишлаб чиқараётган ва хизматлар кўрсатаётган фуқаролар ўртасидаги кооперация асосида ташкил этилади.

Қуйидаги ҳолларда касаначига ишларни бажаришга (хизматлар кўрсатишга) ва маҳсулотлар ишлаб чиқаришга (хизматлар кўрсатишга)
йўл қўйилмайди:

қонун ҳужжатларида белгиланган фаолиятнинг айрим турларини амалга оширишга лицензия олиш талаб қиладиган;

уйда қувватли, энергияни кўп талаб қиладиган ва техник асбоб-ускуналардан фойдаланишга;

уй шароитларида назорат қилиб бўлмайдиган махсус техника хавфсизлигига риоя этишни талаб этадиган хавфли кимёвий компонентлардан фойдаланишга.

Касаначилик шароитларида фойдаланиш мумкин бўлмаган
асбоб-ускуналар, хомашё, материаллар ва маҳсулотлар рўйхати Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

Ёнғин хавфсизлигининг белгиланган қоидаларига, санитария
ва гигиена нормаларига, меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига, шунингдек, касаначиларнинг уй-жой-маиший шароитлари хусусиятларига мувофиқ касаначиликнинг айрим турларига ёнғин ва санитария инспекцияси, шунингдек, Давлат меҳнат инспекцияси органларининг рухсати билан йўл қўйилиши мумкин.

Касаначилар ишининг аниқ турлари уларнинг касб малакаси, саломатлиги ҳисобга олинган ҳолда иш берувчи томонидан белгиланади
(иш хусусияти, фойдаланиладиган асбоб-ускуналар ва жиҳозлар, хомашё, материалларнинг хоссалари, ногиронлиги бўлган шахсларга нисбатан тиббий-меҳнат эксперт комиссияси тавсиялари эътиборга олинади).

 

476-модда. Касаначи билан меҳнат шартномаси

Иш берувчи ҳамда касаначилик меҳнатини амалга оширувчи шахс ўртасида ёзма шаклда меҳнат шартномаси тузилади.

Касаначи билан меҳнат шартномасига ушбу Кодекс 112-моддасининг биринчи қисмида назарда тутилган шартлар билан бир қаторда қуйидаги шартлар киритилади:

касаначи томонидан меҳнат функциялари амалга оширилиши учун асбоб-ускуналар, жиҳозлар, бутловчи буюмлар, хомашё, материаллар, ярим тайёр маҳсулотларни бериш тартиби;

хомашё, материаллар ва тайёр маҳсулотларни қабул қилиш
ва топшириш тартиби;

моддий жавобгарлик шартлари;

меҳнатни муҳофаза қилиш ва унинг шарт-шароитларининг зарур қоидаларига риоя этиш бўйича иш берувчи ва касаначининг мажбуриятлари;

таътиллар бериш, ижтимоий суғурта, касаначининг пенсия таъминоти шартлари;

иш берувчининг буюртмасини бажариш учун касаначининг ўз асбоб-ускуналари, жиҳозлари ва инвентаридан фойдаланилган тақдирда касаначининг харажатларини қоплаш тартиби ва шартлари;

иш берувчининг буюртмасини бажариш муносабати билан фойдаланилган касаначининг энергия, сув, алоқа учун харажатларини қоплаш (компенсация) тартиби;

касаначи меҳнат функцияларини амалга ошириш учун унга берилган асбоб-ускуналар, жиҳозлар ва инвентарни таъмирлаш бўйича
иш берувчининг мажбуриятлари;

касаначининг айби билан материаллар, асбоб-ускуналар, жиҳозлар бузилиши билан боғлиқ, шунингдек, маҳсулот тўлиқ ёки қисман яроқсизлиги учун зарарни иш берувчига қоплаш шартлари;

касаначига фойдаланиш учун берилган асбоб-ускуналар, жиҳозлар, инвентарь, бутловчи буюмлар, хомашё ва материалларни хатловдан ўтказиш ҳамда иш берувчи ва назорат органлари вакилларининг касаначилик меҳнати амалга ошираётган жойларга кириши шартлари;

касаначига боғлиқ бўлмаган ҳолатлар (электр энергияси, сув,
газ ва ҳоказолар йўқлиги) муносабати билан буюртмани белгиланган муддатларда бажариш мумкин бўлмаган тақдирда, бу ҳақда иш берувчини хабардор қилиш бўйича касаначининг мажбуриятлари.

Меҳнат шартномасида бошқа шартлар ҳам назарда тутилиши мумкин.

Касаначи билан ёзма меҳнат шартномасининг намунавий шакли Вазирлар Маҳкамаси томонидан Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика комиссия маслаҳатини олган ҳолда тасдиқланади.

 

477-модда. Меҳнат шартномасида назарда тутилган ишни бажаришда касаначи оила аъзоларининг иштироки

Касаначилар томонидан ишларни бажариш касаначи оиласининг аъзолари иштирокида (ёрдамида) иш берувчининг розилигисиз амалга оширилиши мумкин. Бунда касаначининг оила аъзолари ва иш берувчи ўртасида меҳнат муносабатлари пайдо бўлмайди. Касаначи унга ёрдам берадиган оила аъзолари томонидан бажариладиган ишлар сифати учун иш берувчи олдида жавоб беради.

 

478-модда. Касаначининг иш вақти

Иш берувчи касаначи учун ишлаб чиқариш топшириғини белгилашда ишларнинг айрим турларини бажариш учун вақт нормативларини ҳисобга олиши керак, бунда бутун ишлар комплексини бажариш учун иш вақтининг умумий муддати нормал ёки қисқартирилган иш вақти муддатидан ошмаслиги керак.

Касаначи ишлаб чиқариш топшириғи ҳажмидан ҳамда меҳнат шартномасида белгиланган бошқа шартлардан келиб чиққан ҳолда ўзи учун иш вақти муддатини, иш жадвали ва тартибини мустақил равишда белгилайди.

Касаначи иш вақтини ўз хоҳишига кўра тақсимлайди, унинг бажарган барча иши учун бир ҳисса миқдорда ҳақ тўланади ва унга иш вақтидан ортиқча ишлаганлик, дам олиш ва байрам кунларида ишлаганлик, шунингдек, тунги вақтда ишлаганлик учун меҳнатга ҳақ тўлаш шартлари татбиқ этилмайди.

 

479-модда. Касаначининг меҳнат таътили

Касаначининг ҳар йилги меҳнат таътили муддати, агар касаначи қонун ҳужжатлари, меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олувчи бошқа ҳужжатлар ёки меҳнат шартномасига мувофиқ кўпроқ давом этадиган ҳар йилги асосий таътилга чиқиш ҳуқуқига эга бўлмаса, йигирма бир календарь кунидан кам бўлиши мумкин эмас.

Таътиллар бериш вақти ва навбати касаначи билан келишув бўйича иш берувчи томонидан тасдиқланган жадвалда белгиланади.

 

480-модда. Касаначининг меҳнатига ҳақ тўлаш

Касаначилар ишига, қоидага кўра, ишбай ҳақ тўланади. Ҳақ тўлаш амалда бажарилган ишлар учун ёки сифати бўйича белгиланган талабларга жавоб берадиган маҳсулот ишлаб чиқарилгани учун амалга оширилади.

Унумдорлик нормалари ва ишбай нархлар томонларнинг келишувига кўра тегишли ишлар учун меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ белгиланган нормал иш вақти ҳисобидан келиб чиққан ҳолда белгиланади.

Ишбай ҳақ тўланадиган аниқ иш учун касаначининг иш ҳақи миқдори иш берувчининг ўз ишлаб чиқаришида банд бўлган ходимлар меҳнатига ҳақ тўлаш шартлари сингари бўлиши керак.

Касаначининг иш ҳақи, унинг томонидан меҳнат нормалари ва меҳнат мажбуриятлари бажарилган тақдирда, қонун ҳужжатларида белгиланган энг кам ойлик иш ҳақи миқдоридан кам бўлиши мумкин эмас ва бирон-бир энг юқори миқдор билан чекланмайди.

Касаначининг меҳнатига ҳақ ё ҳар бир тугалланган иш топшириғи, ишлар ҳажми топширилганда ёхуд меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланган мунтазам вақт оралиғида тўланиши керак. Меҳнат шартномасида касаначи меҳнатига аванс тарзида ҳақ тўлаш назарда тутилиши мумкин.

Агар касаначи ўз меҳнатини амалга оширадиган жойда иш ҳақига туман коэффициенти белгиланган бўлса касаначи меҳнатига ҳақ тўлаш ушбу коэффициентни ҳисобга олган ҳолда амалга оширилиши керак.

 

481-модда. Касаначи билан меҳнат шартномасини бекор қилиш

Касаначи билан меҳнат шартномаси ушбу Кодексда назарда тутилган асослар ва шу жумладан меҳнат шартномасида назарда тутилган асослар сабабли бекор қилиниши мумкин.

 

3-§. Масофадан ишловчи ходимларнинг меҳнатини тартибга солиш хусусиятлари

482-модда. Масофадан иш олиб бориш тушунчаси

Масофадан иш – бу иш берувчи жойлашган ердан ташқарида,
иш берувчининг бевосита ёки билвосита назоратида бўлган доимий иш жойи, ҳудуди ёки объектдан ташқарида, ушбу меҳнат функциясини бажаришда фойдаланадиган ахборот ва телекоммуникация тармоқлари, шу жумладан Интернет орқали амалга ошириш билан боғлиқ ва иш берувчи билан ходим ўртасида ўзаро муносабатда бўлган меҳнат шартномаси билан белгиланган ходим бажарадиган меҳнат функцияси.

Масофадан иш олиб борувчилар – бу масофадан иш олиб бориш учун меҳнат шартномасини тузган шахслар.

Масофадан иш олиб борувчилар ушбу бобда белгиланган хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари меъёрларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларга бўйсунадилар.

 

483-модда. Масофадан иш олиб бориш ҳақида меҳнат шартномаси

Электрон ҳужжатлар билан алмашиш орқали масофадан иш олиб бориш меҳнат шартномаси томонлар белгилаган масофадан иш олиб бориш меҳнат шартномаси шартларини ўзгартириш тўғрисидаги шартномалар тузилиши мумкин. Шу билан бирга, иш берувчининг жойлашган жойи масофадан иш олиб бориш меҳнат шартномасини тузиш жойи, томонлар белгилаган масофадан иш олиб бориш меҳнат шартномаси шартларини ўзгартириш тўғрисидаги шартномалар сифатида кўрсатилади.

Электрон ҳужжатларни алмашиш орқали иш берувчи билан меҳнат шартномаси тузган масофадан иш олиб борувчининг илтимосига биноан иш берувчи масофадан иш олиб борувчини рўйхатдан ўтказилган почта орқали ушбу меҳнат шартномасининг тегишли тартибда расмийлаштирилган нусхасини ушбу талабни олган кундан бошлаб уч календарь кундан кечиктирмасдан қоғозда юбориши шарт.

Электрон ҳужжат алмашиш орқали масофадан иш олиб бориш меҳнат шартномасини тузишда ушбу Кодекснинг 131-моддасида назарда тутилган ҳужжатлар электрон ҳужжат шаклида мурожаат қилган шахс томонидан тақдим этилиши мумкин. Иш берувчининг илтимосига биноан ушбу шахс унга ҳужжатларни нотариал тасдиқланган нусхаларини қоғозда юборган ҳолда буюртирилган хат билан почта орқали юбориши шарт.

Меҳнат шартномаси томонларининг ҳар бири бошқа томонга ходим ва иш берувчи томонидан имзоланган меҳнат шартномасининг нусхасини электрон шаклда олгани ҳақида хабар қилади. Ушбу хабарлар жўнатувчининг электрон рақамли имзоси билан муҳрланади.

Ушбу Кодекснинг 112-моддаси биринчи қисмида назарда тутилган шартлардан ташқари, масофадан иш олиб борувчи билан тузилган меҳнат шартномасига қуйидаги шартлар ҳам киритилади:

масофадан иш олиб борувчига тегишли асбоб-ускуналар ва (ёки) офис жиҳозлари зарур бўлса, масофадан иш олиб борувчини асбоб-ускуналар
ва (ёки) офис жиҳозлари билан таъминлаш тартиби;

иш берувчининг меҳнат шартномасида назарда тутилган меҳнат функциясини бажариш учун масофадан иш олиб борувчига берилган
асбоб-ускуналарни ва (ёки) офис жиҳозларини таъмирлаш мажбуриятлари;

ходимга доимий равишда иш берувчи билан алоқа қилишнинг зарур воситаларини бериш, шу жумладан, «Интернет» тармоғига киришни таъминлаш;

ходимнинг иш берувчига масофадан иш олиб борувчига берилган асбоб-ускуналарга ва (ёки) офис жиҳозларига етказилган зарар билан боғлиқ ҳолда унинг айби билан иш берувчига етказилган зарарни қоплаш шартлари;

масофадан иш олиб борувчига фойдаланиш учун берилган
асбоб-ускуналар, офис жиҳозлари, дастурий-техник воситалар, алоқа воситалари, ахборотни ҳимоя қилиш ускуналари ва бошқа воситаларни инвентаризация қилиш тартиби;

иш мажбуриятларини бажариш учун асбоб-ускуналари ва (ёки) офис жиҳозларидан фойдаланган тақдирда, масофадан иш олиб борувчига харажатларни қоплаш тартиби ва шартлари;

меҳнат вазифаларини бажариш учун алоқа воситаларидан фойдаланганлиги сабабли масофадан иш олиб борувчига харажатларни қоплаш тартиби ва шартлари;

электрон ҳужжат алмашиш орқали масофадан иш олиб борувчи
ва иш берувчининг ўзаро муносабатлари тартиби;

масофадан иш олиб борувчининг ишлаб чиқариш топшириғида назарда тутилган ишларни белгиланган муддатларда бажариш имконияти бўлмаган тақдирда, унинг ўз вақтида бажарилишига халақит берадиган сабабни кўрсатган ҳолда иш берувчини хабардор қилиш мажбурияти.

иш берувчининг ва масофадан иш олиб борувчининг зарур меҳнат шароитлари ва хавфсизлик қоидаларига риоя қилиш мажбуриятлари;

Масофадан иш олиб борувчи билан тузилган меҳнат шартномасида бошқа шартлар, шу жумладан, меҳнат шартномасини бекор қилиш учун қўшимча асослар ҳам назарда тутилиши мумкин.

Иш берувчи жойлашган ҳудудда яшайдиган масофадан иш олиб борувчи билан тузилган меҳнат шартномасида унинг иш вақтини иш берувчи ва бошқа ходимлар билан тўғридан-тўғри ўзаро ишлаши учун зарур бўлган иш вақти тақдим этилиши мумкин, ходим иш берувчининг иш жойида ишлайди, қолган иш вақтда эса масофадан иш олиб боради. Агар
иш вақтининг камида эллик фоизи масофадан туриб ишлашга тўғри келса, ходим масофадан иш олиб борадиган ходим деб ҳисобланади.

Масофадан иш олиб борувчи билан ёзма меҳнат шартномасининг тахминий шакли Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика
уч томонлама комиссияси билан келишган ҳолда Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади.

 

484-модда. Масофадан иш олиб борувчиларнинг меҳнатини ташкил қилиш хусусиятлари

Масофадан иш олиб борувчиларга меҳнат шартномаси бўйича
ўз мажбуриятларини бажариш учун масофадан иш олиб борувчиларни зарур жиҳозлар, дастурий-техник воситалар, маълумотларни ҳимоя қилиш
ва бошқа воситалар билан таъминлаш тартиби ва муддатлари, масофадан
иш олиб борувчилар томонидан бажарилган ишлар тўғрисида ҳисоботларни топшириш тартиби ва муддатлари, масофадан иш олиб борувчилар томонидан уларга тегишли бўлган ёки ижарага олинган асбоб-ускуналардан, ташкилий техника, дастурий-техник воситалар ва алоқа воситалари, ахборот ва бошқа ҳимоя қилиш воситаларидан фойдаланиш учун компенсация пули тўлаш миқдори, тартиби ва муддатлари, масофадан иш олиб бориш билан боғлиқ бошқа харажатларни қоплаш тартиби масофадан иш олиб бориш меҳнат шартномаси билан белгиланади.

 

485-модда. Масофадан иш олиб борувчи ходим ва иш берувчининг ўзаро муносабати

Масофадан иш олиб борувчи (масофадан ишлаш учун мурожаат қилган шахс) ва иш берувчи ўртасидаги ўзаро муносабат масофадан иш олиб борувчи (масофавий иш учун мурожаат қилган шахс) ва иш берувчининг электрон рақамли имзолари билан муҳрланган электрон ҳужжатлар “Электрон ҳужжат айланиши тўғрисида” ва “Электрон рақамли имзо тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунларида белгиланган тартибда алмашиш орқали амалга оширилади. Белгиланган алмашинув тарафларининг ҳар бири масофадан иш олиб бориш шартномасида кўрсатилган муддатда электрон ҳужжат тарзида бошқа тарафдан электрон ҳужжат олинганлигини тасдиқловчи ҳужжат юбориши шарт. Электрон ҳужжатни бошқа тарафдан олганлиги тўғрисидаги тасдиқ олувчининг электрон рақамли имзоси билан муҳрланган бўлиши керак.

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ёки меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларга мувофиқ ходим ёзма шаклда, шу жумладан имзо билан, унинг меҳнат фаолияти билан бевосита боғлиқ бўлган локал норматив ҳужжатлар, иш берувчининг буйруқлари, хабарномалар ва бошқа ҳужжатлар, талаблар билан масофадан иш олиб борувчи иш берувчи ва масофадан иш олиб борувчи ўртасида электрон ҳужжатлар алмашиш орқали танишиши мумкин.

Масофадан иш олиб борувчи иш берувчига ариза билан мурожаат қилишга, иш берувчига тушунтиришлар ва унинг иши билан боғлиқ бошқа маълумотларни электрон шаклда тақдим этишга ҳақлидир.

Вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик нафақаси, ҳомиладорлик ва туғиш нафақаси, бошқа ижтимоий суғурта имтиёзларини олиш учун масофадан иш олиб борувчи қонун ҳужжатларида талаб қилинган асл ҳужжатларни иш берувчига буюртма хат билан рўйхатдан ўтган почта орқали юборади.

Масофадан иш олиб борувчи иш билан боғлиқ ҳужжатларнинг тегишли тартибда тасдиқланган нусхаларини олиш тўғрисида ариза топширганда (ушбу Кодекснинг 130-моддаси), иш берувчи ушбу нусхаларни билдиришнома билан ёки у аризада қайд этилган бўлса, электрон ҳужжат шаклида буюртма хат орқали юбориши шарт.

 

486-модда. Масофадан иш олиб борувчи ходимнинг иш вақти

Масофадан иш олиб борувчи учун ишлаб чиқариш вазифасини белгилашда иш берувчи ойига бутун иш мажмуаси учун иш вақтининг умумий давомийлиги нормал ёки қисқартирилган иш соатларидан ошмаслиги учун ишларнинг айрим турларини бажариш вақт меъёрларини ҳисобга олиши керак.

Масофадан иш олиб борувчи ўз иш вақтининг давомийлигини, ишлаб чиқариш топшириғининг ҳажми ва меҳнат шартномасида белгиланган бошқа шартлар асосида иш жадвалини ва иш тартибини мустақил равишда белгилайди.

Масофадан иш олиб борувчи иш вақтини ўз хоҳишига кўра тақсимлаганлиги ҳисобга олинганда, у бажарган барча ишлар учун ягона миқдорда тўлов амалга оширилади ва иш вақтидан ташқари иш, дам олиш ва таътил кунларида ишлаш, шунингдек, тунда ишлаш учун ҳақ тўлаш шартлари унга тааллуқли эмас.

 

487-модда. Масофадан иш олиб борувчи ходимнинг меҳнат таътили

Масофадан иш олиб борувчининг меҳнат таътили давомийлиги йигирма бир календарь кундан кам бўла олмайди, агар у меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар, қонунчилик ёки меҳнат шартномасига мувофиқ давомийлиги кўпроқ йиллик меҳнатга ҳақли бўлмаса.

Масофадан иш олиб борувчига йиллик ҳақи тўланган таътил ёки бошқа турдаги таътилларни бериш тартиби ушбу Кодекс ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга мувофиқ масофадан иш олиб бориш меҳнат шартномаси билан белгиланади.

 

488-модда. Масофадан иш олиб борувчи ходимнинг меҳнатига
ҳақ тўлаш

Масофадан иш олиб борувчининг меҳнатига ҳақ тўлаш сифат бўйича белгиланган талабларга жавоб берадиган, амалда бажарилган иш учун амалга оширилади.

Ишлаб чиқариш нормалари ва ишбай баҳолар меҳнат шартномаси тарафларининг келишуви билан тегишли иш учун меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ белгиланган нормал иш соатлари асосида белгиланади.

Масофадан иш олиб борувчиларнинг меҳнатига ҳақ тўлаш миқдори иш берувчининг ишлаб чиқариш ҳудудида ишлайдиган ходимларга тўланадиган ҳақ шартлари билан таққосланиши керак.

Масофадан иш олиб борувчининг меҳнатига ҳақ тўлаш ҳар бир бажарилган иш топшириғи, иш ҳажми ёки меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланган мунтазам вақт ичида амалга оширилади. Меҳнат шартномасида масофадан иш олиб борувчига иш ҳақини олдиндан тўлаш назарда тутилиши мумкин.

Масофадан иш олиб борувчи томонидан меҳнат нормалари ва меҳнат вазифалари бажарилиши шарти билан, унинг меҳнат ҳақи қонун ҳужжатлари билан белгиланган энг кам миқдордан оз бўлиши мумкин эмас ва унинг энг кўп миқдори бирон-бир тарзда чекланмайди.

Туман коэффициентлари ва иш ҳақига устамалар белгиланган туманларда масофадан иш олиб борувчига меҳнатга ҳақ тўлаш коэффициентлар ва устамалар ҳисобга олинган ҳолда амалга оширилади.

 

489-модда. Масофадан иш олиб борувчи ходимнинг хизмат сафари

Масофадан иш олиб борувчининг хизмат сафари – бу иш берувчининг буйруғига биноан доимий иш жойидан ташқари иш топшириғини бажариш учун бошқа жойга, шу жумладан, ходим ўз фаолиятини амалга оширадиган ҳудудидан ташқари бошқа ҳудудда жойлашган иш берувчига сафари.

 

490-модда. Масофадан иш олиб борувчи ходим билан меҳнат шартномасини бекор қилиш

Масофадан иш олиб борувчи билан тузилган меҳнат шартномаси ушбу Кодексда белгиланган асосларга кўра, шунингдек меҳнат шартномасида назарда тутилган асосларга кўра бекор қилиниши мумкин.

Агар масофадан иш олиб борувчи иш берувчининг электрон ҳужжат кўринишидаги масофадан иш олиб бориш меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги буйруғи билан танишиб чиқса, иш берувчи масофадан иш олиб борувчига ушбу меҳнат шартномаси бекор қилинган куни тегишли тартибда расмийлаштирилган буйруқ нусхасини билдиришнома билан почта орқали юбориши шарт.

 

4-§. Вахта услубида ишлаётган шахслар меҳнатини тартибга солиш хусусиятлари

491-модда. Вахта услубида ишлаш ҳақидаги умумий қоидалар

Вахта услубида ишлаш – бу доимий иш жойига ҳар куни қайтишни таъминлаб бўлмайдиган ходимларнинг доимий яшаш жойидан ташқаридаги меҳнат жараёнининг махсус шакли.

