Insonga turli huquqlar berilgan. Ular orasida eng bebahosi va tortib olinishi mumkin bo‘lmagani bu yashash huquqidir. Shuning barobarida moddiy va ma’naviy ta’minot, o‘qish, bilim olish, kasb-hunar egallash, shaxs sifatida kamolga yetish hamda orzu-maqsadlar sari odimlash kabi hayotiy ehtiyojlar ham huquqlar sirasiga kiradi.
Qonunlar va qonunosti hujjatlar Konstitutsiyamizda aks ettirilgan huquq va majburiyatlar ijrosini ta’minlash, javobgarlikni belgilash, kezi kelganda, jazo yoki mukofot tayinlashga xizmat qiladi. Parlament palatalari milliy qonunchilikdagi aholi hayotiga daxldor bo‘lgan eng kichik tahririy o‘zgarishdan tortib, yirik kodeksgacha barcha masalani muhokama qiladi, fikr bildiradi, e’tirozini aytadi. Hafta boshida bo‘lib o‘tgan fraksiyalar yig‘ilishlari hamda quyi palata majlisida ayni jihatlar kuzatildi.
Jarimalar o‘zgarmaydi
Oliy Majlis Qonunchilik palatasining navbatdagi majlisida qator qonunlar birinchi va ikkinchi o‘qishda ko‘rib chiqildi. Ana shulardan biri sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish tizimini raqamlashtirish hamda ijro ishi yuritish samaradorligini yanada oshirishga qaratilgan qonun loyihasi bo‘ldi.
Ikkinchi o‘qishda muhokama qilingan qonunga ko‘ra, fuqarolardan qarzdorligi uchun undiruv qaratilishi mumkin bo‘lmagan eng kam kafolatlangan daromadni o‘rnatish nazarda tutilgan. Shu bilan birga, davlat ijrochilari tomonidan qonunchilik hujjatlariga muvofiq majburiy ijro harakatlarini amalga oshirishda mobil videokuzatuv vositalaridan foydalanishni nazarda tutuvchi o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilmoqda.
Qayd etildiki, ikkinchi o‘qishda deputatlarning takliflari inobatga olindi. Bu, ayniqsa, javobgarlik belgilashdagi jarimalar miqdori bilan bog‘liq me’yorlarda aks etgan. Xususan, sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risidagi qonunchilikni buzganlik uchun belgilanayotgan jarima miqdori bazaviy hisoblash miqdorining besh baravaridan o‘n baravarigacha qilib o‘zgartirilgan. Birinchi o‘qishda bu bazaviy hisoblash miqdorining o‘n besh baravaridan yigirma baravarigacha etib ko‘rsatilgan edi. Shuningdek, jarimalar miqdorini kamaytirishga oid va fuqarolar huquqlari bilan bog‘liq qator takliflar ikkinchi o‘qishda inobatga olingan.
O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi fraksiyasi a’zolarining fikricha, kiritilayotgan me’yorlar sud va boshqa organlar hujjatlarini ijro etishda inson omilining kamayishiga, majburiy ijro etish tizimini yanada takomillashtirishga, odil sudlov samaradorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Shundan kelib chiqib, loyiha ikkinchi o‘qishda qo‘llab-quvvatlandi.
Oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash uchun huquqiy mexanizm yetarlimi?
Oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash bugunning eng muhim vazifalaridan biridir. Nufuzli xalqaro tashkilotlar ham mazkur masalaga alohida e’tibor bilan yondashishi uning naqadar dolzarb ahamiyat kasb etishini ifodalaydi. Mutaxassislar esa oziq-ovqat mahsulotlarini yetishtirish va ularni taqsimlash bo‘yicha yondashuvni mutlaqo o‘zgartirish vaqti kelganini ta’kidlamoqda. Zero, ideal holatda qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaliklari barchani oziq-ovqat bilan to‘liq ta’minlash, risoladagidek daromad manbaini yaratib berishga qodir. Shu bilan birga, bunday holatda inson manfaatlari yo‘lida ham qishloq xo‘jaligi rivojlanadi, ham atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha chora-tadbirlar ijrosi ta’minlanadi.
