Milliy qonunchilikda mehnat jarayonida boshqa xodimga nisbatan jismoniy, ruhiy, jinsiy yoki iqtisodiy ta’sir o‘tkazib tazyiq va zo‘ravonlik sodir etish holatlariga chek qo‘yish bo‘yicha mezonlar yetarli emas. Shuningdek, bunday ta’sir o‘tkazish choralarini qo‘llash bilan tahdid qilish orqali uning hayoti, sog‘lig‘i, jinsiy daxlsizligi, sha’ni, qadr-qimmati va qonun bilan himoya qilinadigan boshqa huquqlari hamda erkinliklariga tajovuz qiladigan g‘ayrihuquqiy harakat (harakatsizlik)larni taqiqlanishi aniq belgilanmagan.

Ish joylarida tazyiq va zo‘ravonliklarni aniqlash, uni sodir etgan shaxslarga tegishli choralar qo‘llash, jabrlangan shaxslarni ijtimoiy va huquqiy himoya qilish bo‘yicha huquqiy asos mavjud emasligi tabiiyki, statistik ma’lumotlarga ham ta’sir qiladi. Bu kabi salbiy holatlarning oldini olishga ham to‘sqinlik qiladi.

Shundan kelib chiqib, Oliy Majlis Qonunchilik palatasiga yangi qonun loyihasi kirib kelgan. Bugun bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston XDP fraksiyasi yig‘ilishida mazkur loyiha muhokama qilindi.

Endilikda, fuqaro muhofazasiga qaratilgan “mehnat huquqlarining tengligi, mehnat va mashg‘ulotlar sohasida kamsitish, tazyiq va zo‘ravonlikni taqiqlash” prinsipi o‘zgartirilishi taklif etilyapti. Shuningdek, kamsitish sifatida baholanadigan holatlar ro‘yxatiga “terisining rangi, oilaviy ahvoli, siyosiy qarashlari” bilan bog‘liq holatlar ham kiritilmoqda.

E’tiborlisi, “mushtumzo‘rlar” yoki tili bilan insonning sog‘lig‘i va ruhiyatiga ta’sir qiluvchilar uchun aniq jazo choralarini qo‘llash mexanizmi yaratilishi nazarda tutilmoqda. Ya’ni, mehnat jarayonidagi tazyiq va zo‘ravonlikni hamda ushbu holatlar yuzasidan ko‘rilgan choralarni idoraviy odob-axloq komissiyasida yoki kasaba uyushmasi vakili ishtirokida bayonnoma tuzgan holda batafsil muhokama etishi ish beruvchining majburiyatlariga kiritilmoqda.

Boshqa xodimga nisbatan tazyiq va zo‘ravonlik sodir etgan yoki tahdid qilgan xodimni ish beruvchi tashabbusi bilan boshqa ishga o‘tkazish va mehnat shartnomasini bekor qilish amaliyot qo‘llanilishi qonunan belgilanmoqda.

Loyihada, shuningdek, ishlayotgan erkaklar farzandli bo‘lganda turmush o‘rtog‘iga yordam berish va boshqa farzandlariga qarab turishi uchun qisqa muddatli ta’tilga chiqishi bilan bog‘liq me’yorlar taklif etilmoqda. Zero, shu kunga qadar milliy qonunchiligimizda bunday ta’til nazarda tutilmagan edi. Shu sababli, erkaklarni kasbiy va oilaviy majburiyatlarini uyg‘un tarzda amalga oshirishga qiynalgan yoki o‘z hisobidan ta’til olishga majbur bo‘lgan. Bu esa oilaning iqtisodiy holatiga ozmi-ko‘pmi ta’sir qilgan.

Loyihaga ko‘ra, yangi farzand ko‘rgan otalarning turmush o‘rtog‘iga yordam berish uchun ixtiyoriy ravishda o‘z arizasi bilan belgilangan muddatlarga ta’til olishi va ish haqini o‘rtacha oylik miqdorida saqlab qolishi mumkin. Deputatlar loyiha yuzasidan o‘z savollari, fikr va takliflarini bildirdi.

Zulayho AKROMOVA,

Oliy Majlis Qonunchilik palatasidagi O‘zbekiston XDP fraksiyasi a’zosi:

— Loyihada yangi farzand ko‘rgan otalar uchun 5 kunlik ta’til muddati belgilanishi va xodimning o‘rtacha ish haqi saqlanib qolishi nazarda tutilmoqda. Bu me’yorlar qaysi qonunchilikka asoslanib olindi va ushbu amaliyot xususiy sektorda faoliyat olib boruvchilar uchun qay tartibda joriy etiladi?

Kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirligining boshqarma boshlig‘i o‘rinbosari Laziz Qarshiyevga ko‘ra, ushbu masala uzoq o‘rganildi va me’yorlar xalqaro tajribani inobatga olgan holda belgilandi. Ya’ni, mazkur amaliyot 90 ta davlatda joriy etilgan bo‘lib, aksariyatida “otalik ta’tili” 5 kun etib belgilangan, ayrimlarida esa ish haqini to‘lash tartibi mavjud emas. O‘rtacha ish haqining saqlanib qolishi esa xodimning mehnatidan foydalanilmaydi, ammo unga pul berilishi bilan bog‘landi. Yana bir tomoni, amaldagi qonunchilikka ko‘ra belgilangan me’yorlar, ya’ni “suyunchi puli”, qo‘shimcha moddiy yordam olish imkoniyati bekor qilinmaydi.

Mas’ullar ta’kidlashicha, xususiy sektorda ushbu amaliyot tatbiq etilishi nazarda tutilmagan. Biroq bu bo‘yicha boshqa bir qonun ishlab chiqilayotgani, ya’ni Ijtimoiy sug‘urta to‘g‘risidagi qonunda xususiy sektorni qamrab olish masalasi ko‘rilayotgani ta’kidlandi.

Fraksiya a’zolari oilaning ijtimoiy holati hamda ona va bolaning sog‘lig‘idan kelib chiqib, o‘zgartirish haqida o‘ylab ko‘rish maqsadga muvofiq ekanini bildirdi. Shu ma’noda otaning arizasi va ehtiyojidan kelib chiqib, 5 kun degan qat’iy me’yor o‘rniga 5 kundan kam bo‘lmagan ta’til belgilash taklifi berildi.

Uzoq muhokamalar, taklif va savollardan so‘ng loyiha birinchi o‘qishda ma’qullandi.

O‘zbekiston XDP Markaziy Kengashi

Axborot xizmati.