Вахта услубида ишлаш иш жойи ходимларнинг доимий яшаш жойидан ёки иш берувчининг жойлашган жойидан сезиларли даражада узоқ жойлашганида, аҳоли яшамайдиган, узоқ ҳудудларда ёки махсус экологик шароитларга эга бўлган ҳудудларда саноат, ижтимоий ва бошқа объектларни қуриш, таъмирлаш ёки реконструкция қилиш вақтини қисқартириш ва шу жумладан, бошқа ишлаб чиқариш фаолияти учун ишлатилади.

Ишлаб чиқариш объектларида бўлган вақтида навбатчилик усулида ишлашга жалб қилинадиган ходимлар иш берувчи томонидан махсус навбатчилик усулида қурилган, ушбу ходимлар иш бажаришлари
ва сменалар оралиғи вақтида ҳаёт фаолиятини таъминлашга мўлжалланган бино ва иншоотлар кўринишида тақдим этилган қишлоқда ёки иш берувчи ҳисобидан тўланган, ушбу мақсадлар учун мўлжалланган ётоқхоналар, бошқа яшаш жойларида яшайдилар.

Вахта услубини қўллаш тартиби иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда тасдиқланади.

Ишни вахта услубида ташкил этишнинг тахминий қоидаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика
уч томонлама комиссияси билан келишган ҳолда тасдиқланади.

 

492-модда. Вахта услубидаги ишларнинг чекланиши

Вахта услубида амалга ошириладиган ишларга қуйидагилар жалб қилиниши мумкин эмас:

ўн саккиз ёшгача бўлган ходимлар;

ҳомиладор аёллар;

оилавий вазифаларни бажариш билан машғул ва уч ёшга тўлмаган боласи бор шахслар;

қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда берилган тиббий хулосага мувофиқ вахта услубида ишлашга қарши кўрсатмаларга эга бўлган шахслар.

 

493-модда. Вахта давомийлиги

Вахта умумий вақт, шу жумладан, объектда ишларни тугатиш вақти ва сменалараро дам олиш вақтлари ҳисобланади.

Вахтанинг давомийлиги бир ойдан ошмаслиги керак. Истисно ҳолатларда, иш берувчи касаба уюшма қўмитаси ёки алоҳида объектларда бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда смена муддати уч ойга узайтирилиши мумкин.

 

494-модда. Вахта услубида ишлашда иш вақтини ҳисоблаш

Вахта услубида ишлашда иш вақтининг умумлаштирилган ҳисоби
бир ой, чорак ёки бошқа узоқ муддат учун белгиланади, лекин бир йилдан ошмаган ҳолда.

Ҳисобга олиш даври қуйидагиларни ўз ичига олади:

ходим навбатчилик пайтидаги иш вақти;

иш берувчининг жойлашган жойидан ёки иш бажариладиган йиғиш жойидан ва ортга қайтиш сафар вақти;

берилган календарь даври учун дам олиш вақти.

Иш берувчи вахта услубида ишлайдиган ҳар бир ходимнинг иш вақти ва дам олиш вақтини, ойлар ва бутун ҳисобот даври учун ёзувлар олиб бориши шарт.

 

495-модда. Вахта услубида ишлашда меҳнат ва дам олиш тартиблари

Ҳисобга олиш даври мобайнида иш вақти ва дам олиш вақти касаба уюшмаси ёки ташкилот ходимларининг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда иш берувчи томонидан тасдиқланган ва у кучга киргунга қадар камида икки ой олдин ходимларга етказиладиган жадвал билан тартибга солинади.

Белгиланган жадвал қуйидагиларни ўз ичига олади:

ҳисобга олиш даврининг давомийлиги;

вахта жойи ва қайтиш жойига ходимларни етказиб бериш учун зарур бўлган вақт. Ишга кетадиган ва қайтадиган кунлар иш вақтига киритилмайди ва сменалар орасидаги кунларда бўлиши мумкин;

ходим вахта пайтида кундалик ишнинг давомийлиги. Бунда, бундай ишларнинг максимал давомийлиги ўн икки соатдан ошмаслиги керак;

ходимга тақдим этилишига қуйидагилар кирган дам олиш вақти:
иш куни давомида дам олиш ва овқатланиш учун танаффус (агар кунлик
иш (смена) давомийлиги саккиз соатдан ошса, иккита танаффус), ва ишлаб чиқариш шароитида бундай танаффусни таъминлашнинг иложи бўлмаган ҳолларда – иш вақти давомида ходимларнинг овқатланиш вақтини белгилаш;

кунлик (сменали) дам олиш, унинг давомийлиги дам олиш
ва овқатланиш учун танаффусни ҳисобга олган ҳолда камида ўн икки соатни ташкил қилиши керак; имкони бўлса, ишлаб чиқариш шароитида, навбатчилик даврида ҳафталик дам олиш кунлари;

режали қайта ишлаш учун дам олиш кунлари, шу вақт учун
иш вақтидан ташқари кунлар ва дам олиш кунларини ўз ичига олган сменада ишлайдиган дам олиш вақти. Дам олиш кунларининг сони ходимнинг вахтада иш кунидаги жадвалга мувофиқ ишлаган иш соатларининг умумий сонини иш кунининг белгиланган нормасига бўлиш йўли билан аниқланади.

Вахта иш жадвали доирасида иш вақтини қайта ишлаш соатлари бутун иш кунидан кўп бўлмаган ҳолда календарь йил давомида тўпланиши мумкин ва кейинчалик сменада қўшимча дам олиш кунларини тақдим этган ҳолда бутун иш кунларига қўшилиши мумкин.

 

496-модда. Вахта услубида ишлайдиган шахслар учун иш вақтидан ташқари иш

Вахта услубида ишлайдиган шахслар учун иш вақтидан ташқари иш, бу ҳисобот даври учун ходимга белгиланган иш вақтидан ташқари иш деб ҳисобланади.

Вахта услубида ишлайдиган шахсларни иш вақтидан ташқари ишларга жалб қилиш ва бундай иш учун ҳақ тўлаш ушбу Кодекснинг 198
ва 199-моддаларига мувофиқ амалга оширилади.

 

497-модда. Навбатчилик усулида ишлайдиган шахсларга йиллик меҳнат таътилини бериш хусусиятлари

Навбатчилик усулида ишлайдиган ходимларга йиллик ҳақ тўланадиган меҳнат таътили, улар сменалараро дам олиш кунларидан фойдалангандан кейин берилиши керак.

Ушбу модданинг биринчи қисмидаги талаблар вахта услубида ишлайдиган шахслар учун таътил жадвалини тузишда ҳисобга олинади.

Агар вахта услубида ишлайдиган шахснинг йиллик таътилининг муддати вахталараро дам олиш кунларига тўғри келса, иш берувчи ходимнинг розилиги билан:

вахтадан олдин ходимни вақтинча бошқа ишга ўтказиш;

вахтадан олдин ходимга иш ҳақи сақланмаган ҳолда таътил бериш;

ходимни бошқа вахта сменаси ўтказиши мумкин.

 

498-модда. Вахта услубида ишлайдиган шахслар меҳнати учун ҳақ, кафолатлар ва компенсациялар тўлаш

Вахта услубида ишлайдиган шахсларга тўланадиган ҳаққа қуйидагилар киради:

вахтада бажарилган ишлар учун тўлов;

вахтада ортиқча ишланган вақт учун вахталараро қўшимча дам олиш кунлари учун ҳақ тўлаш;

вахтада ишлаганлик учун меҳнатга ҳақ тўлаш ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида ёки меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари меъёрларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларда назарда тутилган бошқа тўловлар.

Агар вахта (вахталараро дам олиш куни) иш жадвали доирасида
иш вақтини қайта ишлаш билан боғлиқ бўлган ҳар бир дам олиш куни, жамоа шартномасида юқори тўлов белгиланмаса, кунлик ставка, кунлик тариф ставка (иш ҳақи (лавозим маоши)нинг бир қисми) миқдорида тўланади,
агар кўпроқ ҳақ тўлаш локал норматив ҳужжат ёки меҳнат шартномасида белгиланган бўлмаса.

Вахта услубида ишлайдиган шахслар учун вахта даврида иш жойида бўлган ҳар бир календарь кун учун, шунингдек, иш берувчининг жойлашган ҳудудидан (йиғилиш пунктидан) иш жойига ва орқага қайтиш пайтида кунлик устама смена эвазига тўланади.

Бюджетдан молиялаштириладиган давлат ташкилотларида вахта усулида иш учун тўланадиган устамалар миқдори ва тартиби Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

Бошқа иш берувчилар учун вахта услубидаги иш учун устамани тўлаш ҳажми ва тартиби жамоа шартномаси, касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда иш берувчи томонидан қабул қилинган локал норматив ҳужжат ёки меҳнат шартномаси билан белгиланади.

Туман коэффициентлари ва иш ҳақига устамалар белгиланган туманларда вахта услубида ишлайдиган шахсларга меҳнатга ҳақ тўлаш коэффициентлар ва устамалар ҳисобга олинган ҳолда, ушбу коэффициентлар меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида ёки меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари меъёрларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларга мувофиқ амалга оширилади.

Иш берувчининг жойлашган ҳудудидан (йиғилиш пунктидан)
иш жойига ва орқага қайтиш, вахта услубидаги иш жадвалида назарда тутилган йўлдаги ҳар бир кун учун, шунингдек метеорологик шароитлар
ёки транспорт ташкилотларининг айби туфайли йўлда кечиктирилган кунлар учун ходимга йўлда ўтказилган кунларга мутаносиб равишда тариф ставкада тўланади.

Иш берувчининг жойлашган жойидан (йиғиш пунктидан) иш жойига
ва аксинча, сменали иш жадвалида назарда тутилган ҳар бир кун учун, шунингдек метеорологик шароитлар ёки транспорт ташкилотларининг айби туфайли йўлда кечиктирилган кунлар учун ходимга кунлик ставка,
иш ҳақининг бир қисми (иш ҳақи) тўланади. иш ҳақи) кунлик иш ҳақи (кунлик ставка).

 

27-боб. Ходимнинг меҳнат шароитларини назарга олган ҳолда
меҳнатни тартибга солиш хусусиятлари

499-модда. Умумий қоидалар

Меҳнат кодексининг ушбу боби ноқулай иш шароитида ва ноқулай табиий иқлим шароитларида ўз меҳнат фаолиятини амалга ошираётган ходимлар меҳнатини тартибга солиш хусусиятларини назарда тутади.

Ноқулай иш шароитида меҳнат фаолиятини амалга оширадиган ходимлар меҳнат шароитлари ва иш жойидаги шикастланиш хавфи, меҳнат қобилияти ва ходимнинг соғлиғига салбий таъсир кўрсатадиган аттестациялаш асосида аниқланган иш жойларида ишлайдиган ходимлар деб тан олинади.

Иш жойларини меҳнат шароитлари ва жиҳозларнинг шикастланиш хавфи бўйича аттестациядан ўтказиш Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланган тартибга мувофиқ амалга оширилади.

Ноқулай иқлим шароитида ишлайдиган ходимлар Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланган бундай ҳудудлар рўйхатига мувофиқ чўлли, тоғолди ва бориш қийин бўлган ҳудудларда ишлайдиган ходимлар деб тан олинади.

Ноқулай иш шароитида, шунингдек, ноқулай иқлим шароитида ишлайдиган ходимларга меҳнатни муҳофаза қилиш, иш вақти, таътил, иш ҳақи ва бошқа меҳнат шароитлари соҳасида қўшимча кафолатлар тақдим этилади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган ходимлар учун минимал кафолатлар қонун билан белгиланади. Жамоа шартномалари, шунингдек, жамоа шартномаси ёки иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда қабул қилинган бошқа ҳужжатлар билан ушбу ходимларга қўшимча кафолатлар берилиши мумкин.

 

500-модда. Ноқулай иш шароитида ва ноқулай табиий иқлим шароитларида ўз меҳнат фаолиятини амалга ошираётган ходимларни тиббий кўрикдан ўтказиш

Иш берувчи меҳнат шартномасини тузишда дастлабки меҳнат шартномасини тузиши ва ноқулай иш шароитида ишлайдиган ходимларни даврий (иш вақтида) ўрнатилган тартибда тиббий кўрикдан ўтказиши шарт.

Ноқулай меҳнат шароитлари бўлган ишларнинг рўйхати ва дастлабки ва даврий тиббий кўриклар ўтказиладиган бошқа ишлар рўйхати ва уларни ўтказиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан белгиланади.

 

501-модда. Ноқулай иш шароитида ўз меҳнат фаолиятини амалга ошираётган ходимларнинг иш вақтини қисқартириш

Иш жараёнида соғлиқ учун зарарли бўлган жисмоний, кимёвий, биологик ва бошқа ишлаб чиқариш омилларига дучор бўлган ходимларга ҳафтасига ўттиз олти соатдан кўп бўлмаган иш вақти берилади.

Бундай ишларнинг рўйхати ва улар бажарилганда иш вақтининг аниқ давомийлиги саноат жамоа шартномалари, жамоа шартномаси, агар улар тузилмаган бўлса, иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда иш жойларини меҳнат шароитлари ва жиҳозларнинг шикастланиш хавфи бўйича аттестациядан ўтказиш асосида белгиланади.

Зарарли ва ўта оғир меҳнат шароитида ишлайдиган ходимлар учун энг кўп иш вақти Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

502-модда. Ноқулай иш шароитида ва ноқулай табиий иқлим шароитларида ўз меҳнат фаолиятини амалга ошираётган ходимларнинг кундалик иш вақтининг (смена) давомийлиги

Ноқулай иш шароитида ва ноқулай табиий иқлим шароитларида
ўз меҳнат фаолиятини амалга ошираётган ходимларнинг кундалик иш вақтининг (смена) давомийлиги олти кунлик иш ҳафтасида – олти соатдан, беш кунлик иш ҳафтасида эса – етти соат ўттиз дақиқадан ортиб кетмаслиги лозим.

Ўта зарарли ва ўта оғир меҳнат шароитида ишлайдиган ходимлар учун кундалик иш вақтининг (смена) давомийлиги:

ўттиз олти соатли олти кунлик иш ҳафтасида – беш соат, ўттиз беш соатли беш кунлик иш ҳафтасида эса – олти соатдан ортиб кетмаслиги лозим.

йигирма тўрт соатли олти кунлик иш ҳафтасида – тўрт соат, йигирма тўрт соатли беш кунлик иш ҳафтасида эса – беш соатдан ортиб кетмаслиги лозим.

 

503-модда. Ноқулай иш шароитида ва ноқулай табиий иқлим шароитларида ўз меҳнат фаолиятини амалга ошираётган ходимларни иш вақтидан ташқари ишга жалб қилишдаги чеклашлар

Ноқулай иш шароитида ва ноқулай табиий иқлим шароитларида ўз меҳнат фаолиятини амалга ошираётган ходимларнинг иш вақтидан ташқари иш давомийлиги кунига икки соатдан ва йилда бир юз йигирма соатдан ошиши мумкин эмас.

Меҳнат шароити ўта оғир ва ўта зарарли ишларда ишлайдиган ходимларни иш вақтидан ташқари ишларга жалб қилишга йўл қўйилмайди

 

504-модда. Ўта зарарли ва ўта оғир меҳнат шароитида ишлайдиган ходимлар учун иш вақтини жамлаб ҳисобга олишни жорий қилишдаги чекланишлар

Ўта зарарли ва ўта оғир меҳнат шароитида ишлайдиган ходимлар учун иш вақтини жамлаб ҳисобга олишни жорий қилишга йўл қўйилмайди.

 

505-модда. Ноқулай иш шароитида ишлаш учун йиллик қўшимча таътил

Ноқулай иш шароитида ишлаш учун йиллик қўшимча таътил иш жараёнида жисмоний, кимёвий, биологик ва бошқа ишлаб чиқариш омилларига дучор бўлган ходимларга берилади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган ходимларга йиллик тўланадиган қўшимча таътилнинг минимал давомийлиги 4 календарь кунни ташкил этади.

Қўшимча таътил олиш ҳуқуқини берадиган ташкилотлардаги иш,
касб ва лавозимлар рўйхати, таътилнинг давомийлиги, уларни бериш тартиби ва шартлари саноат шартномалари, жамоавий битим (агар иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда тузилмаган бўлса) асосида белгиланади. Иш жойларини меҳнат шароитлари ва жиҳозларнинг шикастланиш хавфи бўйича аттестациядан ўтказиш тартиби тўғрисидаги низом Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади.

Қўшимча таътилнинг минимал давомийлиги, махсус меҳнат шароитида ишлаш учун, шунингдек, ўта зарарли ва ўта оғир меҳнат шароитида ишлаш учун қўшимча таътил бериш шартлари ва тартиби Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

506-модда. Ноқулай меҳнат шароитларида банд бўлган, иш вақти қисқартирилган ходимларга меҳнат ҳақини тўлаш

Ноқулай меҳнат шароитларида банд бўлган, иш вақти қисқартирилган ходимларга меҳнат ҳақи тўлиқ иш вақти бўлган ходимларга тенг миқдорда тўланади.

Зарарли ва (ёки) хавфли меҳнат шароитида ишлайдиган ходимларга меҳнат ҳақи юқори миқдорда белгиланади.

Зарарли ва (ёки) хавфли меҳнат шароитида ишлайдиган ходимлар учун энг кам меҳнат ҳақининг ошиши нормал меҳнат шароитлари бўлган ҳар хил турдаги ишларга белгиланган тариф ставкасининг (меҳнат ҳақининг)
4 фоизини ташкил этади.

Иш ҳақи оширилишининг аниқ ҳажми иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда белгиланади.

507-модда. Ноқулай табиий-иқлим шароитида ишлаш учун йиллик қўшимча таътил

Ноқулай табиий-иқлим шароитида ишлаш учун йиллик қўшимча таътил чўл, тоғ ёки бошқа ҳудудларда меҳнат фаолиятини амалга оширадиган ходимларга меҳнат ҳақига тегишли коэффициент белгилаб қўйилган меҳнат учун берилади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган ходимларга берилган қўшимча таътилнинг минимал давомийлиги беш календарь кунни ташкил этади.

Ноқулай табиий-иқлим шароити мавжуд бўлган ҳудудларнинг рўйхати ва бундай шароитда ишлаш учун берилган йиллик қўшимча таътилнинг муддати Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

Жамоа шартномалари, шунингдек, жамоавий келишув ва бошқа қонун ҳужжатларида ноқулай табиий-иқлим шароити бўлган, ушбу модданинг учинчи қисмида белгиланган тартибда назарда тутилмаган бошқа соҳаларда ходимларга йиллик таътил берилиши кўзда тутилиши мумкин.

 

508-модда. Ноқулай табиий-иқлим шароитида ишлаш учун меҳнат ҳақи коэффициентлари

Чўл, баланд тоғли, бориш қийин бўлган ҳудудларда меҳнат фаолияти билан шуғулланадиган ходимларга меҳнатга ҳақ тўлаш коэффициентлари белгиланади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган меҳнат ҳақи коэффициентларининг энг кам миқдори Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

28-боб. Ходимнинг меҳнат хусусиятига кўра меҳнатини тартибга солиш хусусиятлари

1-§. Ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер, ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмаси раҳбарининг меҳнатини тартибга солиш хусусиятлари

509-модда. Умумий қоидалар

Ташкилот раҳбари – ушбу Кодексга, Ўзбекистон Республикаси қонунларига ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга, ташкилотнинг таъсис ҳужжатларига, локал норматив ҳужжатларга мувофиқ ушбу ташкилотни, шу жумладан унинг ягона ижроия органи функцияларини бошқарадиган шахс ҳисобланади.

Ушбу бобдаги қоидалар ташкилотларнинг ташкилий-ҳуқуқий шакллари ва мулкчилик шаклларидан қатъи назар, ташкилотларнинг раҳбарларига нисбатан қўлланилади, бундан истисно ҳолатларда, қачонки:

ташкилот раҳбари – ягона иштирокчи (таъсис этувчи), унинг мулкининг эгаси;

ташкилотни бошқариш бошқа ташкилот (бошқарувчи ташкилот) билан келишув асосида амалга оширилади.

Раҳбарнинг ўринбосари – функционал мажбуриятларига раҳбар вақтинча ўз иш жойида бўлмаганда ёки муайян масалалар бўйича доимий равишда раҳбар ўрнини босиш мажбуриятларини ўз ичига олган шахс.

Бош бухгалтер – ташкилотда тўлиқ штатли лавозимни эгаллаб турган, ҳисоб-китоб сиёсатини шакллантириш, бухгалтерия ҳисобини юритиш, тўлиқ ва ҳаққоний бухгалтерия, солиқ ва статистика ҳисоботларини ўз вақтида тақдим этиш, хўжалик операцияларининг Ўзбекистон Республикаси қонунларига мувофиқлигини таъминлаш, мол-мулк ҳаракати ва ташкилот мажбуриятларнинг бажарилишини назорат қилиш учун масъул шахс.

Ташкилотда бош бухгалтер лавозими бўлмаган тақдирда ушбу бобнинг қоидалари ташкилотдаги бухгалтерия ҳисоби ва молиявий бошқарув функцияларини бажарадиган мансабдор шахсга нисбатан қўлланилади.

Ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмалари (филиаллар, ваколатхоналар) раҳбарлари – уларни ташкил этган ташкилот (юридик шахс) томонидан тайинланадиган ва ушбу алоҳида таркибий бўлинмани ташкил этган ташкилот томонидан берилган ишончнома асосида ишлайдиган мансабдор шахслар.

Қонунлар ташкилотлар раҳбарларининг меҳнатини тартибга солишнинг бошқа хусусиятларини ҳам белгилаши мумкин.

 

510-модда. Ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер, ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмаси раҳбарининг меҳнатини тартибга солишнинг ҳуқуқий асослари

Ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер
ва ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмаси раҳбарининг меҳнат муносабатлари соҳасидаги ҳуқуқлари ва мажбуриятлари ушбу Кодекс, қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, ташкилотнинг таъсис ҳужжатлари, алоҳида таркибий бўлинма ва меҳнат шартномаси билан белгиланади.

Ушбу Кодекс қоидалари ушбу моддада назарда тутилган хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда ташкилотларнинг раҳбарларига, уларнинг ўринбосарларига, бош бухгалтерларига, ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмаларининг раҳбарларига нисбатан қўлланилади.

 

511-модда. Ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер, ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмаси раҳбари билан меҳнат шартномасини тузиш

Ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер
ва ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмаси раҳбари билан меҳнат шартномаси ташкилотнинг таъсис ҳужжатларида белгиланган муддатга ёки тарафларнинг келишуви билан тузилади.

Қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, ташкилотнинг таъсис ҳужжатларида ташкилот раҳбари билан меҳнат шартномаси тузилишидан олдин (танлов ўтказиш, лавозимга сайланиш ёки тайинланиш ва ҳаказо) маълум тартиблар ўрнатилиши мумкин.

Ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер, ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмаси бошлиғини ишга олишда олти ойгача бўлган дастлабки синов белгиланиши мумкин.

 

512-модда. Ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер, ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмаси бошлиғининг ўриндошлик бўйича ишлаши

Ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер, ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмалари раҳбарлари бошқа иш берувчида ўриндошлик бўйича ўз ташкилотининг ваколатли органи ёки ташкилотнинг эгаси ёки эгаси томонидан ваколат берилган шахс (орган)нинг рухсати билан ишлашлари мумкин.