Amaldagi “Oziq-ovqat mahsulotining sifati va xavfsizligi to‘g‘risida”gi qonun 1997 yil 30 avgustda qabul qilingan. Biroq mazkur hujjat oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizligini ta’minlashdagi zamonaviy talablarga, JSTning sanitariya-fitosanitariya choralarini (SFS choralari) qo‘llash to‘g‘risidagi kelishuvi tamoyillariga va boshqa qator standartlarga javob bermaydi.
Vaholonki, oziq-ovqat mahsulotining xavfsizligini butun oziq-ovqat zanjirida “daladan dasturxongacha” yondashuviga asoslangan prinsip asosida ta’minlash talab etiladi. Sohaning real rivojlanish holatini va mavjud ilmiy salohiyatni hisobga olgan holda, uning xavfsizligini boshqarishning integrallashgan va samarali tizimini joriy etish zarur. Rivojlangan davlatlar tajribasi esa qonunni qayta ko‘rib chiqishni taqozo etadi. Demak, qonunchiligimizda ham bu borada yaxlit hujjatga ehtiyoj mavjud. Shundan kelib chiqib tayyorlangan qonun loyihasi quyi pala ta majlisida muhokama qilindi.
Avvalroq XDP fraksiyasi yig‘ilishida ko‘rib chiqilgan masala yuzasidan deputatlar o‘z fikr-mulohazalarini bildirgan edi. Xususan, Dilbar Mamadjanova amaldagi qonun normalarining aksariyatida oziq-ovqat mahsuloti xavfsizligini ta’minlashda qo‘llaniladigan xalqaro prinsiplar, standartlar va amaliyotlar aks ettirilmaganiga e’tibor qaratdi. Bundan tashqari, vakolatli davlat organlarining vazifalarini aniq belgilash borasida qonunning huquqiy mexanizmlarini qayta ko‘rib chiqish kerakligi ta’kidlandi.
Fraksiya a’zosi Zokirjon Zohidov bugungi kunda oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarayotgan tadbirkorlarning qonunga, xususan, Alimentarius kodeksi standartlariga rioya qilishi uchun qanday nazorat mexanizmi borligi bilan qiziqdi. Ularning faoliyatini o‘rganish va tahlil olib borish uchun tegishli tashkilotlar yoki deputatlarga huquqiy asos kera k. Amaldagi tartibga ko‘ra, hududlarda maxsus komissiya bor va uning roziligi asosida bir yilda faqat bir marta ishchi guruhi bilan birga tadbirkorlik sub’yektlarini monitoring qilish mumkin. Vaholanki, oziq-ovqat mahsulotlari har kuni ishlab chiqariladi.
Deputat bu juda murakkab jarayon bo‘lib, xorijiy tajribada oziq-ovqat ishlab chiqaruvchi korxonalarda davlat tomonidan qo‘yilgan nazorat organlari borligini ta’kidladi. O‘zbekistonda mazkur masala qay tartibda amalga oshirilishi xususidagi savol bilan murojaat qildi.
Tashabbuskorlarga ko‘ra, hozirda Biznes – ombudsman bilan kelishgan holda tekshirish tizimi mavjud. Qonun loyihasi bilan esa tadbirkorlik sub’ektlarini yagona reyestrga kiritish rejalashtirilgan. Shundan keyin uni me’yorlarga muvofiq tekshirish imkoniyati yuzaga keladi.
Bundan tashqari, Alimentarius kodeksi standartlariga muvofiqlashtirish bo‘yicha sanitariya qoidalari me’yorlari ishlab chiqilmoqda. Bugungi kunda 6 ta asosiy gorizontal yo‘nalishlar tayyorlangan va bu boradagi ishlar davom ettiriladi.
Fraksiya a’zolari, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lishi Sanitariya va fitosanitariya choralarini qo‘llash bo‘yicha bitimni qabul qilishni talab etishini ta’kidladi. Buning uchun bildirilgan takliflar inobatga olinishi, qonun loyihasidagi me’yorlarni kuchaytirish choralari ko‘rilishi zarurligiga urg‘u berildi.
Umuman olganda, qonun qabul qilinishi aholini xavfsiz oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashga yo‘naltirilgan amaldagi qonunchilik bazasini to‘ldiradi. Bundan tashqari, oziq-ovqat mahsuloti iste’moli bilan bog‘liq kasallanishlarni kamaytiradi va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
Muhokama va savol-javoblardan so‘ng qonun loyihasining konsepsiyasi ma’qullandi.
«O‘zbekiston ovozi», 5.3.2025, №9