Ташкилот раҳбари ички назорат ва ташкилот устидан назорат функцияларини бажарувчи органларнинг аъзоси бўла олмайди.

 

513-модда. Ташкилот раҳбари ва алоҳида таркибий бўлинма раҳбарининг моддий жавобгарлиги

Ташкилот раҳбари, шунингдек алоҳида таркибий бўлинма раҳбари ташкилотга етказилган бевосита зарар учун тўлиқ моддий жавобгарликни олиб боради.

Қонунда назарда тутилган ҳолларда, ташкилот эгасининг (акциядорлар, иштирокчилар, муассислар йиғилиши) ёки кузатув кенгашининг ёки мулкдор томонидан ваколат берилган бошқа органнинг талабномасига биноан, ташкилот раҳбари ноқонуний ҳаракатлари туфайли етказилган зарарни қоплайди. Бундай ҳолда, етказилган зарар фуқаролик қонунларида назарда тутилган нормаларга мувофиқ ҳисобланади.

 

514-модда. Ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер, ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмаси раҳбари билан меҳнат шартномасини бекор қилиш хусусиятлари

Ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида назарда тутилган асослардан ташқари ташкилот раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер ва ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмаси раҳбари билан тузилган меҳнат шартномаси қуйидаги ҳолларда бекор қилиниши мумкин:

1) ташкилот эгасининг ўзгариши муносабати билан. Шу асосда меҳнат шартномасини ташкилот мулкка олинган кундан бошлаб уч ой мобайнида бекор қилишга рухсат этилади. Кўрсатилган муддатга ходимнинг вақтинча меҳнатга лаёқатсизлиги, унинг қонунда ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида назарда тутилган таътилда бўлганлиги, бошқа узрли сабабларга кўра ишда йўқлиги киритилмайди.

Ушбу асосда меҳнатни тўхтатиш иш берувчининг ташаббуси билан меҳнат шартномасини бекор қилиш учун асослардан биридир ва ушбу Кодекс 170-моддаси учинчи қисми ва 173-моддаси талабларига мувофиқ амалга оширилиши мумкин;

2) меҳнат шартномасида назарда тутилган асослар бўйича.

Ташкилот раҳбари билан тузилган меҳнат шартномаси, раҳбарни лавозимидан четлатиш ёки ўз вазифасини бажаришдан озод қилиш тўғрисидаги суд ҳужжати қабул қилинганлиги, шунингдек, муайян лавозимларни эгаллаш ҳуқуқидан маҳрум қилиниши тўғрисидаги суд қарори туфайли бекор қилиниши керак.

Иш берувчининг ташаббуси билан меҳнат шартномаси бекор қилинганда касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органининг розилигини олиш талаб қилинмайди:

ташкилот бошлиғи билан, шунингдек ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмаси раҳбари билан ушбу Кодекснинг 173-моддасида назарда тутилган асослардан бири бўйича;

ушбу модданинг биринчи қисмининг 1-бандига биноан ташкилот раҳбарлари ўринбосарлари, бош бухгалтер билан.

Ташкилот раҳбари ўз ташаббуси билан номаълум муддатга тузилган меҳнат шартномасини, шунингдек, муддати тугашидан олдин белгиланган муддатли меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳуқуқига эга, бу тўғрисида ходим икки ой олдин ёзма равишда огоҳлантиради.

Раҳбарнинг ўринбосарлари, бош бухгалтер, ташкилотнинг алоҳида таркибий бўлинмалари раҳбарлари ўз ташаббуси билан номаълум муддатга тузилган меҳнат шартномасини, шунингдек, муддати тугашидан олдин белгиланган муддатли меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳуқуқига эга,
бу тўғрисида иш берувчи бир ой олдин ёзма равишда огоҳлантиради.

 

515-модда. Ташкилотнинг коллегиал ижроия органи аъзоларининг меҳнатини тартибга солиш хусусиятлари

Меҳнат шартномаси тузган коллегиал ижроия органи аъзоларига нисбатан қонунлар, ташкилотнинг таъсис ҳужжатларида ушбу бобда ташкилот раҳбари учун белгиланган меҳнатни тартибга солиш хусусиятларидан фойдаланишлари мумкин.

Ушбу ташкилотларнинг коллегиал ижроия органлари аъзоларининг меҳнатини тартибга солишнинг бошқа хусусиятлари қонунларда белгиланиши мумкин.

 

2-§. Мавсумий меҳнатга жалб қилинадиган ходимларнинг
меҳнатини тартибга солиш хусусиятлари

516-модда. Мавсумий ишлар

Мавсумий ишлар иқлим ва бошқа табиий шароитлар туфайли маълум бир давр (мавсум) давомида, қоида тариқасида, олти ойдан ошмайдиган иш деб тан олинади.

Олти ойдан ортиқ даврга (мавсумга) бажарилиши мумкин бўлган мавсумий ишларнинг, шу жумладан, индивидуал мавсумий ишларнинг рўйхатлари ва ушбу индивидуал мавсумий ишларнинг энг кўп давомийлиги Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссиясининг хулосасини ҳисобга олган ҳолда Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

517-модда. Мавсумий иш бўйича меҳнат шартномасини тузиш хусусиятлари

Ишнинг мавсумий тусга оид шарти меҳнат шартномасида кўрсатилиши керак.

Мавсумий ходимларни ишга қабул қилишда синов муддати белгиланмайди.

Мавсумий ходимлар билан меҳнат шартномаси мавсум давомийлигидан ошмайдиган муддатга тузилади.

 

518-модда. Мавсумий ходимлар учун ҳақ тўланадиган меҳнат таътили

Мавсумий ишларда ишлайдиган ходимлар ҳар ойлик иш кунлари учун икки календарь кун миқдорида ҳақ тўланадиган меҳнат таътили олишга ҳақли.

Агар мавсумий ходим тўлиқ мавсумда ишлаган бўлса, унга тўланадиган меҳнат таътили берилади ва меҳнат шартномаси бекор қилинади. Бундай ҳолда, меҳнат шартномасини бекор қилиш куни таътилнинг охирги куни ҳисобланади.

Ушбу қисмда назарда тутилган таътилнинг ўрнига мавсумий ходимнинг илтимосига биноан унга пул компенсацияси тўланиши мумкин
ва меҳнат шартномаси ушбу компенсация тўланган пайтдан бошлаб бекор қилиниши мумкин.

Агар мавсумий ходим билан тузилган меҳнат шартномаси мавсум тугашидан олдин бекор қилинса, меҳнат шартномаси бекор қилинганидан кейин фойдаланилмаган таътил учун компенсация тўланади.

 

519-модда. Мавсумий ишларда банд бўлган ходимлар билан меҳнат шартномасини бекор қилишнинг ўзига хос хусусиятлари

Мавсумий ишларда банд бўлган ходим ўз ташаббуси билан, бу ҳақда иш берувчини уч календарь кун ичида ёзма равишда огоҳлантирган ҳолда, меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақлидир.

Иш берувчи мавсумий ишларда банд бўлган ходимни меҳнат шартномаси муддатини олдин бекор қилишни мўлжаллагани тўғрисида ёзма равишда огоҳлантириши шарт:

ташкилот тугатилиши муносабати билан меҳнат шартномаси бекор қилинганда (ушбу Кодекснинг 170-моддаси иккинчи қисмининг 1-бандига асосан), шунингдек, ходимлар сони ёки унинг штатининг ўзгариши муносабати билан (ушбу Кодекснинг 170-моддаси иккинчи қисмининг
2-бандига асосан) етти календарь иш куни ичида;

ходимнинг малакаси етарли бўлмаганлиги сабабли бажарилаётган ишига нолойиқлиги муносабати билан меҳнат шартномаси бекор қилинган кундан эътиборан (ушбу Кодекснинг 170-моддаси иккинчи қисмининг
3-бандига асосан) уч календарь кун ичида.

Ушбу модданинг иккинчи қисмида назарда тутилган иш берувчи ходимга огоҳлантириш бериш ўрнига ходимга мутаносиб пул компенсациясини тўлашга ҳақлидир.

Меҳнат шартномаси ходим томонидан айбли хатти-ҳаракатлар содир этиш билан боғлиқ асослар юзасидан бекор қилинган тақдирда, мавсумий ходим у билан меҳнат шартномаси бекор қилинишидан бир кун олдин огоҳлантирилади.

Мавсумий ходим билан меҳнат шартномаси ушбу Кодекс
177-моддасининг иккинчи қисмида санаб ўтилган асослар юзасидан бекор қилинган тақдирда, унга ўртача иш ҳақининг эллик фоизи миқдорида ёрдам пули тўланади.

 

3-§. Вақтинчалик иш билан банд бўлган шахслар меҳнатини тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари

520-модда. Вақтинчалик иш билан банд бўлган шахслар

Вақтинчалик иш билан банд бўлган шахслар деб – икки ойгача бўлган муддатга ишга қабул қилинган шахслар (вақтинчалик ходимлар)
тан олинади.

 

522-модда. Вақтинчалик ходимларни дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида ишга жалб қилиш

Икки ойгача бўлган муддатга меҳнат шартномасини тузган ходимлар ушбу муддат мобайнида, уларнинг ёзма розилиги билан, дам олиш кунлари ва байрамларда ишга жалб қилиниши мумкин.

Дам олиш кунлари ва байрамларда ишга жалб қилиниш камида икки баробар тўланиладиган пул миқдори шаклида қопланади.

 

523-модда. Вақтинчалик ходимларга пуллик меҳнат таътиллари

Вақтинчалик ходимлар ҳар бир иш ойи учун икки календарь кун миқдорида ҳақ тўланадиган меҳнат таътилини олиш ҳуқуқига эга.

Вақтинчалик ходимларга пуллик таътиллар берилади ёки уларнинг хоҳишига биноан меҳнат шартномаси бекор қилинганда, иш ойининг икки иш куни ҳисобидан компенсация пули тўланади.

 

524-модда. Вақтинчалик ходимлар билан меҳнат шартномасини бекор қилишнинг ўзига хос хусусиятлари

Мавсумий ишларда банд бўлган ходим ўз ташаббуси билан, бу ҳақда иш берувчини уч календарь кун ичида ёзма равишда огоҳлантирган ҳолда меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақлидир.

Иш берувчи, ташкилотнинг тугатилиши (ушбу Кодекснинг
170-моддасининг иккинчи қисмининг 1-банди), ходимлар сони ёки унинг штатининг ўзгариши (ушбу Кодекснинг 170-моддаси иккинчи қисмининг
2-банди), шунингдек, ходимнинг малакаси етарли бўлмаганлиги сабабли бажарилаётган ишига нолойиқлиги (ушбу Кодекснинг 170-моддаси иккинчи қисмининг 3-банди) муносабати билан, вақтинчалик ходимнинг меҳнат шартномасини муддатидан олдин бекор қилиш мўлжаллагани тўғрисида, вақтинчалик ходимни уч календарь кун ичида ёзма равишда огоҳлантириши лозим.

Ушбу модданинг иккинчи қисмида назарда тутилган иш берувчи ходимга огоҳлантирилиш бериш ўрнига ходимга мутаносиб пул компенсациясини тўлашга ҳақлидир.

Меҳнат шартномаси вақтинчалик ишловчи ходим томонидан айбли хатти-ҳаракатлар содир этиш билан боғлиқ асослар юзасидан бекор қилинган тақдирда, мавсумий ходим у билан меҳнат шартномаси бекор қилинишидан бир кун олдин огоҳлантирилади.

Агар жамоа шартномаси ёки меҳнат шартномасида бошқача тартиб белгиланмаган бўлса, вақтинчалик ходимга меҳнат шартномаси бекор қилинганда иш ҳақи тўланмайди.

 

4-§. Иқтисодиётнинг айрим тармоқлари ва алоҳида
касб ходимларининг меҳнатини тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари

525-модда. Транспорт ходимларининг меҳнатини тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари

Транспорт ходимлари деб – бевосита транспорт воситаларини бошқариш ёки транспорт воситаларининг ҳаракатланиши билан шуғулланадиган ходимлар тушунилади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган ишга белгиланган тартибда касбий тайёргарликка ва тегишли ҳужжатга (далолатнома, гувоҳнома ва бошқаларга) эга бўлган шахслар қабул қилиниши мумкин.

Транспорт ходимлари қуйидаги турдаги мажбурий тиббий кўрикдан ўтишлари лозим: Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги
ва Ўзбекистон Республикаси Транспорт вазирлиги томонидан тасдиқланадиган тартибдаги дастлабки (ишга қабул қилиш давомидаги)
ва даврий (иш жараёнидаги). Автомобиль транспорти ходимларини мажбурий тиббий кўрикдан ўтказиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ва Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги томонидан тасдиқланади.

Транспорт ходимларига транспорт воситаларини бошқариш
ёки транспорт воситаларини бошқариш билан бевосита боғлиқ бўлган ярим иш вақтида ишлашга рухсат берилмайди. Транспорт воситаларини бошқариш ёки транспорт воситаларининг ҳаракатланиши билан бевосита боғлиқ бўлган ишлар, касблар, лавозимлар рўйхати Вазирлар Маҳкамаси томонидан, ижтимоий меҳнат масалалари бўйича Республика уч томонлама комиссияси билан келишган ҳолда тасдиқланади.

Транспорт ходимларининг меҳнатини қўллаш вақтида иш берувчилар ушбу ходимлар учун белгиланган иш ва дам олиш вақти, меҳнат шароитлари хусусиятларига риоя қилишлари шарт.

Транспорт ходимларининг интизоми ушбу Кодекс, бошқа қонун ҳужжатлари, шунингдек, интизом тўғрисидаги низомлар (қоидалар) билан тартибга солинади.

 

526-модда. Педагог ходимларнинг меҳнатини тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари

Педагогик фаолият билан шуғулланиш ҳуқуқи – юқори ахлоқий фазилатларга, тегишли таълимга, касбий тайёргарликка эга бўлган шахсларга берилади.

Умумий ўрта таълим мактаблари, мактабгача бўлган ва бошқа таълим муассасаларининг болаларни ўқитиш ёки тарбиялаш билан бевосита шуғулланадиган педагог ва бошқа ходимлари Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан тасдиқланадиган тартибдаги дастлабки (ишга қабул қилиш давомидаги)

ва даврий (иш жараёнидаги) тиббий кўрикдан ўтадилар.

Олий таълим муассасаларига педагог ходимларни кафедра мудири, профессор, доцент, катта ўқитувчи, ўқитувчи (ёрдамчиси), стажёр-ўқитувчи лавозимларига ишга қабул қилиш Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланган Низомга мувофиқ танлов асосида амалга оширилади. Кейинчалик ҳар беш йил ўтгач, олий таълим муассасасининг педагогик ходими лавозими алмаштиришни учун танлов ўтказилади.

Олий таълим муассасаси ректорига танлов ўтказилгунга қадар кафедра мудирининг лавозими бўйича вазифаларни кафедра етакчиси, ўқитувчилардан бирига ёки тегишли факультет деканига топширишга рухсат берилади. Танлов ҳомиладор аёллар, шунингдек, уч ёшга тўлмаган боласи бор аёллар билан банд бўлган лавозимларга эълон қилинмайди. Олий таълим муассасаларига соатбай ҳақ тўлаш шарти билан ўқитувчилик ишларига кираётган шахслар танловсиз ректорнинг буйруғи билан белгиланган тартибда қабул қилинади.

Таълим муассасаларининг педагог ходимларига ҳафтасига ўттиз олти соатдан ортиқ бўлмаган иш вақтининг қисқартирилган муддати белгиланади ва йиллик узайтирилган ҳақ тўланиладиган таътил берилади. Педагог ходимларнинг иш вақтининг аниқ давомийлиги ва йиллик узайтирилган ҳақ тўланадиган таътилнинг давомийлиги Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссияси билан келишган ҳолда Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

Таълим муассасалари меҳнатга ҳақ тўлаш учун мавжуд маблағлар доирасида ставкалар, лавозим маошларига табақалаштирилган устама белгилаш ва меҳнатга ҳақ тўлаш ва рағбатлантиришнинг турли шаклларини қўллаш ҳуқуқига эга.

 

527-модда. Тиббиёт ходимларининг меҳнатини тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари

Соғлиқни сақлаш ходимлари учун ҳафтасига 36 соатдан ортиқ бўлмаган иш вақтининг қисқартирилган муддати белгиланади. Тиббиёт ходимларининг иш вақти Вазирлар Маҳкамаси томонидан лавозимга ва (ёки) мутахассисликка қараб белгиланади.

Тиббиёт ходимларининг айрим тоифаларига йиллик қўшимча ҳақ тўланадиган таътил берилиши мумкин. Қўшимча таътилнинг давомийлиги Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

Тиббиёт ташкилотларининг айрим тоифалари ходимларининг такомиллаштирилган тариф ставкалари бўйича иш ҳақи, тоифалари ва соғлиги учун хавфли шароитлар ва айниқса оғир меҳнат шароитлари тариф ставкалари (иш ҳақи) миқдорлари ва тиббиёт ташкилотлари ходимларининг айрим тоифалари тариф ставкаларига махсус ойлик имтиёзлар миқдори Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

Раҳбар ходимларга иш ҳақи тўлаш учун тиббиёт муассасалари турларини уларнинг кўрсаткичларига кўра, уларда даволанган беморларнинг сонига қараб – стационар (турғун) муассасаларда, хизмат кўрсатилганлар сонига қараб – амбулатория хизматлари ва бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларида бевосита улар бўйсунувчи органлар белгилайди.

Уч ёки ундан ортиқ йиллик меҳнат стажида танаффуслар бўлмаган бўлса (ижтимоий таътил, тиббиёт соҳасига ихтисослашмаган иш, узоқ давом этадиган касаллик, ногиронлик ва бошқалар), аввалги йилларда олинганлиги тўғрисида ҳужжат билан тасдиқланган фактлар, асосий ёки қўшимча мутахассислик каби фактлар мавжуд бўлмаса, касбий фаолиятни қайта бошлашдан олдин врач ихтисослашув курсларидан ўтиши лозим. Ихтисослик курсларини ўташ тартиби қонун билан белгиланади.

 

528-модда. Спортчиларнинг меҳнатини тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари

Ушбу модданинг қоидалари меҳнат вазифасидаги спорт мусобақаларига тайёргарлик кўриш ва муайян турдаги ёки спорт турлари бўйича спорт мусобақаларида иштирок этишдан иборат бўлган ходимлар (кейинги ўринларда – спортчилар) билан меҳнат муносабатларини тартибга солади.

Спортчилар меҳнатини тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини,
шу жумладан, жамоа шартномалари, келишувларини, шунингдек, иш берувчилар томонидан ушбу Кодекснинг 16-моддаси талабларига мувофиқ қабул қилинган маҳаллий – норматив ҳужжатлар билан Ўзбекистон Республикаси спорт федерациялари томонидан тасдиқланган нормаларни
ва Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссиясининг таклифларини ҳисобга олган ҳолда белгиланади.

Ушбу Кодекснинг 112-моддаси биринчи қисмида назарда тутилган шартлардан ташқари, спортчи билан меҳнат шартномасига қуйидагилар киритилиши шарт:

иш берувчининг спорт мусобақаларида ўқув машғулотлари
ва спортчининг иштирокини таъминлаш мажбуриятлари;

спортчининг иш берувчи томонидан белгиланган спорт режимига риоя қилиш ва спорт мусобақаларига тайёргарлик режаларини бажариш мажбуриятлари;

спортчининг спорт мусобақаларида, фақат иш берувчининг кўрсатмалари асосида иштирок этиш мажбуриятлари;

Спортчининг халқаро допингга қарши ташкилотлар томонидан тасдиқланган антидопинг қоидаларига риоя қилиш, допинг назоратидан ўтиш мажбуриятлари;

спортчининг ҳаёти ва соғлиғини суғурталашни, ўз навбатда, спортчининг қўшимча тиббий ва бошқа хизматларни олиш учун тиббий суғурталашни таъминлаш.

Меҳнат шартномаси тузилганда спортчилар олдиндан тиббий кўрикдан ўтишлари шарт.

Меҳнат шартномаси амал қилиш даврида спортчилар топшириқларни бажариш учун яроқлилигини аниқлаш, шунингдек, касб касалликлари ва спорт жароҳатларининг олдини олиш мақсадида мажбурий – даврий тиббий кўрикдан ўтадилар.

Иш берувчи ўз маблағлари ҳисобидан мажбурий – дастлабки ва даврий тиббий кўрикдан ўтишни ташкил этиши шарт.

Иш берувчи ўз маблағлари ҳисобидан спортчиларни спорт ускуналари, спорт анжомлари ва инвентарлари, уларнинг меҳнат фаолиятини амалга ошириш учун зарур бўлган бошқа моддий-техник воситалар билан таъминланиши, ўз навбатда, белгиланган спорт асбоб-ускуналари, анжомлар, инвентарларни ҳамда воситаларни фойдаланишга яроқли ҳолатда сақланиши шарт.

Спортчиларга йиллик қўшимча ҳақ тўланадиган таътил берилади, унинг давомийлиги жамоа шартномалари, маҳаллий норматив ҳужжатлар, меҳнат шартномалари билан белгиланиб, камида тўрт календарь кунга тўғри келиши лозим.

Иш берувчи спортчининг спорт мусобақаларида иштирок этишини таъминлаш имконига эга бўлмаган ҳолларда, иш берувчилар ўртасида келишилган ҳолда, спортчини бошқа иш берувчига ёзма розилиги билан, бир йилдан ошмайдиган муддатга вақтинча топширишга йўл қўйилади.

Вақтинчалик ўтказиш даврида иш берувчи вақтинчалик иш жойида, ушбу модданинг 3-қисми талабларига мувофиқ спортчи билан муддатли меҳнат шартномасини тузади.

Спортчининг бошқа иш берувчига вақтинча ўтказилиши даврида дастлаб тузилган меҳнат шартномасининг амал қилиши тўхтатилади, яъни томонлар меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларда белгиланган ҳуқуқ ва мажбуриятларнинг амалга оширилишини тўхтатади. Бунда, дастлаб тузилган меҳнат шартномасининг амал қилиш муддати тугамайди. Спортчини бошқа иш берувчига вақтинча ўтказиш муддати тугагандан сўнг дастлаб тузилган меҳнат шартномаси тўлиқ кўламда амал қилади.

Вақтинчалик иш жойидаги спортчига ва иш берувчига вақтинча ўтказиш муддати мобайнида меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган, бошқа ҳужжатларда белгиланган қоидалар ушбу моддада белгиланган хусусиятлари билан тўлиқ татбиқ этилади.

Вақтинчалик иш жойидаги иш берувчи спортчини бошқа иш берувчига ўтказиш ҳуқуқига эга эмас.

Спортчини бошқа иш берувчига вақтинча ўтказиш даврида тузилган меҳнат шартномаси ушбу Кодексда назарда тутилган ҳар қандай асосларга кўра муддатидан олдин бекор қилинган тақдирда, вақтинча ўтказиш даврида тузилган меҳнат шартномасини бекор қилиш билан боғлиқ бўлган дастлаб тузилган меҳнат шартномаси календарь санасидан кейинги иш кунидан бошлаб тўлиқ ҳажмда амал қилади.

Агар вақтинча бошқа иш берувчига ўтказиш муддати тугагандан сўнг спортчи вақтинчалик иш жойида иш берувчида ишлашни давом эттирса
ва вақтинчалик иш жойидаги спортчи ёки иш берувчи ёки дастлаб меҳнат шартномаси тузилган иш берувчи вақтинчалик трансфер даври учун тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишни талаб қилмаса ва дастлаб тузилган меҳнат шартномасини қайта тиклашни талаб қилмаса, дастлаб тузилган меҳнат шартномаси бекор қилинади ва вақтинчалик трансфер даври учун тузилган меҳнат шартномаси, томонлар ўзаро келишган муддатга узайтирилади, акс ҳолда белгиланмаган муддатга узайтирилади.

Ушбу Кодексда ва бошқа қонун ҳужжатларида назарда тутилган асослардан ташқари, спортчи билан меҳнат шартномасини бекор қилиш учун қуйидагилар асос бўлиши мумкин:

1) олти ой ёки ундан ортиқ муддатга спортда дисквалификация бўлиш, спортчининг айби бўлмаган ҳоллар бундан мустасно;

2) спортчи томонидан қоидабузарлик, жумладан, халқаро допингга қарши ташкилотлар томонидан тасдиқланган бир марталик антидопинг қоидалари, тегишли допингга қарши ташкилотнинг қарори билан тасдиқланиши;.

Спортчининг ташаббуси билан меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисида огоҳлантириш муддати тегишли спорт тури ёки турлари бўйича Ўзбекистон Республикаси спорт федерациялари томонидан тасдиқланган нормаларга мувофиқ меҳнат шартномаси тарафлари томонидан белгиланади.

 

29-боб. Микрофирмалар ва иш берувчи - жисмоний
шахсларда ишлайдиган шахсларнинг меҳнатини
тартибга солиш хусусиятлари

1-§. Микрофирмалар турига мансуб иш берувчиларнинг
ходимлари меҳнатини тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари

529-модда. Умумий қоидалар

Микрофирмалар турига мансуб иш берувчиларнинг (кейинги ўринларда – иш берувчи микрофирма) ходимлари меҳнатини тартибга солиш ушбу моддада белгиланган хусусиятлар инобатга олинган ҳолда амалга оширилади.

Агар иш берувчи-микрофирма тадбиркорлик субъектларининг белгиланган таснифига мувофиқ микрофирмаларга тегишли бўлмай қолса, ушбу моддада белгиланган хусусиятлар ҳисобга олинмаган ҳолда
иш берувчи-микрофирмадаги тегишли маълумотларни статистика органларига тақдим этган кундан эътиборан ушбу иш берувчи билан бевосита боғлиқ бўлган якка тартибдаги меҳнат ва бошқа муносабатларни тартибга солиш меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларга мувофиқ амалга оширилиши лозим.

 

530-модда. Меҳнат ва у билан бевосита боғлиқ муносабатларни локал норматив ҳужжатлар ва меҳнат шартномалари билан тартибга солиш

Иш берувчи тўлиқ ёки қисман локал норматив ҳужжатлар (ички меҳнат тартиби қоидалари, Ҳақ тўлаш тўғрисидаги низом, Мукофотлаш тўғрисидаги Низом, смена жадвали ва бошқалар)ни қабул қилишдан воз кечишга ҳақли. Бу ҳолда меҳнат ва бошқа бевосита боғлиқ бўлган муносабатларни тартибга солиш учун иш берувчи ишчилар билан меҳнат шартномаларига меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ локал норматив ҳужжатлар билан тартибга солиниши керак бўлган масалаларни тартибга солувчи шартларни киритиши лозим. Ушбу меҳнат шартномалари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан Ижтимоий–меҳнат масалалари бўйича республика комиссияси билан келишган ҳолда тасдиқланган намунавий шакл асосида тузилади.

Иш берувчи-кичик тадбиркорлик субъектлари билан ишга кираётган шахслар ўртасида муддатли меҳнат шартномаси (ушбу Кодекснинг
120-моддаси) тузилиши мумкин.

Микрофирмаларнинг ходимларига битта ташкилотда (соҳада) ишлаган ҳар беш йил учун икки календарь кунлик қўшимча таътил берилади, агар жамоа шартномасида, шунингдек, жамоа битимида, бошқа локал ҳужжатларда ёки меҳнат шартномасида бошқача шартлар белгиланмаган бўлса, таътил муддати жами саккиз кундан ошмаслиги лозим.

 

531-модда. Микрофирма ходимлари билан меҳнат шартномасини бекор қилиш

Микрофирма ходими иш берувчини бир ҳафта ичида ёзма равишда огоҳлантириб, ўз ташаббуси билан меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақлидир.

Ходим билан иш берувчи ўртасидаги келишувга биноан ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган огоҳлантириш муддати қисқартирилиши мумкин.

Ушбу Кодексда назарда тутилган асослардан ташқари иш берувчи меҳнат шартномасида назарда тутилган асослар бўйича микрофирмадаги ходим билан меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақлидир.

Микрофирмадаги ходим билан тузилган меҳнат шартномасида ушбу Кодекснинг 170-моддаси иккинчи қисмининг бешинчи бандига мувофиқ меҳнат шартномасини бекор қилишга йўл қўйиладиган меҳнат мажбуриятларини бир марта қўпол равишда бузиш рўйхати назарда тутилиши мумкин.

Микрофирмадаги ходимни меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисида огоҳлантириш муддатлари, шунингдек, меҳнат шартномаси бекор қилинганда тўланадиган иш ҳақи ва бошқа компенсация тўловлари меҳнат шартномаси билан белгиланади, агар улар меҳнат шартномасида белгиланмаган бўлса, ушбу Кодексда ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларда назарда тутилган умумий кафолатлар қўлланилади.

 

2-§. Якка тартибдаги тадбиркорлар томонидан ёлланган
шахсларнинг меҳнатини тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари

532-модда. Умумий қоидалар

Давлат рўйхатидан ўтказилган якка тартибдаги тадбиркорлар банк ҳисобварағи очилгандан сўнг ўз фаолият турига қараб Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланадиган миқдорда ходимларни ёллаган ҳолда уларнинг меҳнатидан фойдаланиш ҳуқуқига эга.

Якка тартибдаги тадбиркор ва ёлланган ходим ўртасидаги якка тартибдаги меҳнат муносабатлари ушбу бобда назарда тутилган хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари билан тартибга солинади.

 

533-модда. Ходим ва якка тартибдаги тадбиркор ўртасида меҳнат шартномаси

Якка тартибдаги тадбиркор ишга қабул қилинган шахс билан якка тартибдаги меҳнат муносабатлари пайдо бўлишининг асоси ёзма шаклида тузилган меҳнат шартномаси ҳисобланади.

Меҳнат шартномаси тузилгунга қадар ходим меҳнат ва бандлик шартлари тўғрисида олдиндан хабардор қилиниши керак.

Ходим ва якка тартибдаги тадбиркор ўртасидаги меҳнат шартномасининг намунавий шакли Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан Ижтимоий – меҳнат масалалари бўйича республика комиссияси билан келишган ҳолда тасдиқланади.

Меҳнат шартномаси уч нусхада тузилади, улардан бири якка тартибдаги тадбиркорда қолади, иккинчиси ходимга берилади, учинчиси эса, якка тартибдаги тадбиркорнинг солиқ ҳисоби жойидаги давлат солиқ хизмати органига тақдим этилади. Меҳнат шартномасининг нусхасини давлат солиқ хизмати органига тақдим этиш, шунингдек, электрон шаклда ҳам амалга оширилиши мумкин.

Якка тартибдаги тадбиркор ходим билан меҳнат шартномаси бекор қилганда меҳнат шартномаси бекор қилинган кундан эътиборан уч иш кунидан кечиктирмай, бу ҳақида якка тартибдаги тадбиркорнинг солиқ ҳисобини юритиш жойидаги давлат солиқ хизмати органини белгиланган тартибда хабардор қилиши шарт.

Якка тартибдаги тадбиркорлар томонидан ишга ёллашда буйруқ қабул қилинмайди.

 

534-модда. Ходим ва якка тартибдаги тадбиркор ўртасида тузилган меҳнат шартномаси муддати

Ходим ва якка тартибдаги тадбиркор ўртасида белгиланмаган муддатга ёки муддатли меҳнат шартномаси тузилиши мумкин. Бунда меҳнат шартномасининг муддати якка тартибдаги тадбиркор давлат рўйхатидан ўтказилганлиги тўғрисидаги гувоҳнома муддатидан ўтиб кетмаслиги лозим.

 

535-модда. Дам олиш ва иш вақти режими

Иш вақти, дам олиш кунлари ва йиллик ҳақ тўланадиган меҳнат таътилини бериш тартиби ходим ва иш берувчи – якка тартибдаги тадбиркор ўртасидаги келишув билан белгиланади. Бунда ушбу Кодексда белгиланганига нисбатан иш ҳафтасининг давомийлиги узоқроқ ёки йиллик ҳақ тўланадиган меҳнат таътилининг муддати камроқ бўлиши мумкин эмас.

Якка тартибдаги тадбиркор томонидан ёлланган ходимлар учун бундай таътил бериш меҳнат шартномасида назарда тутилган бўлса, бир иш берувчида (бир соҳада) ишланган ҳар беш йил учун икки календарь кун қўшимча таътил берилади.

 

536-модда. Иш берувчи томонидан меҳнат шартларининг ўзгартирилиши

Якка тартибдаги тадбиркор ходимларни тарафлар томонидан келишилган меҳнат шароитларининг ўзгариши тўғрисида камида ўн тўрт календарь кун олдин ёзма равишда хабардор қилишга мажбур.

 

 

 

 

537-модда. Меҳнат шартномасини бекор қилиш

Ходим якка тартибдаги тадбиркор билан тузилган меҳнат шартномасини ўз ташаббуси билан бир ҳафта олдин огоҳлантириб бекор қилишга ҳақли.

Ушбу модданинг биринчи қисмида белгиланган муддат ходим ва якка тартибдаги тадбиркорнинг келишувига кўра қисқартирилиши мумкин.

Ушбу Кодексда назарда тутилган асослардан ташқари якка тартибдаги тадбиркор ходим билан тузилган меҳнат шартномасини унда назарда тутилган асослар бўйича ҳам бекор қилишга ҳақлидир.

Ходим билан якка тадбиркор ўртасида тузилган меҳнат шартномасида ушбу Кодекснинг 170-моддаси иккинчи қисмининг бешинчи хатбошисидаги меҳнат шартномасини бекор қилишга йўл қўйиладиган бир марталик меҳнат мажбуриятларининг қўпол равишда бузилиши ҳолатлари рўйхати кўрсатилиши мумкин.

Ходимни меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисида огоҳлантириш муддатлари, меҳнат шартномаси бекор қилинганда тўланадиган нафақа ва бошқа компенсация тўловлари миқдори ва ҳолатлари меҳнат шартномаси билан белгиланади.

Якка тартибдаги тадбиркор ходим билан меҳнат шартномаси бекор қилинганда якка тартибдаги тадбиркор солиқ рўйхатидан ўтган жойдаги давлат солиқ хизмати органига меҳнат шартномаси бекор қилинган кундан бошлаб уч иш кунидан кечиктирмай хабар бериши шарт.

Якка тартибдаги тадбиркор фаолияти белгиланган тартибда тўхтатилган тақдирда, ходим икки ҳафта давомида ўртача ойлик иш ҳақини сақлаб қолади. Ушбу муддат ўтгандан сўнг якка тартибдаги тадбиркор
ўз фаолиятини тўхтатиши муносабати билан ходим билан тузилган меҳнат шартномасини ушбу шартномада назарда тутилган миқдорда, аммо ходимнинг икки ҳафталик ўртача ойлик иш ҳақидан кам бўлмаган миқдорда компенсация тўлаш билан бекор қилишга ҳақли. Кўрсатилган миқдордаги пуллик компенсация ходимга тўланади ва шу билан бирга бир ҳафтадан кўпроқ давом этадиган якка тартибдаги тадбиркор фаолияти тугатилишида ходим ўз ташаббуси билан меҳнат шартномасини бекор қилади.

 

538-модда. Якка тартибдаги тадбиркорда меҳнат фаолиятини олиб борувчи ходимнинг меҳнат стажи

Якка тартибдаги тадбиркорда ёллашга доир иш муддатлари ушбу даврда Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига суғурта бадаллари белгиланган тартибда тўланиши шарти билан ходимнинг меҳнат стажига киритилади.

Ходимнинг меҳнат стажини ҳисобга олиш, қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига суғурта бадалларини тўлаш тўғрисидаги маълумотлар асосида амалга оширилади.

 

 

539-модда. Якка меҳнат низоларини ҳал қилиш тартиби

Ходим ва иш берувчи – якка тартибдаги тадбиркор ўртасидаги ўзаро келишувлар асосида тартибга солинмаган меҳнат низолари ушбу Кодексга мувофиқ суд тартибида ҳал этилади.

 

3-§. Уй ишчиларининг меҳнатини тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари

540-модда. Уй ишчилари

Уй ишчилари сифатида – тадбиркорлик фаолияти билан боғлиқ бўлмаган, иш берувчи жисмоний шахсларнинг шахсий эҳтиёжларини қондириш учун (хизмат кўрсатадиган) хизмат қиладиган ходимлар (боғбонлар, энагалар, қоровуллар, хизматкорлар, котиблар ва бошқалар) эътироф этилади.

Уй ишчиси сифатида қабул қилиниши учун шахс ўн олти ёшга тўлган бўлиши лозим.

Уй ишчиси сифатида ишга жойлашиш ҳуқуқига, фуқаролик лаёқати тўлиқ ҳажмда бўлиши шарти билан Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, шунингдек, республика ҳудудида истиқомат қилаётган чет эл фуқаролари
ва фуқароликка эга бўлмаган шахслар, жумладан, белгиланган ёшга тўлмаган шахслар тўлиқ фуқаролик лаёқатига эга бўлган кунидан бошлаб
эга бўладилар.

 

541-модда. Уй ишчиси билан меҳнат шартномаси

Уй ишчиси билан якка тартибда меҳнат муносабатлари пайдо бўлишнинг асоси ёзма шаклида тузилган меҳнат шартномаси ҳисобланади.

Меҳнат шартномаси тузилгунга қадар уй ишчиси меҳнат ва бандлик шартлари тўғрисида олдиндан хабардор қилиниши керак.

Иш берувчи – жисмоний шахс билан меҳнат шартномаси тузилганда
уй ишчиси ушбу шартномада белгиланган, қонун ҳужжатларида тақиқланмаган ишни бажариш мажбуриятини олади.

Уй ишчиси билан меҳнат шартномаси уч нусхада тузилади, улардан бири иш берувчи шахснинг яшаш жойидаги давлат солиқ хизматига тақдим этилади, иккинчиси иш берувчида қолади, учинчиси эса ходимга берилади.

Уй ишчисибилан меҳнат шартномасининг намунавий шакли Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан Ижтимоий – меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссияси билан келишган ҳолда тасдиқланади.

Агар томонлар уй ишчисини озиқ-овқат ва уй-жой билан таъминлаш бўйича келишувга эришган бўлсалар, бу шарт меҳнат шартномасининг мазмунига киритилиши лозим.

Уй ишчиларини ишга қабул қилиш буйруқ чиқарилмасдан амалга оширилади.

Уй ишчиларига меҳнат дафтарчаси юритилмайди.

542-модда. Уй ишчиси билан меҳнат шартномасининг муддати

Ишга қабул қилинган уй ишчиси билан муддатли ёки муддатсиз меҳнат шартномаси тузилиши мумкин.

 

543-модда. Уй ишчисининг меҳнат қилиши ва дам олиши тартиби

Меҳнат тартиби, дам олиш кунлари ва йиллик пуллик таътилларни бериш тартиби ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишув асосида белгиланади. Бунда иш ҳафтаси давомийлиги кўп бўлмаслиги ва йиллик ҳақ тўланадиган меҳнат таътилининг давомийлиги ушбу Кодексда белгиланган муддатдан кам бўлиши ҳам мумкин.

Уйда яшовчи уй ишчиларини кундалик ёки ҳафталик дам олиш ёки таътил вақтида уйда ёки оила аъзолари билан бирга бўлишга мажбур қилиш тақиқланади.

Уй ишчиларига, агар меҳнат шартномасида назарда тутилган бўлса, ҳар беш йилда бир ташкилотда (соҳада) меҳнат фаолиятини олиб борганлари учун икки календарь кундан иборат қўшимча меҳнат таътили берилади.

 

544-модда. Иш берувчи томонидан уй ишчисининг меҳнат шароитлари ўзгартирилиши

Тарафлар томонидан белгиланган уй ишчисининг меҳнат шароитини ўзгартириш, бу ҳақида ходимни камида ўн тўрт календарь кун ичида ёзма равишда огоҳлантириш орқали амалга оширилади.

 

545-модда. Уй ишчилари билан меҳнат шартномасини бекор қилиш

Уй ишчиси иш берувчини бир ҳафта ичида ёзма равишда огоҳлантириб,

ўз ташаббуси билан меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақлидир.

Уй ишчиси билан иш берувчи ўртасидаги келишувга биноан ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган огоҳлантиришнинг муддати қисқартирилиши мумкин.

Ушбу Кодексда назарда тутилган асослардан ташқари, иш берувчи меҳнат шартномасида назарда тутилган асослар бўйича уй ишчиси билан меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳақлидир.

Уй ишчиси билан тузилган меҳнат шартномасида ушбу Кодекснинг
170-моддаси иккинчи қисмининг бешинчи бандига мувофиқ, меҳнат шартномасини бекор қилишга йўл қўйиладиган меҳнат мажбуриятларини бир марталик қўпол равишда бузиш рўйхати назарда тутилиши мумкин.

Иш берувчи-жисмоний шахс вафот этганлиги муносабати билан
уй ишчисининг меҳнат шартномаси бекор қилинади. Меҳнат шартномаси бекор қилинган кун иш берувчи-жисмоний шахс вафотидан кейинги кун ҳисобланади.

Иш берувчи-жисмоний шахс вафот этганлиги муносабати билан ходимлар билан меҳнат шартномаси бекор қилинган тақдирда, ходимга барча тўловлар иш билан таъминлаш жамғармаси ҳисобидан амалга оширилади,
бу эса регресс тартибида иш берувчи-жисмоний шахснинг меросхўрларига талабларни юбориш ҳуқуқини беради.

Уй ишчисининг меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги огоҳлантириш муддатлари, шунингдек, меҳнат шартномаси бекор қилинганда тўланадиган иш ҳақи ва бошқа компенсация тўловлари меҳнат шартномаси билан белгиланади, агар улар меҳнат шартномасида белгиланмаган бўлса, ходимларнинг ушбу Кодексда ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларда назарда тутилган умумий кафолатлар қўлланилади.

Иш берувчи уй ишчиси билан меҳнат шартномасини бекор қилганда меҳнат шартномаси бекор қилинган кундан эътиборан уч иш кунидан кечиктирмай бу ҳақида иш берувчининг солиқ ҳисобини юритиш жойидаги давлат солиқ хизмати органини белгиланган тартибда хабардор қилиши шарт.

 

546-модда. Уй ишчиларининг меҳнат стажи

Уй ишчиларини ёллаш бўйича иш муддатлари Молия вазирлиги томонидан белгиланадиган тартибда, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига суғурта бадаллари тўланган тақдирда, ходимнинг меҳнат стажига киритилади.

Ходимнинг меҳнат стажини ҳисобга олиш, қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига суғурта бадалларини тўлаш тўғрисидаги маълумотлар асосида амалга оширилади.

Иш берувчи – жисмоний шахс, уй ишчисини рўйхатдан ўтказмаган тақдирда, қонун ҳужжатларига мувофиқ маъмурий жавобгарликка тортилади.

 

547-модда. Якка меҳнат низоларини ҳал қилиш тартиби

Уй ишчиси ва иш берувчи ўртасидаги ўзаро келишувлар асосида тартибга солинмаган меҳнат низолари ушбу Кодексга мувофиқ суд тартибида ҳал этилади.

 

30-боб. Чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг меҳнатини тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари

 

548-модда. Умумий қоидалар

Ўзбекистон Республикаси ҳудудида доимий яшовчи ва яшаш учун рухсатномага эга бўлган чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларга меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг умумий нормалари татбиқ этилади.

Меҳнат фаолиятини амалга ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси ҳудудига қонуний кирган ва яшаш учун рухсатномаси бўлмаган чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларга меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ушбу бобда назарда тутилган хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда татбиқ этилади.

 

549-модда. Чет эл фуқаросини ишга қабул қилиш ёши

Меҳнат фаолиятини амалга ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси ҳудудига кирган чет эл фуқаролари ўн саккиз ёшга тўлганидан кейин ходим сифатида меҳнат муносабатларига кириш ҳуқуқига эга.

 

550-модда. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида меҳнат фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқини тасдиқлаш

Ўзбекистон Республикаси ҳудудига меҳнат фаолиятини амалга ошириш мақсадида келган чет эл фуқаролари Ўзбекистон Республикаси ҳудудида меҳнат фаолиятини фақат ушбу ҳудудда меҳнат фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқини тасдиқлаш асосида амалга ошириш ҳуқуқига эга.

Ўзбекистон Республикаси ҳудудида меҳнат фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқини тасдиқлаш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

551-модда. Меҳнат фаолиятини амалга ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси ҳудудига кирган чет эл фуқароси билан меҳнат шартномасини тузиш учун рухсатнома

Иш берувчи чет эл фуқаролари билан меҳнат шартномаларини фақат чет эл фуқароси кучини жалб этиш учун махсус рухсатнома олгандан кейин тузишга ҳақлидир.

Юқори малакали ва (ёки) малакали мутахассислар, шунингдек, ўқитувчилар ва мутахассисларни олий таълим муассасаларига жалб қилишда иш берувчи томонидан рухсат олиш талаб қилинмайди.

Хорижий иш кучини жалб этишга рухсатнома бериш тартиби, шунингдек, ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган қоидадан истисно қилиш ҳолатлари, Ўзбекистон Республикаси Президенти ёки Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

552-модда. Меҳнат фаолиятини амалга ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси ҳудудига кирган чет эл фуқароси билан меҳнат шартномасининг амал қилиш муддати

Меҳнат фаолиятини амалга ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси ҳудудига кирган чет эл фуқароси билан меҳнат шартномасининг амал қилиш муддати иш берувчи томонидан олинган хорижий иш кучини жалб қилиш учун рухсатноманинг, ўз навбатда рухсатнома ишга қабул қилиш учун зарур бўлган тақдирда, шунингдек, ходим томонидан олинган меҳнат фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқини тасдиқлаш муддати, агар бундай тасдиқ қонун ҳужжатларига мувофиқ хорижий фуқарога зарур бўлса, амал қилиш муддатидан ошмаслиги лозим.

 

553-модда. Меҳнат фаолиятини амалга ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси ҳудудига кирган чет эл фуқароси билан меҳнат шартномасининг ўзига хос хусусиятлари

Меҳнат фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқи учун алоҳида тасдиқ олинган тақдирда ўриндошлик шартларида меҳнат шартномалари тузилиши мумкин бўлиб, ушбу Кодекснинг 463-моддасида назарда тутилган ҳоллар бундан мустаснодир.

Ушбу Кодекснинг 132-моддаси биринчи қисмида назарда тутилган ҳужжатлар билан бир қаторда, чет эл фуқаросини ишга қабул қилишда қуйидаги ҳужжатлар илова қилинади, меҳнат дафтарчаси ва жамғариб бориладиган пенсия дафтарчаси бундан мустасно:

меҳнат фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқини тасдиқлаш, агар бундай тасдиқ қонун ҳужжатларига мувофиқ чет эл фуқароси учун зарур бўлган тақдирда;

агар чет эл фуқароси бўлган давлат билан виза режими ўрнатилган бўлса, кириш визасининг нусхаси;

хорижий фуқаронинг юқори ёки етарли малакали мутахассислар тоифасига киритилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар.

 

554-модда. Меҳнат фаолиятини амалга ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси ҳудудига кирган чет эл фуқароси билан меҳнат шартномасини бекор қилинишининг ўзига хос хусусиятлари

Ушбу Кодексда назарда тутилган асослар билан бир қаторда чет эл фуқароси бўлган ходим билан меҳнат шартномасини бекор қилиш учун қуйидагилар асос бўлади:

1) хорижий ишчи кучини жалб қилиш учун рухсатноманинг амал қилиш муддати тўхтатилиши, бекор қилиниши ёки тугаши;

2) Ўзбекистон Республикаси ҳудудида меҳнат фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқининг бекор қилиниши.

Меҳнат шартномаси ушбу модданинг биринчи қисми 1 ва 2-бандларида назарда тутилган асослар бўйича бекор қилинган, амал қилиш муддати тугаган ёки тўхтатилган, хорижий ишчи кучини жалб қилиш учун рухсатномани бекор қилиш ёки Ўзбекистон Республикаси ҳудудида меҳнат фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқини тасдиқлаш кунида тугатилиши лозим.

Хорижий ишчи кучини жалб қилиш учун рухсатномани тўхтатиб туриш ёки бекор қилиш куни Ўзбекистон Республикаси ҳудудида меҳнат фаолиятини олиб бориш ҳуқуқини тасдиқлаш куни ёки иш берувчи ваколатли органдан хабар олган кун ҳисобланади.

 

555-модда. Меҳнат фаолиятини амалга ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси ҳудудига кирган чет эл фуқароси бўлган ходимга дам олиш нафақасини тўлашнинг ўзига хос хусусиятлари

Меҳнат шартномаси ушбу Кодекснинг 554-моддасида назарда тутилган асослар бўйича бекор қилинганда чет эл фуқаросига икки ҳафталик ўртача иш ҳақи миқдорида нафақа пули тўланади.

 

556-модда. Хорижий юқори малакали ёки малакали мутахассислар

Юқори малакали ёки малакали мутахассис бўлган меҳнат фаолиятини амалга ошириш учун Ўзбекистон Республикаси ҳудудига қирган чет эт фуқароларини ёллаш учун қонун ҳужжатларида меҳнат шартномасини тузиш ва бекор қилиш тартиби, шунингдек, меҳнат ҳақи тўлаш тартиби назарда тутилиши мумкин.

Юқори малакали ва малакали хорижий мутахассисларнинг меҳнат қилиш ҳуқуқини бериш тўғрисида берилган тасдиқномаларнинг амал қилиш муддати берилган кундан бошлаб 3 йилгача чекланмаган узайтириш имконияти билан берилади, лекин ҳар бир ҳолатда амал қилиш муддати
3 йилдан ортиқ бўлмаслиги лозим.

Юқори малакали ва малакали мутахассислар Ўзбекистон Республикасида ўриндошлик асосида меҳнат фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқи тасдиқланмасдан ўриндошлик асосидаги меҳнат фаолиятини амалга оширишга ҳақли.

Шартнома муддатидан олдин бекор қилинган тақдирда, юқори малакали ва малакали мутахассислар 30 иш куни ичида бошқа иш излашга ҳақлидирлар, бунда илгари берилган тасдиқномалар, визалар ва истиқомат қилиш учун рухсатномалар амал қилади.

Чет эл фуқароларининг юқори малакали ва малакали мутахассислари мезонлари Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

VII БЎЛИМ.

ХОДИМЛАРНИНГ МЕҲНАТ ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ

МЕҲНАТ НИЗОЛАРИНИ КЎРИБ ЧИҚИШ ТАРТИБИ

31-боб Умумий қоидалар

 

557-модда. Ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тушунчаси

Ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш – бу қуйидаги мақсадлар учун қўлланиладиган чора-тадбирлар тизими: меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари, меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатлар, ҳуқуқлар бузилишларининг олдини олиш ва (ёки) тўсқинлик қилиш, шунингдек, меҳнат шартномалари шартлари;

ходимнинг бузилган ҳуқуқларини тиклаш;

унинг меҳнат ҳуқуқлари бузилганлиги муносабати билан ходимга етказилган моддий ва (ёки) маънавий зарарнинг ўрнини қоплаш;

ходимнинг меҳнат ҳуқуқларини бузганликда айбдор бўлган иш берувчилар ва мансабдор шахсларни жавобгарликка тортиш.

 

558-модда. Меҳнат ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилиш усуллари

Ҳар бир инсон ўз меҳнат ҳуқуқлари ва эркинликларини қонун билан тақиқланмаган барча усуллар билан ҳимоя қилиш ҳуқуқига эга.

Меҳнат ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилишнинг асосий усуллари қуйидагилардир:

ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини ўзи ҳимоя қилиши;

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга риоя этилиши устидан давлат бошқаруви ва назорати;

меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назорати;

ярашув ва воситачилик органлари томонидан меҳнат ҳуқуқларининг ҳимоя қилиниши;

меҳнат низоларини кўриб чиқиш органлари томонидан меҳнат ҳуқуқларининг ҳимоя қилиниши.

 

32-боб. Ходимларнинг ўз меҳнат ҳуқуқларини ўзи ҳимоя қилиши

559-модда. Ўзининг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тушунчаси

Ходим томонидан ўзининг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш деганда бузилган меҳнат ҳуқуқларини тиклаш ва (ёки) уни амалга оширишдаги тўсиқларни мурожаатсиз ёки меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя этилишини бошқарувчи ва назорат қилувчи органларга ёки якка тартибдаги меҳнат низоларини кўриб чиқадиган органларга мурожаат қилиш билан бирга бартараф этишга қаратилган ходимнинг мустақил қонуний ҳаракати тушунилади.

Ходим ўз ҳуқуқининг бузилиши ҳақида билган пайтдан бошлаб ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқини амалга ошириш ҳуқуқига эга.

Ходим ўз хоҳишига кўра исталган вақтда ўзини ҳимоя қилишни тўхтатиш тўғрисида қарор қабул қилишга ҳақлидир.

 

560-модда. Ўзининг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш шакллари

Меҳнат ҳуқуқларини ўзи ҳимоя қилиши учун иш берувчини ёки унинг бевосита раҳбарини ёки иш берувчининг бошқа вакилини ёзма равишда хабардор қилган ходим қуйидагиларни:

меҳнат шартномасида назарда тутилмаган ишни ёки унинг ҳаёти ва соғлиғига бевосита таҳдид солувчи ишни бажаришни;

ноқонуний ёки ҳаёт ва саломатликни хавф остига қўядиган хатти-ҳаракатлар содир этишни, ходим ёки бошқа шахсларнинг шаъни ва қадр-қимматини камситадиган ҳаракатларни рад этиши мумкин.

Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган ишни бажаришдан бош тортиш вақтида ходим меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларда назарда тутилган барча ҳуқуқларни сақлаб қолади.

Меҳнат ҳуқуқларини ўзи ҳимоя қилиши учун ходим ушбу Кодексда ёки бошқа қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа ҳолларда ишни бажаришдан воз кечиш ҳуқуқига эга.

 

561-модда. Иш берувчининг ходимларга ўзини ҳимоя қилишда тўсқинлик қилмаслик мажбурияти

Иш берувчи, иш берувчининг вакиллари ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини ўзи ҳимоя қилишига тўсқинлик қилишлари тақиқланади.

Ходимни қонун ҳужжатларида рухсат берилган тарзда ўз ҳуқуқини ҳимоя қилганлиги учун таъқиб қилиш тақиқланади.

 

562-модда. Ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқини суистеъмол қилиш

Ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқини суиистеъмол қилишга қуйидагилар киради:

ушбу Кодексда ёки бошқа қонун ҳужжатларида назарда тутилмаган ҳолларда, ходим меҳнат шартномасида назарда тутилган ишни бажариши лозимлигини била туриб рад этиши;

ходим ушбу Кодекснинг 560-моддаси биринчи қисмига мувофиқ иш берувчини хабардор қилмасдан меҳнат шартномасида назарда тутилган ишни бажаришдан бош тортиши;

ходимнинг ҳуқуқлари тиклангандан кейин ҳам ўзини ҳимоя қилишни тўхтатишдан бош тортиши.

Ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқини суиистеъмол қилиши ходимни интизомий жавобгарликка тортиш учун асос бўлиши мумкин. Ходим ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқини суиистеъмол қилган, иш берувчига бевосита ҳақиқий зарар етказилишига олиб келган ҳолларда ходимга ушбу Кодексда назарда тутилган тартиб ва миқдорларда ушбу зарарни қоплаш мажбурияти юклатилиши мумкин.

 

33-боб Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга риоя этилишининг бошқаруви (назорати)

1-§. Умумий қоидалар

563-модда. Асосий тушунчалар

Меҳнат ва меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя этилишини бошқариш ва назорат қилиш ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари бузилишларини ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларни бартараф этишга қаратилган жамоат ва давлат бошқаруви (назорати) субъектларининг фаолияти ҳисобланади.

 

564-модда. Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилишининг бошқаруви (назорати) нинг асосий принциплари

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилишининг бошқаруви (назорати) нинг асосий тамойиллари қуйидагилар:

қонунийлик;

ходимларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари устуворлиги;

бошқарув (назорат)ни амалга оширишнинг ошкоралиги ва очиқлиги;

бошқарув (назорат) субъектининг холислилиги;

бошқарув (назорат) натижаларининг ишончлилиги;

бошқарув (назорат) субъектларининг ташкилотлар ва уларнинг мансабдор шахслари фаолиятига асоссиз аралашувига ҳамда уларга ноқонуний таъсир кўрсатишга йўл қўймаслик.

 

2-§. Меҳнат қонунчилигига ва меҳнатни муҳофаза қилиш
қоидаларига риоя этилиши устидан давлат бошқаруви (назорати)

565-модда. Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга риоя этилиши устидан давлат бошқаруви (назорати)

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга риоя этилиши устидан давлат бошқаруви (назорати) Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланган тартибда давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ҳамда унинг таркибий бўлинмалари томонидан амалга оширилади.

Прокуратура органлари «Прокуратура тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига мувофиқ ўз ваколатлари доирасида ушбу Кодекс ҳамда меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа қонунларнинг бажарилишини назорат қилади.

Фаолиятнинг айрим соҳаларида ишларни хавфсиз олиб бориш талабларига риоя этилиши устидан давлат назорати (бошқаруви), давлат энергетика назорати, давлат санитария-эпидемиология назорати ядро ва радиация хавфсизлиги талабларига риоя этилиши устидан давлат назорати, Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларига мувофиқ давлат ҳокимияти ва бошқаруви ваколатли органлари томонидан амалга оширилади.

566-модда. Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга риоя этилиши устидан идоравий бошқарув (назорат)

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга риоя этилиши устидан идоравий бошқарув (назорат) идоравий мансубликка эга бўлган ташкилотларда, давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ва шартларда амалга оширилади.

 

567-модда. Давлат меҳнат инспекцияси

Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги давлат меҳнат инспекцияси – Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлигининг иш берувчилар томонидан меҳнат, меҳнатни муҳофаза қилиш, аҳоли бандлиги тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талабларига риоя этилиши, иш берувчининг фуқаролик жавобгарлигини мажбурий суғурта қилиш, ногиронлиги бўлган шахсларни ижтимоий ҳимоя қилиш, меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар, меҳнатни муҳофаза қилиш ва меҳнат меъёрларини техник жиҳатдан тартибга солишни амалга оширадиган таркибий бўлинмаси ҳисобланади.

 

568-модда. Давлат меҳнат инспекциясининг асосий вазифалари

Давлат меҳнат инспекциясининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат:

мулкчиликнинг шакли ва ташкилий-ҳуқуқий шаклидан қатъи назар, ташкилотлар томонидан фуқароларнинг меҳнат ҳуқуқларига риоя этилишини таъминлаш ва ҳимоя қилиш соҳасидаги қонунчилик талабларига, шунингдек, хавфсиз шароитлар яратиш ва меҳнатни муҳофаза қилишни таъминлаш устидан давлат бошқаруви ва назоратини амалга ошириш;

республикада меҳнатни муҳофаза қилиш ҳолати, ишлаб чиқаришда жароҳатланиш ва касб касалликлари сабабларини доимий таҳлил қилиш орқали уларни бартараф этиш йўлларини ишлаб чиқиш;

меҳнат тўғрисидаги битимлар ва локал ҳужжатларни, иш берувчиларнинг меҳнат муносабатлари масалалари бўйича якка тартибдаги локал ҳужжатларни қонун ҳужжатларига мувофиқлиги юзасидан тизимли таҳлил қилиш;

меҳнат, аҳоли бандлиги ва меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларида назарда тутилган меҳнат муносабатлари субъектлари ҳуқуқларини доимий мониторинг олиб бориш ва ҳимоя қилиш;

меҳнат шароитлари бўйича иш ўринларини аттестациядан ўтказиш сифати устидан давлат назоратини амалга ошириш;

ногиронлиги бўлган шахсларни ижтимоий ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя этилиши устидан давлат назоратини амалга ошириш;

манфаатдор вазирликлар, идоралар ва жамоат ташкилотлари билан биргаликда мажбурий меҳнатга йўл қўймаслик ва уни тўлиқ бартараф этиш, шу жумладан, айбдор мансабдор шахсларни жавобгарликка тортиш орқали қонун ҳужжатларига мувофиқ чора-тадбирларни ишлаб чиқиш ва амалга оширишни ташкил этиш;

ходимлар ва иш берувчиларга, шу жумладан, тадбиркорлик субъектларига меҳнат ва меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларини қўллаш ва уларга риоя этиш масалалари бўйича маслаҳат
ва методик ёрдам кўрсатиш, ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисалар ва ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисаларнинг олдини олиш бўйича профилактика ишларини олиб бориш.

 

569-модда. Давлат меҳнат инспекциясининг асосий ҳуқуқлари

Давлат меҳнат инспекцияси ўзига юкланган вазифаларга мувофиқ қуйидаги асосий ҳуқуқларга эга:

ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисаларни текшириш ва касб касалликларини аниқлаш, ишлаб чиқаришда травматизмни, шунингдек, меҳнат шароитлари билан боғлиқ маълумотларни талаб қилиш ва ваколатли вазирликлар ва идоралардан олиш;

давлат меҳнат инспекциясига юкланган вазифаларни амалга ошириш учун зарур бўлган меҳнат муҳофазаси ва хавфсизлиги масалалари бўйича техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар, меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар, меҳнат соҳасидаги давлат ва хўжалик бошқаруви органлари ва ташкилотларнинг меҳнат соҳасидаги маълумотлар базасига кириш, шунингдек, меҳнатни муҳофаза қилиш, аҳоли бандлигини таъминлаш, иш берувчининг фуқаролик жавобгарлигини мажбурий суғурта қилиш базасига кириш;

фуқароларнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва меҳнат муҳофазаси соҳасидаги қонун ҳужжатларига риоя этилишини камерал назорат қилиш;

давлат органлари ва бошқа органлар, ташкилотлар ва уларнинг мансабдор шахсларига, шунингдек, жисмоний шахс – иш берувчиларга бажарилиши мажбурий бўлган огоҳлантиришлар бериш;

ташкилотлар ва муассасалар томонидан меҳнат ва меҳнатни муҳофаза қилиш, аҳоли бандлиги тўғрисидаги қонун ҳужжатлар талабларини белгиланган тартибда текшириш ва уларга риоя этишни ўрганиш;

меҳнат ва меҳнатни муҳофаза қилиш, аҳоли бандлигини таъминлаш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талабларига риоя этилиши бўйича текширувлар ўтказиш;

ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисалар ва ходимларнинг меҳнат вазифаларини бажариши билан боғлиқ бўлган соғлиғига таҳдид қилувчи бошқа зарарларни текшириш;

маъмурий ҳуқуқбузарликлар бўйича ишларни амалга ошириш, давлат меҳнат инспекцияси ваколатига киритилган ишларни кўриб чиқиш
ва маъмурий жазо чораларини қўллаш;

меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя қилиш, меҳнатни муҳофаза қилиш, аҳоли бандлигини таъминлаш, иш берувчининг фуқаролик жавобгарлигини мажбурий суғурта қилиш ва ногиронлиги бўлган шахсларни ижтимоий ҳимоя қилиш масалалари билан боғлиқ ҳужжатлар ва бошқа материалларни қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ўрганиш;

бандлик, меҳнат ва меҳнат муҳофазаси соҳасида давлат назорати
ва бошқаруви предметига мувофиқ қонун ҳужжатларининг бузилиши ҳолатларини бартараф этиш тўғрисидаги йўриқномани бажариши мажбур бўлган ташкилотлар раҳбарлари ва бошқа мансабдор шахсларига берилган кўрсатмалар ижросини назорат қилиш;

қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ташкилотларнинг фаолиятини тўхтатиб туриш ёки меҳнат хавфсизлиги талабларига жавоб бермайдиган ва ходимларнинг ҳаёти ёки соғлиғига хавф туғдирадиган ускуналардан фойдаланишни тўхтатиш;

мувофиқлик сертификатига эга бўлмаган ёки меҳнат муҳофазаси талабларига жавоб бермайдиган шахсий ҳимоя воситалари ва ходимларни жамоавий ҳимоя қилиш воситалари тўғрисидаги декларациядан фойдаланишни тақиқлаш;

қайта таъмирлаш, қурилиш ишлари тугалланган объектларни фойдаланишга қабул қилиш комиссияси ишида иштирок этиш ва улар меҳнатини муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талабларига мос келмаган тақдирда, тегишли хулосалар бериш;

ногиронлиги бўлган шахсларнинг ижтимоий инфратузилма объектларига тўсиқсиз кириш учун шарт–шароитлар яратиш талабларини бузганлиги учун, шунингдек, темир йўл, ҳаво, сув, шаҳарлараро автомобиль транспорти, барча шаҳар ва шаҳардан ташқари йўловчи ташиш транспорти, транспорт алоқалари, умумий фойдаланишдаги алоқа воситалари
ва маълумотлардан фойдаланиш имконияти яратилмаганлиги учун маъмурий ишларни қўзғатиш;

ташкилотларда меҳнат шароитларини экспертизадан ўтказиш ва қонун ҳужжатларида белгиланган тартиб ва муддатларда тегишли хулоса бериш;

меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича белгиланган тартибда ўқув
ва кўрсатмаларга эга бўлмаган, шунингдек, шу бўйича текширувдан ўтмаган шахсларни ишдан бўшатиш тўғрисида таклифлар киритиш.

Давлат меҳнат инспекцияси, Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларига мувофиқ, бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлиши мумкин.

 

570-модда. Давлат меҳнат инспекцияси мансабдор шахсларининг асосий вазифалари

Меҳнат ва меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги давлат назорати ва бошқаруви предметига мувофиқ давлат меҳнат инспекцияси қуйидаги вазифаларни бажаради:

меҳнат ва бандлик тўғрисидаги қонун ҳужжатлари, меҳнатни муҳофаза қилиш ва иш берувчининг фуқаролик жавобгарлигини мажбурий суғурта қилиш тўғрисидаги мажбурий талаблар бузилишининг олдини олиш, аниқлаш ва бартараф этиш бўйича қонун ҳужжатларига мувофиқ берилган ваколатларни ўз вақтида ва тўлиқ бажариш;

текшириш амалга оширилаётган юридик шахснинг, якка тартибдаги тадбиркорнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига, халқаро шартномаларнинг қонунлари ва қоидаларига риоя қилиш;

текширувни ўтказишда иштирок этиш истагини билдирган иш берувчининг, давлат бошқаруви органларининг раҳбарига, бошқа манфаатдор шахсга ёки ваколатли вакилига тўсқинлик қилмаслик
ва текшириш предметига тааллуқли масалалар юзасидан тушунтириш бериш;

текширувни ўтказишда иштирок этаётган юридик шахс, якка тартибдаги тадбиркор, унинг ваколатли вакилига, текшириш предметига тааллуқли ахборот ва ҳужжатларни раҳбарга, бошқа мансабдор шахсга ёки ваколатли вакилга тақдим этиш;

юридик шахс, унинг ваколатли вакили ҳамда якка тартибдаги тадбиркор ва унинг ваколатли вакили, бошқа мансабдор шахсларни текшириш натижалари билан таништириш;

аниқланган қоидабузарлик ҳолатлари бўйича кўрилаётган чора – тадбирларни белгилашда, меҳнат ҳуқуқлари бузилишларининг жиддийлиги, уларнинг ҳаёт учун потенциал хавфи, ўз навбатида одамлар саломатлиги, ҳайвонлар, ўсимликлар, атроф муҳит, давлат хавфсизлиги, табиий
ва техноген хусусиятли фавқулодда вазиятлар юзага келиши хавфи ҳақидаги маълумотлар мослигини ҳисобга олиш, шунингдек, фуқароларнинг,
шу жумладан, якка тартибдаги тадбиркорлар, юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари асоссиз чекланишларига йўл қўймаслиги лозим.

қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда юридик шахслар, якка тартибдаги тадбиркорлар томонидан уларга нисбатан уларга шикоят қилишда ўз ҳаракатларининг асослилигини исботлаш;

қонун ҳужжатларига мувофиқ текширишларни ўтказиш тартиби
ва муддатларига риоя қилиш.

 

571-модда. Иш берувчиларни текширишни ташкил этиш
ва ўтказиш тартиби

Давлат меҳнат инспекцияси мансабдор шахслари томонидан текширишларни ўтказиш тартиби ушбу Кодекс ҳамда бошқа қонун ҳужжатлари билан белгиланади.

Ушбу моддада белгиланган хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда, Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича давлат ҳуқуқ ва техник инспекторлари меҳнат қонунлари ва меҳнат қонунчилигини ўз ичига олган бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларга риоя этилиши устидан давлат назоратини амалга ошириш мақсадида ҳар қандай иш берувчиларни (ташкилий-ҳуқуқий шакли ва мулкчилик шаклларидан қатъи назар ташкилотлар, шунингдек иш берувчилар - жисмоний шахслар) Ўзбекистон Республикаси ҳудудида режадан ташқари ва режадан ташқари текширишлар ўтказадилар.

Текшириш предмети меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талабларини ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларга риоя қилиш, текширувлар давомида аниқланган қоидабузарликларни бартараф этиш ҳамда меҳнат ҳуқуқи нормалари бузилишинининг олдини олиш ва фуқароларнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш чора-тадбирларини амалга ошириш тўғрисидаги йўриқномаларнинг бажарилиши ҳисобланади.

Режадан ташқари текшириш учун қуйидагилар асос бўлиб хизмат қилади:

иш берувчи томонидан давлат меҳнат инспекцияси томонидан меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талаблари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини
ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларнинг аниқланган бузилишларини бартараф этиш тўғрисида берилган йўриқномаларнинг ижро этиш муддати тугаши.

Давлат меҳнат инспекцияси қуйидагиларни қабул қилади:

иш берувчилар томонидан меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари
ва унинг нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларнинг бузилиши ҳолатлари, шу жумладан, меҳнатни муҳофаза қилиш талаблари, ходимларнинг ҳаёти ва соғлиғига зарар етказиш хавфи пайдо бўлишига сабаб бўладиган ҳолатлар, ўз навбатида, ходимларга иш ҳақи ва бошқа турдаги ҳақларни ўз вақтида берилмаслиги ёки қонун ҳужжатларида назарда тутилган энг кам иш ҳақидан ҳам камроқ миқдорда иш ҳақи берилиши ҳолатлари бўйича фуқароларнинг, жумладан, якка тартибдаги тадбиркорлар, юридик шахслар, давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органлари, касаба уюшмалари ва ходимларнинг бошқа вакиллик органлари мурожаатлари ва аризалари;

меҳнат шартномасини рўйхатдан ўтказиш, меҳнат шартномасини нотўғри расмийлаштирилган ёки фуқаролик-ҳуқуқий шартномаси тузиш бўйича, ходим ва иш берувчи ўртасидаги меҳнат муносабатларини тартибга солувчи шартномалар бўйича фуқароларнинг, жумладан, якка тартибдаги тадбиркорлар, юридик шахслар, давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органлари, касаба уюшмалари
ва ходимларнинг бошқа вакиллик органларининг мурожаатлари
ва аризалари;

иш берувчи томонидан унинг меҳнат ҳуқуқлари бузилганлиги тўғрисидаги ходимнинг мурожаати ёки аризаси;

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг топшириғига мувофиқ ёки прокурорнинг прокуратура органларига тушган материаллар
ва мурожаатлар бўйича қонунларнинг бажарилишини назорат қилиш доирасида режадан ташқари текширувини ўтказиш тўғрисида талаби асосида бош давлат меҳнат инспекторининг (давлат меҳнат инспекциясининг бошлиғи) режадан ташқари текширув ўтказиш тўғрисидаги буйруғи (фармойиши) мавжудлиги.

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари қисман ушбу Кодекснинг
2-моддасига мувофиқ татбиқ этиладиган органларда текширишларни ўтказишнинг ўзига хос хусусиятлари Ўзбекистон Республикаси Президенти ёки Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

572-модда. Давлат меҳнат инспекцияси қарорларини устидан шикоят қилиш

Давлат меҳнат инспекцияси қарорлари устидан юқори турувчи меҳнат инспекциясига ва (ёки) судга шикоят қилиниши мумкин. Ўзбекистон Республикаси меҳнат бош давлат инспекторининг қарорлари устидан судга шикоят қилиш мумкин.

 

573-модда. Давлат меҳнат инспекцияси фаолиятига тўсқинлик қилганлик учун жавобгарлик

Давлат меҳнат инспекциясининг буйруқлари, кўрсатмалари, тақдимномалари ва бошқа ҳужжатларини ижро этмаслик, шунингдек, давлат меҳнат фаолиятига аралашув ҳамда юклатилган вазифа ва функцияларнинг қонуний ижро этилишига тўсқинлик қилиш мақсадида унинг ходимларига ҳар қандай шаклда таъсир кўрсатиш тақиқланади ва қонун ҳужжатларида белгиланган жавобгарликка олиб келади.

 

3-§. Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назорати

574-модда. Умумий қоидалар

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назорати деб – давлат бошқаруви органлари ва давлат ташкилотлари, маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органлари, қонун ҳужжатларига мувофиқ меҳнат ва меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасидаги айрим ваколатларни амалга оширувчи бошқа органлар ва ташкилотларнинг фаолияти, шунингдек, меҳнат ва меҳнатни муҳофаза қилиш соҳасида улар томонидан ишлаб чиқилган ва қабул қилинган қарорлар ҳамда баённомалар устидан жамоатчилик назорати, таҳлили ва баҳолаш тушунилади.

 

575-модда. Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назорати субъектлари

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назорати субъектлари
деб – Ўзбекистон Республикаси фуқаролари ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда рўйхатга олинган нодавлат нотижорат ташкилотлар, оммавий ахборот воситалари, касаба уюшмалари ва ходимларнинг бошқа вакиллик органлари ҳисобланади.

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назорати қонун ҳужжатларига мувофиқ жамоат кенгашлари, комиссиялари ва бошқа жамоат ташкилий тузилмалари томонидан ҳам амалга оширилиши мумкин.

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назоратининг ихтисослаштирилган субъектлари касаба уюшмалари ва ходимларнинг бошқа вакиллик органлари ҳисобланади.

 

576-модда. Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назорати субъектларининг асосий ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назорати субъектлари қуйидагиларга ҳақлидирлар:

жамоатчилик назоратини амалга ошириш учун қонун ҳужжатларига мувофиқ давлат органларидан зарур ахборотларни олиш учун сўров бериш;

жамоатчилик назорати натижалари бўйича таклифлар ва тавсиялар тайёрлаш ҳамда уларни тегишли давлат органларига кўриб чиқиш учун бериш;

ходимлар, ташкилотлар ва иш берувчиларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари бузилиши ҳолатлари аниқланган тақдирда, ушбу материалларни ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга юбориш;

давлат органларининг қонунга хилоф бўлган қарорлари, уларнинг мансабдор шахслари ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан бўйсунув тартибида юқори турувчи органга ёки мансабдор шахсга ёхуд судга қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда шикоят қилиш;

жамоатчилик назорати натижаларини эълон қилиш.

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назорати субъектлари қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлишлари мумкин.

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назорати субъектлари қуйидагиларни бажаришга мажбур:

ушбу Кодекснинг, меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари нормаларини, жамоатчилик назорати тўғрисидаги қонун ҳужжатларини
ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларининг талабларига риоя қилиш;

давлат органлари, бошқа ташкилотлар ҳамда уларнинг мансабдор шахсларининг ўз ваколатлари доирасида амалга ошираётган фаолиятига аралашмаслик;

давлат органлари, бошқа ташкилотлар, шунингдек, уларнинг мансабдор шахслари фаолиятига тўсқинлик қилмаслик.

Жамоатчилик назорати субъектлари қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа мажбуриятларни ҳам бажариши мумкин.

 

577-модда. Каcаба уюшмалари ва xодимларнинг бошқа вакиллик органларининг меҳнат тўғриcидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларга риоя этиш ҳуқуқи

Каcаба уюшмалари ва xодимларнинг бошқа вакиллик органлари барча шаклларда ва иш берувчилар, уларнинг манcабдор шаxcлари меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя қилган ҳолда барча жойларда жамоат назоратини амалга ошириш ҳамда меҳнатни муҳофаза қилиш қоидалари ва аниқланган қоидабузарликларни бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқига эга.

Каcаба уюшмалари ва xодимларнинг бошқа вакиллик органлари меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича давлат даcтурларини шакллантиришда, шунингдек, меҳнатни муҳофаза қилиш ва каcб каcалликларини тартибга cолувчи норматив ва бошқа ҳужжатларни ишлаб чиқишда қатнашиш ҳуқуқига эгадирлар.

Каcаба уюшмалари ва ходимларнинг бошқа вакиллик органлари лойиҳалаштирилган, қурилаётган ва фойдаланилаётган ишлаб чиқариш объектларида меҳнат шароитлари xавфcизлигини текшириш, шунингдек, ишлаб чиқилган ва ишлайдиган меxанизмлар ва аcбобларнинг xавфcизлигини текшириш, меҳнатни муҳофаза қилиш қоидабузарликлари, ишдаги баxтсиз ҳодиcалар ва каcб каcалликларини текшириш ҳамда тиббий-меҳнат экcперт комиccияcининг йиғилишларида иштирок этиш ҳуқуқига эгадирлар.

Меҳнат тўғриcидаги қонун ҳужжатларига ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларга риоя этилиши уcтидан жамоатчилик назоратини амалга ошириш жараёнида каcаба уюшмалари
ва xодимларнинг бошқа вакиллик органлари қуйидаги ҳуқуқларга эга:

давлат органлари ҳузуридаги тегишли жамоат кенгашларида иштирок этиш;

кўриб чиқилиши мажбурий бўлган меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг бузилганлигини бартараф этиш тўғриcида иш берувчиларга аризаларни юбориш;

меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларни бузганликда айбдорларни жавобгарликка тортиш, ишлаб чиқаришдаги баxтсиз ҳодиcалар фактларини яширганлиги учун тегишли органларга мурожаат қилиш.

ташкилотларнинг раҳбарлари ва бошқа манcабдор шаxcларидан меҳнат шароитлари ва меҳнатни муҳофаза қилиш, шунингдек, ишлаб чиқаришдаги барча баxтсиз ҳодиcалар ва каcбий каcалликлар тўғриcида маълумот олиш;

ишлаб чиқаришдаги баxтсиз ҳодиcалар ва каcб каcалликларини текширишда иштирок этиш;

иш берувчиларга ходимларнинг ҳаёти ва cоғлиғига xавф туғдирганда ишларни тўxтатиш, шунингдек, меҳнатни муҳофаза қилиш талаблари бузилишини бартараф этиш тўғриcида таклифлар киритиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш ҳолатини ўрганиш, иш берувчиларнинг жамоа шартномалари ва келишувларда назарда тутилган меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича мажбуриятлари бажарилишини назорат қилиш;

тиббий-меҳнат экcперт комиccияcи йиғилишларида муcтақил экcпертлар cифатида ишлаб чиқариш объектлари ва воcиталарини cиновдан ўтказиш ва фойдаланишга топшириш бўйича комиccиялар ишида иштирок этиш;

теxник жиҳатдан тартибга cолиш ва меҳнатни муҳофаза қилиш маcалалари бўйича норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини ишлаб чиқишда иштирок этиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш талабларини бузганликда айбдор бўлганларни жавобгарликка тортиш, ишлаб чиқаришдаги баxтсиз ҳодиcалар ҳақиқати яширилган ҳолда жавобгарликка тортиш тўғриcида тегишли органларга мурожаат қилиш;

xодимнинг cоғлиғи ва меҳнатни муҳофаза қилиш ҳуқуқи бузилган бошқа ҳолатларда xодимнинг жиcмоний мажбуриятлари ёки меҳнатга оид бошқа cоғлиқ туфайли етказилган зарарни қоплаш ҳуқуқини ҳимоя қилиш учун cудга мурожаат қилиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш тўғриcидаги қонун ҳужжатлари, жамоа шартномалари ва битимларида назарда тутилган мажбуриятлар, шунингдек меҳнат шароитларининг ўзгариши билан боғлиқ меҳнат низоларини кўриб чиқишда иштирок этиш.

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши уcтидан жамоатчилик назоратини амалга ошириш учун каcаба уюшмалари ва ходимларнинг бошқа вакиллик органлари, шунингдек уларнинг бирлашмалари ўзларининг инcпекцияларини тузишга ҳақлидирлар.

Каcаба уюшмалари, ходимларнинг бошқа вакиллик органлари ва уларнинг инcпекциялари жамоат назоратини амалга оширишда меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилишини назорат қилувчи давлат органлари билан ўзаро ҳамкорлик қиладилар.

 

578-модда. Жамоат назорати cубъектларининг ҳуқуқлари бузилганлиги учун жавобгарлик

Жамоатчилик назорати тўғриcидаги қонун ҳужжатларини бузганликда айбдор шаxcлар белгиланган тартибда жавобгар бўладилар.

 

34-боб. Меҳнат низоларини кўриб чиқиш

1-§. Умумий қоидалар

 

579-модда. Меҳнат низолари тушунчаcи

Меҳнатга оид низолар – бу иш берувчи ва ходим ўртасида меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатларни, меҳнат шартномасида назарда тутилган меҳнат шартларини қўллаш юзасидан келиб чиққан келишмовчиликлардир.

 

580-модда. Меҳнат низолари турлари

Мавзу таркибига қараб меҳнат низолари якка ёки жамоавий бўлиши мумкин.

Якка меҳнат низоcи – бу иш берувчи ва xодим ўртаcидаги қуйидагича ҳал қилинмаган келишмовчилик ҳисобланади:

меҳнат тўғриcидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари меъёрларини, меҳнат шартномаcини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларни қўллаш;

ходимни янги ёки мавжуд шахсий иш шароитларини ўзгартириш.

Якка меҳнат низолари сифатида, шунингдек, қуйидаги низолар тан олинади:

иш берувчи билан илгари меҳнат муноcабатларида бўлган шаxc ўртаcида;

иш берувчи ушбу шаxcни ишга олишдан бош тортган тақдирда, иш берувчи билан меҳнат шартномаcи тузиш иcтагини билдирган шаxc.

Жамоавий меҳнат низоcига ходимлар (уларнинг вакиллари) ва иш берувчилар (уларнинг вакиллари) ўртаcидаги қуйидаги келишмовчиликлар киради:

янги ёки мавжуд меҳнат шароитларини ўзгартириш (шу жумладан, иш ҳақи);

қонун ҳужжатларига мувофиқ xодимларнинг вакиллари билан келишув аcоcида қабул қилинган жамоавий битимлар, шартномалар ёки меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларни тузиш ва уларга ўзгартиришлар киритиш;

меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларини ўз ичига олган бошқа ҳужжатларни қўллаш.

Ҳал қилиш уcулига қараб меҳнат низолари cудда кўриб чиқилиши ёки даъво қилинмаcлиги мумкин.

Даъво тусдаги низолар (қонун тўғриcидаги низолар) меҳнат тўғриcидаги қонун ҳужжатлари, меҳнат шартномаcи нормаларини ўз ичига олган бошқа xужжатларни қўллаш билан боғлиқ низоларни ўз ичига олади. Томонларнинг иxтиёрий розилиги аcоcида даъво бўйича меҳнат низоларини кўриб чиқишнинг ҳар қандай боcқичида ўзаро мақбул ечимга эришиш учун воcитачининг ёрдами билан низоларни ҳал қилиш тартиби қўлланилиши мумкин.

Ҳуқуқий бўлмаган низолар (манфаатлар бўйича баҳcлар) янги иш жойларини яратиш ва мавжуд меҳнат шароитларини ўзгартириш (шу жумладан иш ҳақи), жамоа шартномалари, жамоа битимлар ёки бошқа қоидаларга мувофиқ қабул қилинадиган ўзгартиришлар бўйича келиб чиқадиган низоларни ўз ичига олади, ходимлар вакиллари билан келишилган ҳолда қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилади. Cуддан ташқари туcдаги низолар муроcага келтириш-медиация тартиб-қоидалари ёрдамида ҳал этилади.

 

2-§. Якка меҳнат низоларини кўриб чиқиш

581-модда. Якка меҳнат низоларини кўриб чиқиш тартиби

Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатлар ва меҳнат шартномаси бўйича меҳнат низоларини кўриб чиқиш ушбу Кодекс ва бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган тартиб асосида ваколатли органлар томонидан амалга оширилади.

Ходим учун мавжуд меҳнат шароитларини ўзгартириш ёки янги меҳнат шароитларини жорий этиш билан боғлик якка меҳнат низолари (даъво хусусиятига эга бўлмаган якка меҳнат низолари) иш берувчи ва касаба уюшмаси томонидан ҳал этилади.

 

582-модда. Якка меҳнат низолари тарафлари

Якка меҳнат низоларининг бир томони иш берувчи, бошқа томони
эcа ходим, илгари ушбу иш берувчи билан меҳнат муноcабатларига киришган шаxc ёки иш берувчи билан меҳнат шартномаcи тузиш иcтагини билдирган шаxc иш берувчи бундай шартнома тузишдан бош тортган ҳолатда ҳам якка меҳнат низоларининг бир томони ҳисобланади.

Ҳар бир тараф қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда
ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун вакилларни жалб этишга ҳақлидир.

 

583-модда. Якка меҳнат низоларини кўриб чиқадиган органлар

Якка меҳнат низолари қуйидагилар томонидан кўриб чиқилади:

меҳнат низолари бўйича комиccиялар, ушбу Кодекcнинг
601-моддаcида кўрcатилган низолар бундан муcтаcно;

cудлар.

Ходим меҳнат низосини ҳал қилиш учун ўз хоҳишига кўра меҳнат низолари комиссиясига ёки бевосита судга мурожаат этишга ҳақлидир.

Cуд муҳокамаcининг ҳар қандай боcқичида ҳар қандай якка меҳнат низоcи cуд томонидан cуд ҳужжатини қабул қилиш учун алоҳида (маcлаҳатxонада) xонага юборилгунга қадар “Медиация тўғриcида”ги Ўзбекиcтон Реcпубликаcи Қонунида белгиланган тартибда кўриб чиқиш учун воcитачига юборилиши мумкин.

 

584-модда. Ходимнинг пуллик талабларининг қаноатлантирилиши

Иш берувчи бутун давр учун чекланмаган муддатда ходимнинг пуллик талабларини қаноатлантиришга ҳақли.

Якка меҳнат низоларини кўриб чиқувчи комиссия ёки суд томонидан асосли деб тан олинган ҳолларда ходимнинг пуллик талаблари тўлиқ қаноатлантирилади.

 

3-§. Якка меҳнат низоларини меҳнат низолари бўйича комиссияларда ҳал қилиш тартиби

585-модда. Меҳнат низолари бўйича комиccияни тузиш

Жамоа шартномаcи ва агар у тузилмаган бўлcа, иш берувчи ва каcаба уюшмаcи қўмитаcи ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи ўртаcидаги келишув бўйича меҳнат низолари бўйича комиccия тузилиши мумкин.

Иш берувчи ва каcаба уюшмаси қўмитаcи ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда ёки жамоавий шартномада назарда тутилган ҳолларда меҳнат низолари бўйича комиccиялар ташкилий бўлинмаларда тузилиши мумкин.

Ушбу комиccиялар ташкилотнинг меҳнат низолари бўйича комиccиялари билан бир xил аcоcда ташкил этилади ва ишлайди. Ташкилотларнинг таркибий бўлинмаларининг меҳнат низолари бўйича комиccиялари якка меҳнат низоларини ушбу бўлимларнинг ваколатлари доираcида кўриб чиқиши мумкин.

Меҳнат низолари бўйича комиccиялар иш берувчи ва каcаба уюшма қўмитаcи ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи томонидан тенг аcоcда тузилади.

Меҳнат низолари бўйича комиccия тузиш тўғриcида ёзма таклиф олган иш берувчи ва каcаба уюшмаси қўмитаcи ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи ўн кун ичида ўз вакилларини комиccияга юбориши шарт.

Каcаба уюшмаси қўмитаcи ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органидан комиccия аъзолари тегишли органнинг қарори ва иш берувчининг вакиллари буйруғи билан таcдиқланади.

Меҳнат низолари бўйича қўмитанинг сон таркиби ва ваколат муддати жамоа шартномаcида, агар у тузилмаган бўлcа, иш берувчи ва каcаба уюшмаcи қўмитаcи ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда таcдиқланган бошқа локал ҳужжатда белгиланади.

Меҳнат низолари бўйича қўмита томонидан иш юритиш тартиби тегишли низомда ёки иш берувчи ва каcаба уюшмаcи қўмитаcи ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишув билан таcдиқланган бошқа локал ҳужжатда белгиланади.

Меҳнат низолари бўйича комиccияни ташкилий ва теxник жиҳатдан қўллаб-қувватлаш иш берувчи томонидан таъминланади.

Меҳнат низолари бўйича комиccия меҳнат низолари бўйича комиccия ишлайдиган ташкилот ёки таркибий бўлинманинг номи кўрcатилган муҳрга эга бўлади.

 

586-модда. Меҳнат низолари бўйича комиccиянинг ваколатлари

Меҳнат низолари бўйича комиccия меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ва меҳнат ҳуқуқи нормаларини ўз ичига олган бошқа норматив ҳужжатларни, мехнат шартномасини кўллаш бўйича юзага келадиган якка меҳнат низоларини кўриб чиқувчи органдир, cудларда ҳал қилинадиган низолар бундан мустасно.

Ташкилотнинг низомига ёки иш берувчининг ва касаба уюшмаси билан келишган ҳолда қабул қилинган бошқа локал ҳужжатларга асосан таркибий бўлинмаларда меҳнат низолари бўйича комиccиялар тузилади.

 

587-модда. Меҳнат низолари бўйича комиccияга мурожаат қилиш тартиби

Меҳнат низолари комиссияси томонидан қабул қилинган xодимнинг аризаcи рўйxатдан ўтказилиши мажбурийдир.

Меҳнат низолари бўйича қўмитага юбориладиган аризада қуйидагилар кўрcатилиши керак: cана (xодим ўз ҳуқуқининг бузилганлиги тўғриcида аниқлаган ва у меҳнат низолари бўйича комиccияга мурожаат қилишнинг бошланиш муддати билан боғлайдиган); унинг далилларини таcдиқловчи далиллар; xодимларга қўйиладиган талаблар; аризага илова қилинган ҳужжатлар рўйxати.

 

588-модда. Меҳнат низоларини меҳнат низолари бўйича комиссияда кўриб чиқишга тайёрлаш

Меҳнат низолари бўйича комиccия йиғилиш олдидан:

низони тўғри ҳал қилиш учун зарур бўлган ҳолатларни аниқлайди (далиллар мавзуcини аниқлайди);

низони ҳал қилишда ўрганилиши керак бўлган қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўпламини аниқлайди;

низони кўриб чиқишда иштирок этадиган шаxcларнинг таркибини аниқлайди;

ҳар бир томон ўз талабларини қўллаб-қувватлаши керак бўлган далиллар рўйxатини белгилайди.

 

589-модда. Якка меҳнат низоларини меҳнат низолари бўйича комиccияда кўриб чиқиш тартиби

Меҳнат низолари бўйича комиccия якка меҳнат низоcини xодим ариза берган кундан бошлаб ўн календарь кун ичида кўриб чиқиши шарт.

Тегишли меҳнат низолари бўйича комиссияларда кўриб чиқиладиган якка меҳнат низолари, зарур ҳолларда ходимнинг иш вақтидан ташқари вақтда кўриб чиқилиши лозим.

Ходимнинг иш вақтида кўриб чиқиладиган якка меҳнат низоларида ходимнинг асосий ва ўриндошлик асосидаги иш кунлари учун ўртача ойлик иш ҳақи сақланиб қолади.

Низо ариза берган xодим ёки у ваколат берган вакил иштирокида кўриб чиқилади. Xодим ёки унинг вакили бўлмаган тақдирда низони фақат xодимнинг ёзма аризаcи аcоcида кўриб чиқишга йўл қўйилади. Агар xодим ёки унинг вакили кўрcатилган комиccия йиғилишига келмаcа, меҳнат низоcини кўриб чиқиш қолдирилади. Агар xодим ёки унинг вакили узрли cабабcиз иккинчи марта келмаcа, комиccия маcалани кўриб чиқишдан олиб ташлаш тўғриcида қарор қабул қилиши мумкин, бу эcа xодимни меҳнат низоcини кўриб чиқиш учун ариза бериш ҳуқуқидан маҳрум қилади. Меҳнат низолари бўйича комиccиянинг аризани кўриб чиқишдан қайтариб олиш тўғриcидаги қарори xодимга ёзма равишда етказилади.

Меҳнат низолари қўмитаcида низони ҳал қилишнинг ҳар қандай боcқичида ишлайдиган xодим ушбу баҳcни тугатиш ҳуқуқига эга.

15 ёшдан 16 ёшгача бўлган ходимларнинг якка меҳнат низолари меҳнат низолари қўмитаcида ота-оналардан бири (уларнинг ўрнини босувчи шахслар) ёки ваcий (ҳомий) иштирокида кўриб чиқилади.

Xодим, каcаба уюшмаcи қўмитаcи ёки xодимларнинг бошқа вакиллик органи меҳнат низоcини кўриб чиқишда адвокатни, экcпертни ёки бошқа учинчи томонни таклиф қилишга ҳақлидир.

Меҳнат низолари бўйича комиссия йиғилишга гувоҳларни чақириш

ва мутаxаccиcларни чақириш ҳуқуқига эга. Комиccиянинг талабига биноан иш берувчи (унинг вакиллари) унга зарур ҳужжатларни комиccия томонидан белгиланган муддатда топширишлари шарт.

Меҳнат низолари бўйича қўмитанинг йиғилиши, агар xодимларни ифодаловчи аъзоларнинг камида ярми ва иш берувчини ифодаловчи аъзоларнинг камида ярми унга cайланган (тайинланган) бўлcа, ваколатли ҳиcобланади.

Меҳнат низолари бўйича комиccия йиғилишида иш берувчининг
ва каcаба уюшмаси қўмитаcининг ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органининг тенг миқдордаги вакиллари иштирок этишлари керак.

Меҳнат низолари комиccияcининг тўлиқ бўлмаган таркиби томонидан меҳнат низоcини кўриб чиқиш меҳнат низолари бўйича комиccия қарорини ноқонуний деб эълон қилиш учун аcоc бўлади.

Меҳнат низолари қўмитаcининг ҳар бир йиғилишида раиcнинг вазифалари иш берувчининг ва каcаба уюшмаси қўмитаcининг ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органининг вакиллари томонидан навбат билан бажарилади. Шу билан бирга, ушбу йиғилишда раиc ва котиб вазифаларини бир томон вакиллари бажариши мумкин эмаc.

Комиccиянинг ҳар бир йиғилишида томонлар кейинги мажлиcнинг раиcи

ва котибини тайинлайди, улар мажлиcни тайёрлаш ва чақириш учун жавобгардир.

Меҳнат низолари бўйича қўмитанинг йиғилишини раиc очиб, қайcи низо кўриб чиқилиши кераклигини ва комиccия таркибини эълон қилади. Раиc томонларнинг борлигини, вакилларнинг ишонч ёрлиқларини текширади, кейин комиccия йиғилишида қатнашган шаxcларга уларнинг ҳуқуқлари ва мажбуриятларини тушунтиради.

Меҳнат низолари қўмитаcи томонидан кўриб чиқилган низо тарафлари:

далилларни тақдим этиш; далилларни ўрганишда иштирок этиш;

комиccия мажлиcида иштирок этаётган шаxcларга, комиccия мажлиcига таклиф қилинган гувоҳларга, мутаxаccиcларга cаволлар бериш; илтимоcнома бериш;

комиccияга оғзаки ва ёзма тушунтиришлар бериш; комиccия йиғилишида қатнашган бошқа шаxcларнинг илтимоcлари, далиллари
ва фикрларига эътироз билдириш;

комиccия қароридан шикоят қилиш;

комиccия йиғилишида аудио ва видео уcкуналардан фойдаланиш.

Ушбу низонинг моҳиятини инобатга олган ҳолда меҳнат низолари қўмитаcи аввал xодимнинг даъво аризалари бўйича тушунтиришларини эшитади. Кейин иш берувчининг вакили тингланади, томонларнинг далиллари кўриб чиқилади, экcпертлар, гувоҳлар низони кўриб чиқишда иштирок этиш учун чақирилган бошқа шаxcлар тингланади.

 

590-модда. Меҳнат низолари бўйича комиссиянинг йиғилиши баённомаси

Меҳнат низолари бўйича комиссия йиғилишида баённома юритилади, унга комиссия раиси ёки унинг ўринбосари имзо қўяди ва комиссия муҳри билан тасдиқланади.

Баённомада йиғилишнинг бутун жараёни акс эттирилади: йиғилиш санаси; комиссия таркиби; қайси ариза кўриб чиқилмоқда; комиссия йиғилишини ўтказиш тартиби; ходим, унинг вакили ва иш берувчининг вакили томонидан берилган тушунтиришлар, далиллар ва мулоҳазалар баёни, шунингдек, гувоҳларнинг кўрсатмалари, тушунтиришлари, мутахассисларнинг фикрлари; комиссия аъзоларининг фикри; қарор моҳияти.

Низо тарафлари ва йиғилишнинг манфаатдор иштирокчилари баённома билан танишиш ҳуқуқига эга ва имзоланган кундан бошлаб уч иш куни мобайнида баённома бўйича ёзма изоҳлар беришлари мумкин (унда йўл қўйилган хатолар ёки тўлиқ эмаслигини кўрсатган ҳолда). Меҳнат низолари бўйича комиссия томонларнинг шарҳлари мажлис баённомасига илова қилиши шарт.

 

 

 

591-модда. Аризани қабул қилишни рад этиш

Меҳнат низолари бўйича комиссия ёки суд муҳокамасида худди шу масала ва худди шу асослар бўйича худди шу томонлар ўртасидаги низо бўйича бошқа ариза мавжуд бўлса ёки манфаатдор шахс номидан ариза бунга ваколатлари йўқ шахс томонидан берилган бўлса, меҳнат низолари бўйича комиссия аризани қабул қилишдан бош тортади.

Меҳнат низолари бўйича комиссия раиси ёки унинг ўрнини босувчи шахс ариза берувчига ариза қабул қилинишига ёзма равишда рад жавобини беради.

 

592-модда. Меҳнат низолари бўйича комиссияга мурожаат қилиш муддати

Ходим меҳнат низолари бўйича комиссияга ҳуқуқининг бузилганлигини билган ёки билиши керак бўлган кундан бошлаб олти ой ичида мурожаат қилиши мумкин.

Агар узрли сабабларга кўра белгиланган муддат ўтказиб юборилган бўлса, меҳнат низолари бўйича комиссия уни қайта тиклаши ва низони моҳиятан ҳал қилиши мумкин.

Якка меҳнат низоларини кўриб чиқиш учун белгиланган шикоят қилиш муддати, якка меҳнат низосини медиацияда кўриб чиқиш вақтида, шунингдек, томониларнинг шикоятлари ваколатли органлар томонидан кўриб чиқилган вақтда тўхтатилади.

 

593-модда. Меҳнат низолари бўйича комиссия қарори

Меҳнат низолари бўйича комиссия ходимлар ва иш берувчилар вакилларининг келишуви бўйича қарор қабул қилади.

Комиссия қарори асосланган ва меҳнат тўғрисидаги қонун ва бошқа норматив ҳужжатларга, меҳнат шартномасига асосланган бўлиши керак.

Меҳнат низолари бўйича комиссиянинг қарорида қуйидагилар кўрсатилади:

ташкилотнинг номи, шахсий меҳнат низоси ташкилотнинг таркибий бўлинмасининг меҳнат низолари бўйича қўмитаси томонидан кўриб чиқилган тақдирда эса таркибий бўлинманинг номи, комиссияга мурожаат қилган ходимнинг фамилияси, исми, отасининг исми, лавозими, касби ёки ихтисоси;

комиссияга мурожаат қилиш ва низони кўриб чиқиш санаси, низонинг моҳияти;

комиссия аъзоларининг ва мажлисда қатнашган бошқа шахсларнинг фамилиялари, исми, оталарининг исми;

қарорнинг моҳияти ва унинг асосланиши (қонунга, бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатга ҳавола билан);

овоз бериш натижалари.

Пул талаблари бўйича комиссиянинг қарорида ходимга тўланадиган аниқ пул миқдори кўрсатилиши керак.

Қарор мажлис раиси ва котиби томонидан имзоланади. У мажбурий кучга эга бўлиб, бирон бир тарзда тасдиқланмайди.

Комиссия қарорининг нусхаси ходимга, иш берувчига ва касаба уюшмаси қўмитасига ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органига қарор қабул қилинган кундан бошлаб уч кун ичида берилади.

 

594-модда. Меҳнат низосини кўриб чиқишни туман (шаҳар) судига ўтказиш ва меҳнат низолари бўйича комиссия қарори устидан шикоят қилиш

Башарти меҳнат низолари комиссияси ўн кун муддат ичида меҳнат низосини кўриб чиқмаса ёки ҳал этмаса, манфаатдор ходим ушбу низони кўришни туман (шаҳар) судига ўтказишга ҳақлидир.

Меҳнат низолари комиссиясининг қарори устидан манфаатдор ходим ёки иш берувчи комиссия қарорининг нусхаси топширилган кундан эътиборан ўн кун муддат ичида туман (шаҳар) судига шикоят қилиши мумкин. Ушбу муддат ўтказиб юборилганлиги аризани қабул қилишни рад этиш учун асос бўла олмайди. Суд бу муддатни узрли сабабларга биноан ўтказиб юборилган деб эътироф этган ҳолда ўтказиб юборилган бу муддатни тиклаши ва низони моҳияти бўйича кўриб чиқиши мумкин.

 

595-модда. Меҳнат низолари бўйича комиссия аъзолари учун кафолатлар

Меҳнат низолари бўйича комиссия аъзолари бўлган ходимларга нисбатан, ўз ваколатларини амалга ошираётганда тариф ставкасини (иш ҳақи) пасайтиришга ва иш берувчининг ташаббуси билан меҳнат шартномасини бекор қилишга йўл қўйилмайди, ушбу Кодекс 175-моддасининг 1-бандида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно, шунингдек, ташкилотни тугатиш, алоҳида таркибий бўлинманинг фаолиятини тугатиш ҳолларида.

Меҳнат низоларини тўғридан-тўғри кўриб чиқиш ва меҳнат ҳужжатларини кўриб чиқиш учун тайёрлаш даврида меҳнат низолари комиссиясининг аъзолари ўртача иш ҳақи сақланиб қолган ҳолда,
ўз вазифаларидан озод қилинади.

 

4-§. Якка меҳнат низоларини суд орқали ҳал қилиш

596-модда. Тўғридан-тўғри туман (шаҳар) судларида кўриб чиқилиши лозим бўлган меҳнат низолари

Меҳнат низолари қуйидаги ҳолларда бевосита туман (шаҳар) судларида кўриб чиқилади:

1) агар ходимнинг иш жойида меҳнат низолари комиссияси тузилмаган бўлса;

2) улар меҳнат шартномасини бекор қилиш асосларидан қатъи назар, ишга тиклаш тўғрисида, меҳнат шартномасини бекор қилиш вақти
ва асослари таърифини ўзгартириш тўғрисида, мажбурий прогул ёки кам ҳақ тўланадиган ишни бажарган вақт учун ҳақ тўлашга доир бўлса;

3) улар ходим томонидан иш берувчига етказилган зарарнинг тўланиши ҳақида бўлса;

4) улар меҳнат вазифаларини бажараётганда ходимнинг соғлиғига шикаст етказилгани оқибатидаги зарар (шу жумладан, маънавий зарар) ёки унинг мол-мулкига етказилган зарар иш берувчи томонидан тўланиши ҳақида бўлса;

5) улар ушбу Кодекс 128-моддасининг иккинчи қисмида назарда тутилган ҳолларда ишга қабул қилиш рад этилганлиги ҳақида бўлса;

6) улар иш берувчи ва касаба уюшмаси қўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан олдиндан келишиб ҳал этилган масалалар юзасидан келиб чиққан бўлса.

7) ходимлар ва жисмоний шахслар – иш берувчилар ўртасида юзага келган низолар.

Меҳнатга оид низолар, ушбу модданинг биринчи қисмида санаб ўтилганларга қўшимча равишда ходимнинг илтимосига биноан бевосита туман (шаҳар) судларида ҳам кўриб чиқилади.

Мансабдор шахслар томонидан иш берувчига етказилган моддий зарарни тўлаш тўғрисидаги меҳнат низолари, агар мансабдор шахс етказган зарар иқтисодий низони кўриб чиқиш пайтида аниқланган бўлса, иқтисодий судлар томонидан ҳам кўриб чиқилади.

Агар низо меҳнат низолари комиссияси томонидан кўриб чиқилмаган бўлса, бу ходимнинг аризасини кўриб чиқишни рад этиш учун асос бўла олмайди.

 

597-модда. Меҳнат низосини кўриб чиқиш учун судга мурожаат қилиш ҳуқуқи

Меҳнат низосини кўриб чиқиш учун судга ариза билан мурожаат қилиш ҳуқуқига қуйидагилар эга:

1) ходим, касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи;

2) давлат меҳнат инспекциясининг мансабдор шахслари;

3) иш берувчи, меҳнат низолари комиссиясининг қарорига рози бўлмаган тақдирда, шунингдек, унга ходим томонидан етказилган зарарни қоплаш ҳақидаги низолар бўйича;

4) адлия органлари;

5) прокурор.

Бузилган ҳуқуқларни тиклаш учун ходим меҳнат низоларини ҳал қилиш органига ваколатли вакили орқали ҳам мурожаат қилиши мумкин. Ходим ўз вакилига ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда расмийлаштирилган ишончнома бериши керак.

 

598-модда. Якка тартибдаги меҳнат низосини ҳал қилишни сўраб мурожаат этиш муддатлари

Судга мурожаат қилишда қуйидаги муддатлар ўрнатилади:

ишга тиклаш бўйича низолар – ходимга меҳнат шартномаси бекор қилинганлиги тўғрисида буйруқ нусхаси берилган кундан бошлаб уч ой;

иш берувчига ходим томонидан етказилган моддий зарарни қоплаш бўйича низолар – иш берувчи томонидан зарар етказилганлиги аниқланган кундан бошлаб бир йил;

бошқа меҳнат низолари бўйича – ходим меҳнат ҳуқуқлари бузилганлигини билган ёки билиши лозим бўлган вақтдан бошлаб олти ой.

Ходимга етказилган зарарни қоплаш бўйича низолар учун даъво муддати белгиланмайди.

Якка меҳнат низоларини кўриб чиқиш учун белгиланган шикоят қилиш муддати, якка меҳнат низосини медиацияда кўриб чиқиш вақтида, шунингдек, томониларнинг шикоятлари ваколатли органлар томонидан кўриб чиқилган вақтда тўхтатилади.

 

599-модда. Меҳнат шартномасини бекор қилиш ва бошқа ишга ўтказиш низолари бўйича қарор қабул қилиш

Меҳнат шартномаси қонуний асосларсиз бекор қилинган, шунингдек, ноқонуний равишда ишдан бўшатиш, бошқа ишга ўтказиш, меҳнат шароитларини ўзгартириш ёки ишдан бўшатиш ҳолатларида, меҳнат низосини кўриб чиқувчи орган ходимни аввалги ишида, аввалги иш жойида, шунингдек, аввалги аҳамиятли иш шароитида қайта тиклайди.

Меҳнат шартномаси иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилинганлигининг қонунийлиги ёки қонуний эмаслиги ҳақидаги масала ҳал қилинаётганда суд ходим билан меҳнатга оид муносабатлар бекор қилинганлигининг асослилигига баҳо бериб ўтади.

Шахсий меҳнат низосини кўриб чиқадиган суд, ходимга мажбурий ишга келмасликнинг бутун даври учун ўртача иш ҳақини ёки кам иш ҳақи тўланган ишни бажариши бутун муддати учун иш ҳақидаги фарқни тўлашга қарор қилади.

Ноқонуний равишда судланганлиги ёки ноқонуний жиноий жавобгарликка тортилиши туфайли ишдан бўшатилган ходимга меҳнат шартномаси бекор қилинган ходимга аввалги иш жойи (лавозими), агар бунинг иложи бўлмаса (ташкилотни тугатиш, ходимлар сонини камайтириш) ёки ишда (лавозимда) тикланишига халақит берадиган қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа асослар мавжуд бўлса – тенг қийматдаги бошқа иш (лавозим) тақдим этилиши шарт.

Ташкилот тугатилганда ёки қонунда кўзда тутилган бошқа ишга (лавозимга) тиклашга тўсқинлик қилувчи асосларда, бошқа шунга тенг ишни тақдим этиш меҳнат органлари томонидан амалга оширилади.

 

600-модда. Ходимларни суд харажатларидан озод қилиш

Меҳнат муносабатларидан келиб чиқадиган даъволар учун судга мурожаат қилганда ходимлар суд харажатларидан озод қилинади.

 

601-модда. Даъво миқдори ва уни таъминлаш бўйича чекловлар мавжуд эмаслиги

Якка меҳнат низолари бўйича даъво миқдори ва даъвони таъминлаш учун ҳеч қандай чекловлар қўйилиши мумкин эмас.

 

602-модда. Ортиқча тўланган иш ҳақини қайта ундириш шартлари

Иш берувчи томонидан ихтиёрий равишда ортиқча тўланган иш ҳақи, шу жумладан, қонун нотўғри қўлланилган ҳолатда ҳам, қайтариб берилмайди, бухгалтерия хатолари туфайли ортиқча тўланган ҳолатлар бундан мустасно.

Ёлғон маълумот бериш ёки сохта ҳужжатлар тақдим этиш натижасида ходимга ортиқча тўланган суммалар суд қарори ёки ҳукми асосида ундириб олинади.

 

603-модда. Меҳнат шартномасини ғайриқонуний равишда бекор қилишда ёки ходимни ғайриқонуний равишда бошқа ишга ўтказишда айбдор бўлган мансабдор шахс зиммасига моддий жавобгарлик юклаш

Суд ходим билан тузилган меҳнат шартномасини ғайриқонуний равишда бекор қилишда ёки ходимни ғайриқонуний равишда бошқа ишга ўтказишда айбдор бўлган мансабдор шахс зиммасига ана шу ходимга иш ҳақи тўланиши муносабати билан иш берувчига етказилган зарар ўрнини қоплаш мажбуриятини юклайди. Бундай мажбурият, башарти меҳнат шартномасини бекор қилиш ёки бошқа ишга ўтказиш қонунни очиқ-ойдин бузган ҳолда амалга оширилган ёки мансабдор шахс суднинг ходимни ишга тиклаш тўғрисидаги қарори ижросини кечиктирган бўлса, юклатилади.

Етказилган зарар ўрнини қоплаш учун тўланадиган ҳақ миқдори мансабдор шахснинг уч ойлик маошидан ортиб кетмаслиги лозим.

 

604-модда. Маънавий зарарни қоплаш

Ходимнинг меҳнат ҳуқуқлари бузилиши оқибатида унга маънавий ёки жисмоний азоб етказилганда, суд ходим талабига кўра иш берувчи томонидан унга етказилган маънавий зарарни қоплашни қаноатлантиришга ҳақли.

Маънавий зарар миқдори суд томонидан белгиланади.

 

5-§. Якка меҳнат низолари бўйича қарорларни ижро этиш тартиби

605-модда. Меҳнат низолари бўйича комиссия қарорининг бажарилиши

Меҳнат низолари комиссиясининг қарори бу қарор устидан шикоят қилиш учун белгиланган ўн кунлик муддат ўтгандан кейин уч кун ичида иш берувчи томонидан бажарилиши керак.

Башарти иш берувчи белгиланган муддат ичида комиссия қарорини бажармаса, меҳнат низолари комиссияси томонидан ходимга ижро варақаси кучига эга бўлган гувоҳнома берилади.

Гувоҳномада меҳнат низоси бўйича қарор қабул қилган комиссиянинг номи; қарор қабул қилиш ва гувоҳнома бериш санаси, ходимнинг фамилияси, исми, отасининг исми, низони мазмунига кўра қарор кўрсатилади. Гувоҳнома меҳнат низоси комиссиясининг раиси ва котиби имзолари ва муҳри билан тасдиқланади ва ходимга имзо учун берилади.

Ходим меҳнат низолари бўйича комиссия қарор қабул қилган кундан бошлаб бир ой ичида гувоҳномани олиш учун мурожаат қилиши мумкин.

Агар ходим белгиланган уч ойлик муддатни узрли сабабларга кўра ўтказиб юборса, гувоҳномани берган меҳнат низолари бўйича комиссия ушбу муддатни тиклаши мумкин.

Агар ходим ёки иш берувчи белгиланган муддатда меҳнат низосини ҳал қилиш тўғрисида туман (шаҳар) судига ариза билан мурожаат қилса, гувоҳнома берилмайди.

Меҳнат низолари бўйича комиссия томонидан берилган ва туман (шаҳар) судига тушган кундан бошлаб уч ойдан кечиктирмай берилган гувоҳнома асосида давлат ижрочиси меҳнат низолари бўйича комиссия қарорини “Суд ҳужжатлари ва бошқа органларнинг ҳужжатлари ижроси тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига мувофиқ мажбурий равишда ижро этади.

Уч ойлик муддат асосланган сабабга кўра кечиктирилган тақдирда, гувоҳнома унга берган меҳнат низолари бўйича комиссияси томонидан тикланиши мумкин.

 

606-модда. Меҳнат низоларини кўрувчи органларнинг қарорига биноан тўланган суммаларни қайта ундириб олишдаги чекловлар

Меҳнат низолари юзасидан меҳнат низолари комиссияси чиқарган қарор, шунингдек, суд чиқарган қарор асосида тўланган суммаларни, башарти қарор ходимнинг берган ёлғон маълумотларига ёки тақдим этган сохта ҳужжатларига асосан қабул қилинган бўлиб, пировардида у назорат тартибида бекор қилинган ҳоллардагина, ходимдан қайта ундиришга йўл қўйилади.

 

607-модда. Меҳнат шартномасини бекор қилиш таҳририни ўзгартириш

Агар меҳнат шартномаси бекор қилинишининг сабаблари таҳрири нотўғри ёки амалдаги қонун ҳужжатларига номувофиқ деб топилса, суд ушбу таҳрирни ўзгартиради ва қарорда меҳнат шартномасини амалдаги қонун ҳужжатларига қатъий мувофиқ равишда бекор қилиш сабабини қонуннинг тегишли моддасига (бандига) таяниб кўрсатади.

Шу билан бирга, суд қонунда назарда тутилган кафолатлар ва ходимга бериладиган нафақа тўловлари тўғрисида қарор қабул қилади.

Башарти ходим меҳнат шартномасини бекор қилишнинг таърифи ўзининг шаъни ва қадр-қимматини камситган деб ҳисобласа, у ҳолда туман (шаҳар) суди низони кўриш билан бир вақтда, ходимнинг талабига кўра, унга етказилган маънавий зарарни тўлаш масаласини ҳам ҳал этади.

 

608-модда. Айрим меҳнат масалаларида қарорларнинг зудлик билан бажарилиши

Ходим билан тузилган меҳнат шартномаси ғайриқонуний равишда бекор қилинганда уни ишга тиклаш, шунингдек, меҳнат шартномасини бекор қилиш асослари таърифини ўзгартириш тўғрисида суд чиқарган ҳал қилув қарори ёки ғайриқонуний равишда бошқа ишга ўтказилган ходимни аввалги ишига тиклаш ҳақида меҳнат низоларини кўрувчи орган чиқарган қарор дарҳол ижро этилиши лозим. Иш берувчи томонидан бундай қарорнинг ижроси кечиктирилган тақдирда, қарорни қабул қилган меҳнат низоларини кўрувчи орган ижро кечиктирилган барча вақт учун ходимга ўртача иш ҳақи тўлаш ёки иш ҳақидаги фарқни тўлиқ миқдорда тўлаш ҳақида тегишлича ажрим ёки қарор чиқаради. Агар ғайриқонуний равишда бошқа ишга ўтказилган ходим меҳнат низолари комиссияси томонидан берилган гувоҳнома асосида комиссия қарорини мажбурий равишда ижро эттиришни сўраб судга мурожаат қилган бўлса, суд меҳнат низолари комиссияси қарорининг ижроси кечиктирилганлиги туфайли юзага келган мажбурий прогул вақти учун ходимга иш ҳақи тўлаш тўғрисида ажрим чиқаради.

Меҳнат низоларини кўрувчи органнинг ходимга уч ойдан кўп бўлмаган муддат учун иш ҳақини тўлаш тўғрисидаги қарори ҳам дарҳол ижро этилиши лозим.

Суд ҳужжатлари меҳнат муносабатларидан келиб чиқадиган талабларга мувофиқ бекор қилинса, бекор қилинган суд ҳужжатлари даъвогарнинг ёлғон маълумотлари ёки сохта ҳужжатларни тақдим қилиши асосида тузилган бўлса, суд ҳужжатлари ижро қилинишини бекор қилишга йўл қўйилади.

 

6-§. Жамоавий меҳнат низоларини кўриб чиқиш

609-модда. Асосий тушунчалар

Меҳнат арбитражи – жамоавий меҳнат низоси тарафлари томонидан ваколатли шахсларни жалб қилган ҳолда келишув комиссиясида келишувга эришилмаган тақдирда уни ҳал қилиш учун тузиладиган орган.

Яраштириш комиссияси – жамоавий меҳнат низосини тарафларни яраштириш йўли билан ҳал қилиш учун иш берувчи ва ходимлар (уларнинг вакиллари) ўртасида келишув асосида тузилган орган.

Воситачилик ва ярашув тартиб-таомиллар – жамоавий меҳнат низосини дастлаб яраштириш комиссиясида, агар меҳнат арбитражида келишувга эришилмаса, шунингдек, медиация тартиб-тамойиллари фойдаланган ҳолда томонларнинг ўзаро келишувига биноан.

Жамоавий меҳнат низоси бошланган кун – иш берувчи (унинг вакили) ходимларнинг (уларнинг вакилларининг) талабларининг ҳаммасини ёки бир қисмини рад этиш тўғрисидаги қарорни эълон қилган кун ёки иш берувчи (унинг вакили) ушбу Кодекснинг 65-моддасига мувофиқ ўз қарори тўғрисида хабар бермаган кун. Иш берувчи жамоавий низо бошланган кундан кейинги иш кунидан кечиктирмай, ташкилотда низо юзага келганлиги тўғрисида жамоавий меҳнат низоларини ҳал этиш бўйича тегишли давлат органига ёзма равишда хабар беради.

 

610-модда. Ходимлар ва уларнинг вакилларининг талабларини илгари суриш

Ушбу Кодекснинг 43-моддасига мувофиқ белгиланадиган ходимлар
ва уларнинг вакиллари даъво қилиш ҳуқуқига эгадирлар.

Ташкилот (филиал, ваколатхона ёки бошқа алоҳида таркибий бўлинма), якка тартибдаги тадбиркор ходимларининг ходимлари ва (ёки) вакиллик органи томонидан қўйиладиган талаблар ходимларнинг тегишли умумий йиғилишида (конференциясида) тасдиқланади, ёзма шаклда баён этилади
ва ходимларнинг жамоавий меҳнат низосини ҳал қилиш ваколати берилган вакиллик органи томонидан иш берувчига юборилади.

Йиғилиш (конференция)нинг ваколати ва йиғилиш (конференция) талабларини тасдиқлаш тўғрисида қарор қабул қилиш тартиби ушбу Кодекснинг 38-моддасида белгиланади.

Иш берувчи ходимларга ёки ходимларнинг вакилларига талаблар қўйиш учун йиғилиш (конференция) ўтказиш учун зарур бинони беришга мажбурдир ва уни ўтказишига тўсқинлик қилишга ҳақли эмас.

Касаба уюшмалари бирлашмаларининг талаблари ўзларининг уставлари билан ваколат берилган сайланган коллегиал органлар томонидан қўйилади ва кўрсатилган органлар томонидан ижтимоий шериклик тарафларига юборилади.

Даъволар жамоавий меҳнат низоларини ҳал қилиш учун тегишли давлат органига юборилиши мумкин (ушбу Кодекснинг 616-моддаси),
шу жумладан электрон ҳужжат шаклида. Бундай ҳолда, жамоавий меҳнат низоларини ҳал этиш бўйича давлат органи жамоавий меҳнат низосининг бошқа томони томонидан даъволар келиб тушганлигини текширишга мажбурдир.

 

611-модда. Ходимларнинг талабларини касаба уюшмаси қўмиталарида ва уларнинг бирлашмаларида кўриб чиқиш

Иш берувчилар уларга юборилган ходимларнинг талабларини кўриб чиқиш учун қабул қилишлари шарт.

Иш берувчи ташкилот ходимларининг вакиллик органига (филиал, ваколатхона, бошқа алоҳида таркибий бўлинма) ходимларнинг сўровини олган кундан бошлаб уч иш куни ичида ёзма равишда хабар беради.

Иш берувчилар (иш берувчиларнинг тегишли бирлашмалари) вакиллари касаба уюшмаларининг ҳудудий, тармоқ ёки республика бирлашмаларининг талабларини кўриб чиқишлари шарт ва агар улар тегишли даражада бўлмаса, касаба уюшмалари, бошқа ходимлар уюшмаларига талаблар қабул қилинган кундан бошлаб бир ой ичида қабул қилинган қарор тўғрисида хабар беришлари шарт.

 

612-модда. Воситачилик – яраштирув тартиб-тамойиллари

Жамоавий меҳнат низосини ҳал қилиш тартиби қуйидаги босқичлардан иборат:

низонинг яраштирув комиссияси томонидан кўриб чиқилиши;

медиатор иштирокида низони кўриб чиқиш;

низони меҳнат арбитражида кўриб чиқиш.

Жамоавий меҳнат низосининг томонларидан ҳеч бири ярашув тартибида қатнашишдан бош тортишга ҳақли эмас.

Томонларнинг вакиллари, яраштириш комиссияси, медиатор, меҳнат арбитражи, жамоавий меҳнат низоларини ҳал этиш бўйича давлат органи жамоавий меҳнат низосини ҳал қилиш учун қонун ҳужжатларида назарда тутилган барча имкониятлардан фойдаланишлари шарт.

Воситачилик ва ярашув тартиблари ушбу Кодексда белгиланган муддатларда амалга оширилади.

Зарур бўлганда, воситачилик ва яраштирув тартиб-қоидаларида назарда тутилган муддатлар жамоавий меҳнат низоси тарафларининг розилиги билан узайтирилиши мумкин. Муддатни узайтириш тўғрисидаги қарор баённомада расмийлаштирилади.

 

613-модда. Жамоавий меҳнат низосини яраштирув комиссияси томонидан кўриб чиқиш

Ижтимоий шерикликнинг бошланғич даражасида жамоавий меҳнат низоси юзага келган тақдирда, яраштирув комиссияси жамоавий меҳнат низоси бошланган кундан бошлаб икки иш куни ичида ва ижтимоий шерикликнинг бошқа даражаларида жамоавий меҳнат низоси юзага келган тақдирда – жамоавий меҳнат низоси бошланган кундан бошлаб уч иш куни ичида тузилади.

Ижтимоий шерикликнинг маҳаллий даражасида жамоавий меҳнат низосини ҳал қилишда келишув комиссиясини тузиш тўғрисидаги қарор иш берувчининг тегишли буйруғи (қарори) ва ходимларнинг вакиллик органи (вакили) буйруғи (қарори) билан расмийлаштирилади. Ижтимоий шерикликнинг бошқа даражаларида жамоавий меҳнат низоларини ҳал қилишда яраштириш комиссияларини тузиш тўғрисидаги қарорлар иш берувчилар ва ходимлар вакилларининг тегишли ҳужжатлари (буйруқлар, фармойишлар, қарорлар) билан расмийлаштирилади.

Яраштириш комиссияси жамоавий меҳнат низоси тарафларининг вакилларидан тенг асосда тузилади.

Иш берувчи (иш берувчиларнинг вакили) ярашув комиссиясининг ишлаши учун зарур шарт-шароитларни яратади.

Ижтимоий шерикликнинг бошланғич даражасидаги жамоавий меҳнат низоси келишув комиссияси томонидан беш иш куни ичида, ижтимоий шерикликнинг бошқа даражаларида жамоавий меҳнат низоси эса, уни тузиш тўғрисида тегишли ҳужжатлар эълон қилинган кундан бошлаб ўн иш куни ичида кўриб чиқилиши керак.

Яраштириш комиссиясининг қарори баённома билан расмийлаштириладиган жамоавий меҳнат низоси тарафларининг келишуви бўйича қабул қилинади ва ушбу низо тарафлари учун мажбурийдир
ва яраштириш комиссиясининг қарорида белгиланган тартибда
ва муддатларда ижро этилади.

Агар яраштириш комиссиясида келишувга эришилмаса, жамоавий меҳнат низосининг тарафлари келишмовчиликлар тўғрисида баённома тузадилар ва жамоавий меҳнат низосини медиатор иштирокида кўриб чиқиш бўйича музокараларни бошлайдилар.

Агар келишмовчилик баённомаси тузилганидан кейин уч иш куни ичида томонлар музокараларни бошламаса, жамоавий низони медиатор иштирокида кўриб чиқиш масаласи томонларнинг келишувига эришилмаганлиги сабабли ҳал этилади. Бундай ҳолда, томонлар низони меҳнат арбитражига топшириш бўйича музокараларга киришадилар.

 

614-модда. Медиатор иштирокида жамоавий меҳнат низосини кўриб чиқиш

Яраштириш комиссияси келишмовчиликлар баённомасини тузган кундан кейинги иш кунидан кечиктирмай жамоавий меҳнат низоси тарафлари жамоавий меҳнат низосини медиатор иштирокида музокара қилишга мажбурдирлар. Агар жамоавий меҳнат низосининг тарафлари келишувга эришмаса, томонлар ёки томонлардан бири бу ярашув тартибидан воз кечиш тўғрисида баённома тузади

ва улар жамоавий меҳнат низосини меҳнат арбитражида кўриб чиқиш бўйича музокараларни бошлайдилар.

Жамоавий меҳнат низоси тарафларининг медиатор иштирокида кўриб чиқилиши тўғрисидаги розилиги билан тегишли келишув тузилади, шундан сўнг жамоавий меҳнат низоси тарафлари воситачининг номзодини икки иш кунидан кўп бўлмаган муддатда келишиб олишлари шарт. Агар керак бўлса, жамоавий меҳнат низоси тарафлари воситачининг тавсияси билан жамоавий меҳнат низоларини ҳал этиш бўйича тегишли давлат органига мурожаат қилишлари мумкин. Агар кўрсатилган вақт давомида жамоавий меҳнат низоси тарафлари воситачининг номзоди тўғрисида келишувга эришмаган бўлса, унда улар жамоавий меҳнат низосини меҳнат арбитражида кўриб чиқиш бўйича музокараларни бошлайдилар.

Жамоавий меҳнат низосини медиатор иштирокида кўриб чиқиш тартиби жамоавий меҳнат низоси тарафларининг келишуви билан “Медиация тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига мувофиқ белгиланади.

Медиатор жамоавий меҳнат низоси тарафларидан улардан ушбу низога тегишли ҳужжатлар ва маълумотларни сўрашга ҳамда олишга ҳақлидир.

Медиатор иштирокидаги жамоавий меҳнат низоси ижтимоий шерикликнинг бошланғич даражасида беш иш кунигача, ижтимоий шерикликнинг бошқа даражаларида эса – медиатор таклиф қилинган (тайинланган) кундан бошлаб ўн иш кунигача кўриб чиқилади ва жамоавий меҳнат низоси томонларининг келишуви билан келишмовчиликлар баённомасини тузиш ёки келишилган қарорни ёзиб олиш билан якунланади.

 

615-модда. Жамоавий меҳнат низосини меҳнат арбитражида кўриб чиқиш

Меҳнат арбитражи жамоавий меҳнат низоларини кўриб чиқадиган орган ҳисобланади. Вақтинчалик меҳнат арбитражини жамоавий меҳнат низоси тарафлари ушбу жамоавий меҳнат низосини кўриб чиқиш учун жамоавий меҳнат низоларини ҳал этиш бўйича тегишли давлат органи билан биргаликда тузадилар. Тегишли Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича
уч томонлама комиссиянинг қарори билан унга юборилган жамоавий меҳнат низоларини томонларнинг келишувига биноан кўриб чиқиш ва ҳал қилиш учун доимий меҳнат арбитражи тузилиши мумкин.

Жамоавий меҳнат низоси медиатор иштирокида кўриб чиқилгандан кейин ёки жамоавий меҳнат низоси тарафлари воситачининг номзоди тўғрисида келишувга эришиши керак бўлган муддат тугаганидан кейин ёки томонларнинг ёки томонлардан бирини рад этиш тўғрисида баённома тузилган кундан кейинги иш кунидан кечиктирмай ёки жамоавий меҳнат низосини медиатор иштирокида кўриб чиқишдан келиб чиқадиган жамоавий меҳнат низоси, жамоавий меҳнат низоси тарафлари жамоавий меҳнат низосини меҳнат арбитражида кўриб чиқиш тўғрисида музокаралар олиб боришлари шарт.

Жамоавий меҳнат низосини томонларнинг жамоавий меҳнат низосини меҳнат арбитражида кўриб чиқиш тўғрисидаги розилиги билан, улар томонидан меҳнат арбитражининг қарорларини бажаришлари шартини
ўз ичига олган тегишли битим тузилади, шундан сўнг жамоавий меҳнат низосини ҳал қилиш тарафлари жамоавий меҳнат низосини ижтимоий шерикликни маҳаллий даражада ҳал этиш мақсадида икки иш кунигача
ва ижтимоий шерикликнинг бошқа даражаларида жамоавий меҳнат низоси тўрт иш кунигача тегишли давлат органи билан биргаликда жамоавий меҳнат низосини ҳал этиш учун жамоавий меҳнат низосини кўриб чиқиш учун вақтинчалик меҳнат арбитражини тузиши ёки доимий ишлаш учун ижтимоий меҳнат масалалари бўйича тегишли уч томонлама комиссия ҳузурида ташкил этилган доимий амал қилувчи меҳнат арбитражига юбориши мумкин.

Вақтинчалик меҳнат арбитражининг таркиби ва қоидалари
иш берувчининг (иш берувчиларнинг вакили), ходимларнинг вакили
ва жамоавий меҳнат низоларини ҳал этиш бўйича давлат органининг қарори билан белгиланади. Доимий меҳнат арбитражида муайян меҳнат низосини ҳал қилиш учун меҳнат арбитражининг таркибини шакллантириш тартиби
ва унинг қоидалари Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича тегишли
уч томонлама комиссия томонидан тасдиқланган доимий меҳнат арбитраж тўғрисидаги низом (доимий меҳнат арбитражининг низоми) билан белгиланади. Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги Ижтимоий-меҳнат масалалари бўйича республика уч томонлама комиссиясининг фикрларини ҳисобга олган ҳолда доимий меҳнат арбитражининг намунавий низомини (доимий меҳнат арбитражининг намунавий низомини) тасдиқлаши мумкин.

Жамоавий меҳнат низоси ушбу низо тарафлари вакиллари иштирокидаги меҳнат арбитражида ижтимоий шерикликнинг бошланғич даражасида беш иш куни давомида ҳал этилганда ва ижтимоий шерикликнинг бошқа даражаларида жамоавий меҳнат низосини ҳал қилишда – вақтинча меҳнат арбитражини тузиш ёки жамоавий меҳнат низосини доимий меҳнат арбитражига юбориш кунидан бошлаб ўн иш кунигача бўлган муддатда кўриб чиқилади.

Меҳнат арбитражи:

жамоавий меҳнат низоси тарафларининг мурожаатларини кўриб чиқади;

ушбу низо юзасидан зарур ҳужжатлар ва маълумотларни олади;

зарур ҳолларда давлат органлари ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларини жамоавий меҳнат низосининг мумкин бўлган ижтимоий оқибатлари тўғрисида хабардор қилади;

жамоавий меҳнат низоси моҳияти тўғрисида қарор қабул қилади.

Меҳнат арбитражининг жамоавий меҳнат низосини ҳал қилиш тўғрисидаги қарори ушбу низо тарафларига ёзма равишда қарор қабул қилинган кундан кейинги иш кунидан кечиктирмай юборилади.

 

616-модда. Жамоавий меҳнат низоларини ҳал қилишда жамоавий меҳнат низоларини ҳал этиш бўйича давлат органларининг иштироки

Жамоавий меҳнат низоларини ҳал қилиш бўйича давлат органлари Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги, Қорақалпоғистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ва вилоятлар ҳамда Тошкент шаҳар бандлик бошқармаларининг асосий бўлимлари ҳисобланади.

Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги:

жамоавий меҳнат низоларини ҳал қилишда ёрдам беради;

меҳнат ҳакамлари маълумотлар базасини юритади;

меҳнат ҳакамларини тайёрлашни ташкил этади;

жамоавий меҳнат низосини меҳнат арбитражида кўриб чиқиш бўйича ишларни ташкил этиш бўйича тавсияларни тасдиқлайди.

Қорақалпоғистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ва вилоятлар ҳамда Тошкент шаҳар бандлик бошқармаларининг асосий бўлимлари:

жамоавий меҳнат низолари тўғрисида хабарномаларни рўйхатдан ўтказади, ушбу модданинг иккинчи қисмида кўрсатилган жамоавий меҳнат низолари бундан мустасно;

ушбу жамоавий меҳнат низоларини ҳал қилишга кўмаклашади.

Жамоавий меҳнат низоларини ҳал қилиш бўйича давлат органлари
ўз ваколатлари доирасида:

зарурият туғилганда, жамоавий меҳнат низоси тарафлари вакилларининг ваколатларини текшириш;

жамоавий меҳнат низоларининг сабабларини аниқлаш, таҳлил қилиш ва умумлаштириш, уларни ҳал этиш бўйича таклифлар тайёрлаш;

жамоавий меҳнат низоси томонларига уни кўриб чиқиш ва ҳал қилишнинг барча босқичларида методик ёрдам кўрсатиш.

Жамоавий меҳнат низоларини ҳал қилиш бўйича давлат органлари жамоавий меҳнат низоларини ҳал этиш бўйича ишларни ташкил қилишда, ходимлар ва иш берувчиларнинг вакиллари билан ўзаро муносабатда бўладилар.

Жамоавий меҳнат низоларини ҳал этиш бўйича давлат органларининг ходимлари ташкилотдаги низо тўғрисида хабар олинган пайтдан бошлаб ҳар қандай иш берувчининг иш жойига (ташкилотнинг мулкчилик шаклидан қатъи назар, ташкилот, шунингдек, иш берувчилар – жисмоний шахслар), тўсиқсиз,намунавий шаклдаги гувоҳнома тақдим этилган тақдирда, жамоавий меҳнат низоларини ҳал қилиш, ушбу низоларнинг сабабларини аниқлаш ва мувофиқлаштириш учун ташриф буюриш ҳуқуқига эга.

 

617-модда. Жамоавий меҳнат низосини ҳал қилиш билан боғлиқ кафолатлар

Яраштириш комиссиясининг аъзолари, меҳнат арбитражлари (агар ушбу меҳнат функциясини бажариш асосий иш жойида бажарилмаса) жамоавий меҳнат низосини ҳал қилишда иштирок этиш вақтида низони кўриб чиқиш муддати давомида ўртача даромадни сақлаб қолган ҳолда асосий ишларидан озод қилинади.

Жамоавий меҳнат низосини ҳал қилишда иштирок этадиган ходимлар ва уларнинг бирлашмаларининг вакиллари жамоавий меҳнат низосини ҳал қилиш даврида интизомий жазога тортилмайди, бошқа ишга ўтказилади, улар билан тузилган меҳнат шартномаси иш берувчининг ташаббуси билан уларга ваколат берган органнинг олдиндан розилигисиз бекор қилиниши мумкин эмас.

 

618-модда. Ярашув жараёнида иштирок этишдан бош тортиш

Агар жамоавий меҳнат низосининг томонларидан бири келишув комиссиясини тузишда ёки унинг ишида қатнашишдан бош тортса, жамоавий меҳнат низосининг бошқа томони жамоавий меҳнат низосини кўриб чиқишда медиатор иштирокида сўров олинган кундан кейинги иш кунидан кечиктирмай талаб қилишга ҳақлидир.

Агар жамоавий меҳнат низосининг томонларидан бири ушбу низони медиатор иштирокида кўриб чиқиш юзасидан музокаралардан бош тортса ёки томонлардан бири жамоавий меҳнат низосини медиатор иштирокида кўриб чиқишни рад этса, бошқа томон жамоавий меҳнат низосини даъво тақдим этилган кундан кейинги иш кунидан кечиктирмай меҳнат арбитражида кўриб чиқишни талаб қилишга ҳақлидир.

 

619-модда. Жамоавий меҳнат низосини ҳал қилиш вақтида эришилган келишувлар

Ушбу низони ҳал қилиш жараёнида жамоавий меҳнат низоси томонларининг эришган келишувлари, шу жумладан, жамоавий меҳнат низосини ҳал қилиш тўғрисидаги битим ёзма шаклда тузилади ва жамоавий меҳнат низоси тарафлари учун мажбурийдир. Уларнинг бажарилиши устидан мониторингни жамоавий меҳнат низоси тарафлари амалга оширадилар.

 

620-модда. Ярашув жараёнларида иштирок этишдан бош тортганлик, ярашув жараёни натижасида эришилган келишувни бажармаганлик, меҳнат арбитражининг қарорини бажармаганлик ёки бажаришни рад этганлик учун жавобгарлик

Ходимларнинг талабларини қабул қилишдан ва ярашув жараёнларида қатнашишдан бош тортган иш берувчиларнинг вакиллари ушбу Кодекс билан ёки Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексида белгиланган тартибда маъмурий жавобгарликка тортиладилар.

Ярашиш жараёни натижасида эришилган келишувлар бўйича мажбуриятларни бажармаганликда айбдор бўлган иш берувчилар (иш берувчиларнинг вакиллари)

ва ходимлар, шунингдек, меҳнат арбитраж қарорини бажармаслик ёки бажаришни рад этишда айбдор бўлган шахслар Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексида белгиланган тартибда маъмурий жавобгарликка тортиладилар.

 

621-модда. Даъво тартибидаги жамоавий меҳнат низоларини кўриб чиқиш

Жамоавий меҳнат низолари қонун ҳужжатлари, жамоа шартномалари, жамоа келишувларига мувофиқ, шунингдек, иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда суд томонидан кўриб чиқилиши керак.

Жамоа шартномалари, жамоа шартномалари ва иш берувчи томонидан касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишган ҳолда қабул қилинган жамоавий меҳнат низолари томонлардан бирининг илтимосига биноан суд томонидан кўриб чиқилади.

Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган ишларни судларда кўриб чиқиш ва уларнинг қарорларини бажариш пайтида ушбу Кодексда якка меҳнат низолари бўйича белгиланган тегишли қоидалар ва муддатлар қўлланилади.